Að nær öllu leyti horfin - andsk... blótaðu almennilega - fjöldi sem dettur niður

Orðlof

Sérkennilegt orðalag

Orðatiltæki, málshættir og orðtök eru sérlega varhugaverð og hefur margur þýðandinn farið flatt á því að leita ekki til orðabóka þegar kemur að sérkennilegu orðalagi sem hann skilur ekki til fulls. 

Dæmi um það er þegar enska orðatiltækið He doesn’t hold a candle to my father ‘hann stenst föður mínum ekki snúning’ var þýtt sem Hann getur ekki haldið á kerti fyrir föður minn.

Þýðingar. Heimir Pálsson og Veturliði Óskarsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„For­maður FKA neitar að stíga frá borði.“

Fyrirsögn á vísi.is.                                      

Athugasemd: Í langri frétt um formann sem situr sem fastast þrátt fyrir gagnrýni félagsmanna er aðeins einu sinni að finna sögnina að hætta. Þess í stað kemur þetta í merkingunni að hætta.:

1. Stíga frá borði
2. Segja af sér
3. Stíga til hliðar
4. Stíga til hliðar
5. Setja til hliðar
6. Afsögn
7. Afsögn

Þetta er mikil fjölbreytni og til fyrirmyndar ef ekki væri um frétt að ræða. Í þeim er best að tala einfalt mál. Óvönum blaðamönnum hættir til skrúðmælgi og skauta framhjá einföldu orðalagi.

Þar að auki merkir orðalagið að stíga til hliðar ekki að hætta heldur einfaldlega að víkja. Sá sem víkur hann stígur til hliðar, ekur til hliðar, stoppar fyrir öðrum og svo framvegis. Sögnin að víkja þýðir ekki alltaf að hætta. 

Íslensku sögnina að hætta má þýða á ensku með orðunum „step aside“.

Íslenska orðalagið að stíga til hliðar má þýða á ensku sem „deviate, depart, turn aside …“ en ekki að hætta.

Tillaga: For­maður FKA neitar að hætta.

2.

„Segir takmarkanir vera að leiða okkur út af sporinu.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                      

Athugasemd: Sá sem fer út af sporinu er að missa stjórnina, villast og svo framvegis. Það merkir alls ekki að vel gangi.

Ég skildi ekki fréttina. Hún er höfð eftir lækni sem segir að í covid faraldrinum „sjáist nú til sólar“. Allir skilja orðalagið. 

Eiginlega er það rökleysa að segja að nú sjáist til sólar ef við höfum farið út af sporinu. 

Læknirinn á eflaust við að faraldurinn fylgi ekki neikvæðum spám samkvæmt línuriti á blaði, færri veikjast, leggjast inn á spítala heldur, en hún gerði ráð fyrir.

Læknirinn skilur ekki orðtakið að fara út af sporinu. Blaðamaðurinn heldur að hámenntaður læknir hljóti að vera svo vel máli farinn eftir margra ára nám að hann tali rétt mál. Ef til vill er blaðamaðurinn engu skárri, skilur ekki heldur orðtakið. 

Staðreyndin er einfaldlega sú að voðinn er vís þegar skrifarar grípa til orðalags sem þeir skilja ekki. Afleiðingin er sú að saklaus lesandinn skilur ekkert heldur.

Fákunnandi skrifari á að varast að nota málshætti, orðtök eða orðalag sem hann skilur ekki. Það reyni ég en á stundum í stökustu vandræðum. Farsælast er að skrifa bara venjulegt mál. 

Best er þó að nota orðabækur og vefinn málið.is. Vera óhræddur að fletta upp því sem hugsanleg getur verið rangt en þá er nauðsynlegt að vera gagnrýninn á sjálfan sig.

Tillaga: Segir takmarkanir leiða okkur rétta leið.

3.

„Eyjan að nær öllu leyti horfin.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta orðalag gengur ekki upp. Annað hvort er forsetningunni að ofaukið eða atviksorðinu nær (nærri). Bæði orðin geta ekki staðið þarna. 

Fréttin er um eldgos á eyjunni með skemmtilega nafnið; Hunga Tonga-Hunga Ha’apai í Kyrrahafi. Samkvæmt fréttinni hefur eyjan nú skipst í tvo hluta.

Um tvo kosti er að velja:

1. Eyjan að öllu leyti horfin (sem er ekki rétt
2. Eyjan nær horfin

Samkvæmt fréttum er seinna orðalagið hið rétta.

Orðalagið í fyrirsögninni er endurtekið í meginmáli greinarinnar og er því kenna mistökum um. Blaðamaðurinn tekur losaralegan skrifaðan texta úr Facebook-skrifum Eldfjalla- og náttúruvárhóps Suðurlands og gerir hann að sínum. Ekki er það góð blaðamennska.

Ekki er hægt að gera athugasemdir við skrifin, svo slæm eru þau. Hér eru dæmi:

• Nú þegar yfir tveir sólarhringar eru liðnir frá hinni risavöxnu sprengingu við Tonga hafa fyrstu gervi­hnatta­mynd­irn­ar af umbrotasvæðinu verið birtar …
• Þar seg­ir að eyj­an, sem áður myndaði hæsta punkt neðansjávareldstöðvar­inn­ar, sé nú að nær öllu leyti horf­in.

Einhverjir á Mogganum og í Eldfjalla- og náttúruvarhópi Suðurlands hljóta að geta gert betur.

Tillaga: Eyjan er nær horfin

4.

„Andsk… Blótaðu almennilega.“

Auglýsing Goða og Kjarnafæðis fyrir hádegisfréttatíma á ruv.is.                                   

Athugasemd: Getur það verið að auglýsingastofur og eigendur fyrirtækja viti ekki hvað nafnorðið blót í samsetningunni þorrablót merkir? Heimskan í auglýsingunni er svo yfirþyrmandi margir hafa haft orð á því. 

Blót getur merkt bölv eða ljótt orðbragð. Í heiðni merkti blót fórnarveisla eða dýrkun á heiðnum guðum. Snjall veitingamaður fann á sjöunda áratug síðustu aldar upp orðið þorrablót sem einfaldlega merkir veisla á þorra. Þá skal borða hefðbundinn íslenskan mat og hefur þetta orðið afar vinsælt.

Í gamla daga var litlu börnum sagt að það væri ljótt að bölva. Flestir tóku mark á því.

Nú bregður svo við að þulur í auglýsingu krossbölvar og bætir því við að fólki eigi „að blóta almennilega“. Þvílíkt rugl.

Ríkisútvarpið hefur séð bjartari tíma. Þar á bæ má nú ljúga til um merkingu orða í auglýsingu og krossbölva.

Ég mun borða þorramat eins og ég get. Hins vegar mun ég og margir fleiri aldrei aftur versla við fyrirtæki Goða og Kjarnafæði.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Þar eru upp í 135 manns á sumrin en yfir vetrarmánuði er ekki hægt að komast þangað eða þaðan og dettur þá niður fjöldinn í um 35 mans.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 20.1.22.                                     

Athugasemd: Í afskaplega vel skrifaðri og fróðlegri grein um íslenskt fyrirtæki á Suðurskautinu eru örfáar villur. Ofangreinda málsgrein hefði mátt orða betur. Staðreyndin er sú að þegar starfsmenn eru orðnir þrjátíu og fimm en voru áður eitt hundrað fleiri, hefur þeim fækkað. Tillagan hér fyrir neðan er skárri.

Ein villa er í málsgreininni, „mans“ á auðvitað að vera manns. Orðið minnir á bókina góðu, Íslandsklukkuna, en þar segir:

Hún er og verður sú sama drottníng alls Norðurheims og hið ljósa man með huldukroppinn.

Halldór Laxnes skrifaði Íslandsklukkuna í þremur hlutum og hétu þeir: Íslandsklukkan sem kom úr árið 1943, Hið ljósa man, 1944, og Eldur í Kaupinhafn, 1946.

Man er hvorugkynsorð og gat áður fyrr merkt ambátt en er hér einfaldlega kona, ef til vill fögur kona. Man er þekkt í samsetningum eins og mansal, einmana, einman og mansöngur. 

Í hliðardálki er sagt frá starfsemi Loftleiða á Suðurskautinu. Þar er haft eftir viðmælanda:

Farþegarnir sem við fluttum frá Ósló í byrjun janúar voru búnir að vera í einangrun á hóteli í 40 daga, áður en þeir fóru niður eftir. 

Þessu hefði blaðamaðurinn átt að breyta í suður eftir. Þó suður sé niður á landakorti á vegg  er aðeins talað svona í hálfkæringi. Enginn á Akranesi ekur til dæmis „niður“ til Reykjavíkur.

Tillaga: Allt að 135 manns eru þar á sumrin en yfir vetrarmánuði er ófært þangað og aðeins þrjátíu og fimm.