Lágmælt bók - hins spænska Maria - staðsett í landhalla -

Orðlof

Málvöndun

En málvöndun hefur orðið að láta undan síga síðustu áratugi. Ástæður eru margar. Nefni ég þrennt. 

Í fyrsta lagi aukin erlend áhrif þegar sífellt fleiri erlend orð eru notuð í daglegu tali sem sumum þykir bera vitni um lærdóm og víðsýni. 

Í öðru lagi veldur miklu ófullnægjandi menntun kennara og áhugaleysi háskóla og opinberra stofnana eins og Ríkisútvarpsins og Þjóðleikhússins. Er áberandi þekkingarleysi margra, sem nota málið á opinberum vettvangi, afsprengi þessa. 

Í þriðja lagi virðist áhugi málsmetandi manna minni á málvernd og málrækt og sumt ungt fólk vandar lítið mál sitt - og er þar um að ræða tískufyrirbæri: það er töff að sletta.

íslenskt mál og íslensk fyndni. Tryggvi Gíslason. Vísir.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dyngja er lágmælt saga með magnaðan undirtexta …“

Auglýsing í Fréttablaðinu 7.12.21.                                   

Athugasemd: Erfitt er að skilja þetta. Maður sem er lágmæltur talar í hálfum hljóðum, lágt, hvíslar. Hvernig getur saga verið „lágmælt“? 

Hugsanlega er átt við að sagan sé lágstemmd eða jafnvel látlaus, hófstillt …

Ekki er heldur ljóst hvað átt er við með „mögnuðum undirtexta“.

Meðan engar skýringar fást telst þetta frekar innihaldslaust orðalag. Það er eignað dómnefnd „Fjöruverðlaunanna“ en svo nefnast bókmenntaverðlaun kvenna. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„15 til­lög­ur bár­ust á fyrra þrepi keppn­inn­ar, en …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Mogganum er vart viðbjargandi. Blaðmennirnir halda að tölustafir í upphafi málsgreinar sé dyggð en ekki löstur. Reyndari blaðamenn þar á bæ benda nýliðunum ekki á vitleysuna og stjórnendur virðast ekki vita betur. Sorglegt.

Í fréttinni segir:

Á fund­in­um kom fram að í til­lög­um Öldu væri horft til þess að vestan meg­in á brúnni væri hröð hjólandi um­ferð. 

Orðalagið „horfa til þess“ er gagnslaust. Hvað gerist ef við sleppum því?

Á fund­in­um kom fram að í til­lög­um væri hröð umferð hjólandi fólks vestan meg­in á brúnni.

Auðvitað breytist ekkert, orðalagið er bara vanhugsað og frekar bjánalegt.

Þessu til viðbótar má geta þess að það var Efla sem gerði tillögurnar en ekki Alda. Hins vegar eru tillögurnar nefndar Alda.

Óþarfi er að tala þrisvar um umferð:

Á fund­in­um kom fram að í til­lög­um Öldu væri horft til þess að vestan meg­in á brúnni væri hröð hjólandi um­ferð. Aust­an meg­in á henni væri hæg hjólandi um­ferð og um­ferð gang­andi og í miðjunni væri svo ak­rein fyr­ir borg­ar­línu­vagna.

Er ekki hægt að einfalda þetta:

Á fund­in­um kom fram að í til­lög­um væri hraðbraut hjólandi fólk vestan megin á brúnni, gangandi og hægfara hjólandi fólk austan megin og í miðjunni borgarlínuvagnar.

Svona orðalag er algjörlega sársaukalaust fyrir lesendur.

Tillaga: Fimmtán til­lög­ur bár­ust í fyrri hluta keppn­inn­ar, en …

3.

„… sem koma út í bókaflokknum „Litla fólkið og stóru draumarnir“ sem hin spænska Maria Isabel Sanches Vergara er höfundur að.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Morgunblaðinu 9.12.21.                                     

Athugasemd: Oftast er bók sögð eftir einhvern. Er betra að segja að „maðurinn sé höfundur að bókinni“? Nei, þannig talar ekki venjulegt fólk.

Höfundurinn er Spánverji. Skrýtið að segja konuna vera „hina spænsku“. Alþýða manna nota sárasjaldan lausan greini. Af hverju ætti blaðamaður að nota hann í einfaldri frétt? Það er ekkert skýrara.

Í fréttinni segir:

Bókagjöfin er gefin í samstarfi við útgáfufélagið Stóra drauma …

Þarna er tvítekning, nástaða, sem alltaf þykir klúðursleg og þar að auki verður málsgreinin stirðleg vegna þolmyndarinnar. Skárra er:

Brim gefur bækurnar í samstarfi við útgáfufélagið Stóra drauma …

Tillaga: … sem koma út í bókaflokknum „Litla fólkið og stóru draumarnir“ eftir Spánverjann Maria Isabel Sanches Vergara.

4.

„Síðustu teikn um Vålnes á lífi er símtal hans við vin, sem ekki var í teitinni, klukkan 23:21 það kvöld.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 10.12.21.                                     

Athugasemd: Orðið teikn á varla við hér. Það getur þýtt merki, tákn eða fyrirboði eftir því sem segir á málið.is. Frekar ólíklegt er að það sé ummerki, vitneskja eða upplýsingar. 

Teiti er bæði til í kvenkyni og karlkyni. Maðurinn var í teitinni eða hann var í teitinu. Ekkert við þetta að athuga.

Tillaga: Síðast er vitað um Vålnes á lífi er talaði við vin sinn í síma. Sá var ekki var í teitinni klukkan 23:21 það kvöld.

5.

„Þessi bók beitir í prakkaraskap sínum ólíklegustu brögðum til að vera látin í friði.“

Auglýsing á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 10.12.21.                                     

Athugasemd: Þetta er frekar slappt orðalag. Virðist vera bein þýðing úr ensku á einhverju gáfulegu.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Lóðin sé staðsett í landhalla við Grensásveg og …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 11.12.21.                                     

Athugasemd: Landhalli er skrýtið orð og má vera að það sé þarflegt í ýmsum tilvikum. Í Esju er til dæmis drjúgur „landhalli“, varla verður því mótmælt. Ég hef alltaf rennt mér á skíðum í „landhalla“ en tala yfirleitt um brekkur. Í fjallgöngum veldur „landhalli“ mörgum mæði en á niðurleið er hann „algjört æði“, sagði skáldið.

Í fréttinni er sagt frá fyrirhugaðri húsbyggingu efst á Gensásvegi en þar hallar landinu til norðurs en skammt þar frá til suðurs. Ekkert að því að orða það þannig. Hins vegar er viðtengingarhátturinn leiðinlegur eins og oftast í fréttum.

Og svo er lóðin „staðsett“. Orðið er hrikalega ofnotað og langoftast óþarft.

Tillaga: Lóðin er í halla við Grensásveg og …

7.

„… að sjávarfallaorkan sé áreiðanlegri en vindorka, því það verður sjaldan logn í sjónum nema rétt á liggjandanum.“

Frétt í Morgunblaðinu 10.12.21.                                     

Athugasemd: Nú ber að fagna. Aðeins vanir skrifarar með mikla orðgnótt í fórum sínum hafa orðið liggjandi á takteinum. Það merkir einfaldlega andartakið eða tímann þegar fullflætt er að og þar til tekur að fjara. Oft er talað um fallaskipti. 

Á Breiðafirði geta straumar verið miklir í eyjasundum. Forðum þótti best að sigla um þau á liggjandanum annars gat það verið beinlínis hættulegt.

Til eru afar góðir blaðamenn á Mogganum og því er enn ástæða til að vera áskrifandi. En af hverju segja þeir ekki nýliðunum til? Ekki veitir af.

Tillaga: … að sjávarfallaorkan sé áreiðanlegri en vindorka, því sjaldan verður logn í sjónum nema rétt á liggjandanum.