Koðna niður, liðin hafa mæst ítrekað og jarðskjálfti 4,4 að stærð

Orðlof

Ég er ekki að skilja 

Þekkt er sú hneigð sem farið hefur um sem sótt síðustu ár og gengur út á að nafnháttur leysi allan vanda. 

Setningin „Ertu að sjá þetta?“ er erkidæmi þessarar tísku, sem náði hámarki í kímnu ádeilukvæði Bjarka Karlssonar, Ég er ekki að skilja (Ást í dvalarhorfi). 

Síst er svo betra er þegar einfaldur framsöguháttur er kominn í ból bjarnar í setningum sem eiga að tjá efa, ósk eða möguleika. Dæmi úr samtali við tólf ára: Ég held það var þarna. Dæmi af netmiðli: Það er ennþá hætta á að fólk getur smitast. 

Þessa hneigð hljóta fræðingar líka að vera langt komnir með að rannsaka, mín tilfinning er að hún sé ekki lengur bundin við börn. 

Sigurbjörg Þrastardóttir. Tungutak í Morgunblaðinu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bókamarkaðurinn verður opnaður í dag.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 66 í Morgunblaðinu 25.2.21.                                       

Athugasemd: Þetta er ánægjulegt. Yfirleitt er það þannig orðað að fyrirtæki, verslanir og stofnanir „opni …“. Sjaldgæfara er núorðið að hús séu opnuð. Meira að segja finnst sumum íslenskufræðingum eðlilegt að „hús opni“ vegna þess að svo margir taka þannig til orða. 

Ég er ósammála því með þeim rökum að geti fólk tekið upp rangt mál sé allt eins hægt að fá það til að leiðrétta sig.

Hér skiptir hins vegar mestu að blaðamenn fari rétt með rétt eins og blaðamaður Morgunblaðsins gerir í ofangreindri tilvitnun.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Skjálftavirknin mun koðna niður.“

Orðalag úr fjölmiðlum.                                      

Athugasemd: Sögnin að koðna er ekki góð í þessu samhengi. Hún merkir að hrörna, til dæmis hrörnar allt fólk með hækkandi aldri. Byggingar sem ekki er haldið við hrörna, koðna.

Tillaga: Draga mun úr skjálftavirkninni.

3.

„Ferðamenn undanskildir reglum.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 26.2.21.                                      

Athugasemd: Sagnirnar að undanþiggja og undanskilja eru ekki alveg sömu merkingar. Í fréttinni er sagt frá því að þeir sem koma til Íslands frá Grænlandi megi fara beint inn í landið án tafa vegna Covid-19 faraldursins. Fólk frá öðrum löndum þar hins vegar að sýna vottorði eða fara í sóttkví.

Er þá ekki einsýnt að ferðamenn frá Grænlandi séu undanþegnir frá reglunum? Orðalagið er ekki hið sama í fyrirsögnin og megintextanum, en í henni segir:

Ferðamenn sem koma hingað til lands frá Grænlandi eru undanþegnir aðgerðum …

Þetta bendir til að blaðamaðurinn hafi ekki samið fyrirsögnina heldur einhver annar hafi skipt sér af því sem hann kann ekki og ætti því að vera undanskilinn frá skrifum í blaðið.

Staðreyndin er sú að í reglugerð stjórnvalda er undanþága fyrir ferðamenn frá Grænlandi og því liggur beinast við að segja þá undanþegna reglunum. Hins vegar gæti laumufarþegi verið undanskilinn.

Tillaga: Ferðamenn undanþegnir reglum.

4.

„… enda hafa landslið Íslands og Portú­gals mæst ít­rekað.“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd: Atviksorðið ítrekað merkir ekki endilega oft heldur það sem er endurtekið og þá eiginlega í sömu mynd.   

Gylfi Sigurðsson skaut oft á markið, ekki ítrekað. Þó kann markmaðurinn að hafa varið fyrsta skoti, annað hafi farið í stöngina og svo hafi varnarmaðurinn rennt sér fyrir þriðja skotið en það fjórða hafi ratað í netið. Ef til vill má þá segja að Gylfi hafi ítrekað skotið á markið.

Ég var á skíðum og reyndi mér margoft niður, ekki ítrekað.

Þingmaðurinn tók oft til máls, ekki ítrekað. Hins vegar kann hann að hafa spurt ráðherra margoft um lögin en ekki fengið svar. Líklega hefur hann þá spurt ítrekað.

Liðin hafa oft mæst en ekki ítrekað.

Svo virðist sem yngri blaðamenn átti sig ekki á þessu.

Tillaga: … enda hafa landslið Íslands og Portú­gals oft ást við.

5.

„Jarðskjálftinn var 4,4 að stærð.“

Algengt orðalag í öllum fjölmiðlum.                                       

Athugasemd: Einhæfni er leiðigjörn sem og stagl. Enginn skaði er í því að segja að jarðskjálfti hafi verið 4,4 stig. Það er liprara en að orða það með „að stærð“. 

Fyrrgreinda orðalagið er þó alls ekki rangt en stagl er leiðigjarnt. Engu er líkar en að blaðamönnum hafi beinlínis verið bannað að nota annað en þetta „að stærð“,jafnvel að viðlagðri flengingu. 

Sem betur fer er íslenskan fjölbreytt og hægt að segja frá á margvíslegan hátt, stíllin þarf ekki alltaf að vera eins.

Af hverju er alltaf sagt í fréttum?

Öflug­ur skjálfti reið yfir suðvest­ur­horn lands­ins klukk­an 22.38 og fannst hann víða.

Ég tek fram að þetta er alls ekki rangt en einhæfnin er líka leiðigjörn. Nota má að auki orð og orðalag eins og þessi en óhætt er að nota hugmyndaflugið í skrifum: 

Öflugur skjálfti skall á …

Öflugur skjálfti varð …

Öflugur skjálfti hristi suðvesturhorn …

Öflugur skjálfti small á …

Öflugur skjálfti skók suðvesturhorn …

Öflugur skjálfti brast á suðvesturhorn

Jörð brast og öflugur skjálfti varð …

Jörð gaf sig og öflugur jarðskjálfti varð …

Hægt er að lýsa jarðskjálfta sem höggi, skelli, dynk, hristingi, braki, bresti og svo framvegis. Sjálfsagt er að nota hugmyndaflugið. 

Tillaga: Jarðskjálftinn var 4,4 stig 

6.

„Tveir karlmenn á áttræðisaldri drukknuðu eftir að klaki brotnaði undan þeim á stöðuvatni í Suðurmannalandi í Svíþjóð í gær.“

Frétt á ruv.is.                                        

Athugasemd: Mennirnir voru á ís ekki klaka. Í fréttinni segir að þeir hafi ætlað að veiða í gegnum ísinn, ekki klakann.

Hver er munurinn á klaka og ís, lagnaðarís? Yfirleitt er ekki sagt að klaki sé á stöðuvatni. Klaki getur verið í jörðu, hún er þá frosin. 

Ís verður til þegar vatn frýs. Talað er um að stöðuvatn eða sjó leggi, þá  verður til ís, lagnaðarís.

Fréttin er frekar illa skrifuð. Í henni segir:

Leitin hófst klukkan fimm að staðartíma og um klukkutíma síðar fundust mennirnir ofan í vatninu.

Nóg hefði verið að segja að mennirnir hafi fundist í vatninu.

Björgunarfólki tókst að draga mennina á land …

Svona er sjaldnast sagt. Heimildin er vefur svt.se. Þar stendur:

Männen låg i vattnet och kunde dras upp på land …

Þrátt fyrir að þýðingin sé rétt hefði ég orðað þetta þannig að mennirnir hafi verið fluttir upp á land. Frekar ógeðfellt að velt því fyrir sér hvernig aðfarirnar hafi verið þegar þeir voru dregnir þangað.

Klaki á stöðuvötnum hefur þiðnað hratt í hlýindum síðustu daga, eftir hörku frost síðustu vikur.

Ís er á stöðuvötnum. Einfaldara getur það ekki verið. Enginn skautar á klaka.

Tillaga: Tveir karlmenn á áttræðisaldri drukknuðu eftir að ís brotnaði undan þeim á stöðuvatni …

Athugasemdir

[Hörður þormar (IP-tala skráð) 27.2.2021 kl. 22:04]

Samkv. fréttum Rúv kl.10 í morgun íhuga Bandaríkjamenn að hætta "vopnaviðskiptum" við Sáda.