Handtaka fór fram - fjall sem er staðsett - hætta ísjakanna

Orðlof

Iðratilfinning

Stundum er fárast yfir því að sumt orðfæri á ensku eigi sér ekki nákvæma samsvörun í íslensku. Þannig sé annað að tala um kúltúr en menningu; íslenska orðið sé of þröngt og bundið við háttsemi mannsins en enski kúltúrinn nái yfir allt sem vex og dafnar. 

Umkvartanir af þessu tagi geta sett íslenskuna á sakabekk fyrir að bjóða ekki upp á sama orðfæri eða hugsun og enskan. En það liggur í eðli tungumála að vera ólík. 

Orðaforði þeirra er sjaldnast beinþýðanlegur; þótt enskir segi „I feel it in my bones“ og hafi „gut feeling“ fyrir hinu og þessu er ekki þar með sagt að það sé íslensku bjóðandi að finna eitthvað í beinum sínum eða hafa iðratilfinningu – til að ná enskunni sem best. 

Má þó minnast draumvísu sem látinn félagi kvað: 

„beinin mín í brennivín, bráðlega langar núna“ 

með frómri ósk um að umbeðnum skammti yrði hellt á gröfina.

Gísli Sigurðsson, Tungutak, Morgunblaðið. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bönnuðustu svæði í heimi“

Frétt á dv.is.                                     

Athugasemd: Í fréttinni kemur glögglega fram að staðirnir eru ekki „bannaðir“ heldur lokaðir. Nokkur munur er á því.

Tillaga: Lokuðustu staðir í heimi

2.

„Niðurstaðan varð jafn­tefli …“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Íþróttablaðamenn hafa tekið upp á því að kalla það „niðurstöðu“ þegar boltaleik lýkur með sigri eða jafntefli. 

Þetta er alveg skínandi hugmynd. Nafnorðið sigur eða sögnin að sigra eru alveg ómöguleg orð, úrelt og ber að útrýma.

Í fréttinni segir:

Kristij­an Jajalo var svo kom­inn í markið í fyrsta deild­ar­leikn­um á tíma­bil­inu.  

Stíll blaðamannsins er áhrifamikill. Lakari skrifarar hefðu sagt:

Markmaðurinn Kristij­an Jajalo lék fyrsta leik sinn í deildinni.

í fréttinni segir:

Bæði lið voru að sýna ágæt­is fót­bolta …

Þetta er alveg frábært orðalag, miklu betra en það hefðbundna …

Liðin léku vel …

Nóg er af nástöðu enda ekki vanþörf á að endurtaka ákveðin orð svo lesendur fylgist með. Í stuttri frétt þurfti blaðamaðurinn að nota orðið „leikur“ tíu sinnum til að halda lesendum við efnið. Það sýnir vanmátt blaðamannsins að honum skyldi ekki dottið í hug að nota orðið oftar.

Tillaga: Leikurinn endaði með jafntefli …

3.

„Handtakan fór fram um miðja nótt.“

Frétt á dv.is.                                      

Athugasemd: Þarf allt „að fara fram“? Nei, síður en svo. Oftast má sleppa  þessum útjaskaða orðalepp. 

Fréttin byrjar á tölustaf. Enginn sómakær blaðamaður eða skrifari gerir slíkt. Tölustafir eiga aldrei heima í upphafi setningar.

Í fréttinni segir:

… eftir að konan gaf formlega skýrslutöku.

Orðið skýrslutaka er eins og orðið ber með sér að taka skýrslu, einhver tekur skýrslu af öðrum, þó ekki af sjálfum sér. Þar af leiðir að sá sem gefur skýrslu getur ekki „gefið skýrslutöku“.

Svo má velta fyrir sér hvort til sé „óformleg skýrslutaka“. Þarna á auðvitað að standa að konan hafi gefið skýrslu.

Ofangreint er hrá- og hraðþýtt úr ensku. Heimildin er vefur dagblaðsins The Telegraph. Blaðamaðurinn hlýtur að geta gert betur.

Tillaga: Handtekinn um miðja nótt.

4.

„…toppi Matterhorn en fjallið er staðsett í Ölpunum á landamærum Sviss og Ítalíu.“

Frétt á visi.is.                                     

Athugasemd: Nei, nei, nei. Svona má ekki skrifa. Fjöll hafa alla tíð verið á sínum stað. Blaðamaðurinn kann að vera „staðsettur“ á skrifstofu fjölmiðilsins. En fjall er þar sem það er.

Orðið „staðsettur“ er orðið draslorð, hrikalega misnotað og oftast tilgangslaust í íslenskum fréttaskrifum. Best, raunar langbest, er að nota sögnina að vera.

Tillaga: … toppi Matterhorn sem er í Ölpunum, á landamærum Sviss og Ítalíu.

5.

„Gísli Gíslason, fyrrverandi stjórnarmeðlimur í KSÍ, og Hallbera Fríða Jóhannesdóttir …“

Frétt á blaðsíðu 8 í EM blaði Fréttablaðsins 6.7.22.                                     

Athugasemd: Meðlimur er draslorð. Man ekki eftir að hafa séð því beitt þar sem ekki mætti nota annað og betra orð í staðinn. Og þetta segi ég ekki vegna þess að orðið er af dönsku ætterni. „Stjórnarmeðlimur“ er að sjálfsögðu stjórnarmaður.

Við Gísli og Hallbera vorum um tíma í sama bekk í MR. Ef til vill ætti ég að kalla þau „sambekkjarmeðlimi“? Nei, varla. Þau eru öndvegishjón og eiga annað og betra skilið.

Í fréttinni segir:

Skagamærin er í hópi reynslumestu leikmanna liðsins …

Nei, hún er ein af þeim reyndustu (ekki „í hópi“, það er ofmælt). Og hér erum við komin að öðru draslorði, „reynslumikill“. Dreg í efa að hægt sé að nota það.

Og að lokum. Er ekki dálítið niðurlægjandi að kalla fullorðna konu mær (mey). Hún er þrjátíu og fimm ára. Sambærilegt orð er ekki til um karla sem til dæmis leika í karlalandsliðinu.

Tillaga: Gísli Gíslason, fyrrverandi stjórnarmaður í KSÍ, og Hallbera Fríða Jóhannesdóttir …

6.

„Fólk áttar sig ekki alltaf á hættu ísjakanna.“

Frétt á blaðsíðu 22 í morgunblaðinu 7.7.22.                                     

Athugasemd: Orðalagið er frekar skrýtið þó það skiljist. Þetta skýrist sé  annað orð sett í stað ísjakanna, til dæmis gangbraut, hestar, flugvélar og svo framvegis. 

Betur fer á því að segja að ísjakarnir geti verið hættulegir.

Tillaga: Fólk áttar sig ekki á að ísjakar geta verið hættulegir.