Mötuneytið er staðsett - ríkjandi Víkingur - bísingsvindur

Orðlof

Málfar ungra blaðamanna

Ég hef ekki varið óvönduð vinnubrögð og mun ekki gera. Vitanlega eiga allir að vanda sig við það sem þeir gera, og fólk sem hefur atvinnu af skrifum á auðvitað sérstaklega að vanda sig í meðferð málsins. Sannarlega er oft misbrestur á því. En það verður að sýna sanngirni og taka tillit til breyttra aðstæðna. Áður var allt efni blaðanna lesið yfir af þjálfuðum og vandvirkum prófarkalesurum. Síðan fór það til setjara sem einnig voru sumir hverjir miklir íslenskumenn og lagfærðu textann ef þeir sáu ástæðu til. Textinn fór því í gegnum margar síur áður en hann birtist lesendum.

Nú skrifa blaðamenn á vefmiðlum texta sem birtist iðulega á netinu um leið, ósíaður, og öll þjóðin getur skoðað – og gert athugasemdir við. Vissulega koma prófarkalesarar stundum við sögu, en oft er textinn settur á netið um leið og hann hefur verið skrifaður og prófarkalesarinn fer svo yfir hann eftir á, þegar tækifæri gefst. Það fer ekki hjá því að þessi vinnubrögð, og hraðinn og sú pressa sem blaðamenn eru undir, leiða til þess að ýmislegt sem betur mætti fara kemur fyrir sjónir lesenda. En það er ekki hægt að kenna blaðamönnunum um allt sem miður fer, heldur þeim vinnuaðstæðum sem þeir búa við.

Ég legg áherslu á, eins og ég hef gert áður, að þetta þýðir ekki að fólk eigi bara að yppta öxlum yfir öllu sem því finnst ábótavant í málfari og framsetningu. Það er sjálfsagt að benda á hroðvirknisleg vinnubrögð og þegar brugðið er út af málhefð. En það skiptir máli hvernig það er gert.

Eiríkur Rögnvaldsson.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„8. bekk­ur mun fyrstu dag­ana fara í …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Ótrúlegt er blaðamenn á Mogganum skuli byrja málsgrein á tölustaf. Í þokkabót, tölustaf með punkti, það er raðtölu. Ljótara verður þetta ekki.

Blaðamenn sem vilja láta taka sig alvarlega gera þetta ekki. Hvergi í heiminum. Hinir gera lítið úr sjálfum sér og blaði sínu.

Í fréttinni segir:

Stefnt er á að opna mötu­neytið í nóv­em­ber, en það er staðsett á fyrstu hæðinni …

Sumir blaðamenn hafa tekið ástfóstri við orð og frasa sem notaðir eru í tíma og ótíma. Eldri og reyndari blaðamenn hefðu orðað þetta svona:

Stefnt er á að opna mötu­neytið í nóv­em­ber, en það er á fyrstu hæð …

Sláandi munur. Ekki satt?

Einnig segir í fréttinni:

Önnur vett­vangs­ferð verður sigl­ing út í Viðey þar sem eyj­an verður skoðuð.

Þarna segir beinlínis að ætlunin sé að skoða Viðey úti í Viðey. Orðin „þar sem“ henta ekki en samtengingin og hefði nýst prýðilega.

Tillaga: Áttundi bekk­ur mun fyrstu dag­ana fara í …

2.

„Arnar Bergmann Gunnlaugsson, þjálfari ríkjandi Íslands- og bikarmeistara í Víkingi …“

Frétt á íþróttasíðu Fréttablaðsins 31.8.22.

Athugasemd: Þetta er alröng notkun á lýsingarorðinu ríkjandi. Sá sem hefur sigrað í keppni er ekki á neinn hátt „ríkjandi“, heldur er meistari, hver svo sem titillinn er. Orðið „ríkjandi“ bætir engu við skilning lesenda nema síður sé.

Þetta er aðeins bjánaleg viðbót sem alltof margir blaðamenn nota hugsunarlaust af því að íþróttafréttamenn á Ríkisútvarpinu misnota það. Þeir mættu gjarnan athuga sinn gang.

Tillaga: Arnar Bergmann Gunnlaugsson, þjálfari Íslands- og bikarmeistara í Víkingi …

3.

„… sem hófst fyrir fimm árum síðan …“

Frétt á blaðsíðu 32 í Morgunblaðinu 1.9.22.

Athugasemd: Stundum slæðast óþarfa orð inn í ritað mál. Sé þeim sleppt gerist ekki neitt, merking setningarinnar breytist ekki, allt er eins og skrifarinn hugsaði sér nema hortitturinn er horfinn og skrifin orðin álitlegri. Bera má tilvitnunina saman við tillöguna hér fyrir neðan. Er þar ekki allt eins og það á að vera?

Þannig er það með atviksorðið „síðan“. Í Málfarsbankanum stendur:

Það er talið betra mál að segja fyrir stuttu, fyrir ári, fyrir þremur dögum o.s.frv. en „fyrir stuttu síðan“, „fyrir ári síðan“, „fyrir þremur dögum síðan“. Orðið síðan er óþarft í slíku samhengi.

Betra mál, stendur þarna. 

Í fréttinni stendur á tveimur stöðum:

160 þjóðir nota SPI-vísitöluna. 

Og:

48% barna búa við fátækt. 

Afspyrnu ljótt er að byrja málsgrein á tölustaf. Þarna á að vera stór stafur og hann er ekki til í tölustöfum og því getur þetta valdið ruglingi fyrir utan ljótleikann. Skrýtið að blaðamaðurinn sem er ágætlega ritfær átti sig ekki á þessu.

Tillaga: … sem hófst fyrir fimm árum …

4.

„Bísingsvindur …“

Vísnahorn Morgunblaðsins 1.9.22.

Athugasemd: Oft eru áhugaverður kveðskapur í Vísnahorni Morgunblaðsins, til dæmis er hér þula um vindorð:

Dálítið hvasst í dag, sagði Gunnar J. Straumland á Boðnarmiði á þriðjudag og lét fylgja þessa skemmtilegu þulu. Mörg orðanna þekki ég úr daglegu tali, önnur ekki. 

Bísingsvindur, barviðri, 
bylur, túða, steglingur. 
Höggpípa og hrakviðri, 
hnattroka og derringur. 
Stafurgola, steytingur, 
stólpi, hregg og beljandi. 
Þytur, gustur, þræsingur, 
þeyr og hrök og sveljandi. 
Blástur, gráð og belgingur, 
blæsa, gjóstur, snerra. 
Rimba, kul og rembingur, 
rokbylur og sperra. 
(Ekkert ræði iðravind 
né ólyktina sem ég fann
þó varla sé það váleg synd
að viðra í dag sinn innri mann.) 

Stórskemmtilega ort, af þrótti og andagift. Mæli með því að lesa þuluna upphátt fyrir einhvern. Niðurlagið er hnyttið.

Þulan tengist óneitanlega síðasta Orðlofsþætti.

Ég gæti þess alltaf (oftast) að láta innbyggt forrit leita að stafsetningavillum. Það ber þó ekkert skyn á orðalag. Þegar ég setti villuleitina í gang fór nærri því allt á aðra hliðina því það þekkti ekki sum orðin í þulunni; þekkir ekki Boðnarmjöð, bísingsvind, barviðri, stegling, stafurgolu, steyting, þræsing, sveljanda, blæsu eða rimbu. Nokkur þekkir jafnvel málið.is. ekki og er þá fokið í flest skjól því ekki þekki ég öll orðin, fjarri því.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Rússneskir ríkismiðlar segja að eftirlitssveit Alþjóðakjarnorkumálastofnunarinnar hafi mætt í kjarnorkuverið í Zaporizhzhia í Úkraínu skömmu fyrir hádegi.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Nokkur munur er á því að koma á einhvern stað, fara þangað eða og mæta þar. 

Hér fer betur á því að segja að eftirlitssveitin hafi komið í kjarnorkuverið.

Tillaga: Rússneskir ríkismiðlar segja að eftirlitssveit Alþjóðakjarnorkumálastofnunarinnar hafi komið í kjarnorkuverið í Zaporizhzhia í Úkraínu skömmu fyrir hádegi.