Kostnaðarsamur - er búinn að alast upp í - landris sem slær ekki slöku við

Orðlof

Er hvorugkyn kynhlutlaust?

Að þessu sinni er allt málsamfélagið undir og hvort sem karlkyn eða hvorugkyn á að vera hlutlaust þá skiptir orðalagið Allir velkomnir hópum ekki í tvennt eða greinir þá að á nokkurn hátt. 

Sá sem segir allir á við alla og ekki hluta einhvers hóps. 

Að sama skapi verður að huga að samfellunni í íslenskri málsögu. 

Þó að hvorugkyn yrði tekið upp í hlutleysishlutverki í stað karlkyns yrði svo að segja allt útgefið efni, námsefni, bækur, dagblöð o.s.frv. fram að þeim vatnaskilum á því „kynhlutlausa“ máli sem Íslendingar hafa búið við, talað og ritað í þúsund ár. 

Umfjöllunarefni málþingsins var kynhlutlaust mál, en ekki er gott að segja hvað hugtakið þýðir í raun og veru — er hvorugkyn í íslensku kynhlutlaust? — né heldur hvaða breytingar þurfa að eiga sér stað til að íslenska geti kallast „kynhlutlaus“. 

Finnur Ágúst Ingimundarson. Mál og kyn i ljósi sögu og samtíma. Erindi flutt á málþingi um kynhlutlaust mál 30.4.2022. Málfregnir. Íslensk málnefnd.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Augljóst er að fjöldi farþega er stöðugt minni en áætlanir gera ráð fyrir …“

Leiðari Morgunblaðsins á blaðsíðu 42.

Athugasemd: Farþegar verða varla „minni“. Með illvilja má túlka þetta svo að þeir verði smávaxnari. Betur fer á að orða þetta eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Augljóst er að farþegum fækkar meir en áætlanir gera ráð fyrir …

2.

„Tilraunaverkefni um miðnæturopnun í Laugardalslaug á síðasta ári reyndist kostnaðarsamara en áætlanir upp á sex milljónir króna gerðu ráð fyrir í upphafi.“

Frétt á blaðsíðu 5 í Morgunblaðinu 3.2.23.

Athugasemd: Lýsingarorðið dýr virðist vera að hverfa úr málinu. Nú þykir fínna að segja ýmislegt sé „kostnaðarsamara“. 

Málsgreinin er snúin og óþarflega löng miðað við tillöguna.

Í frétt á blaðsíðu 11 í sama tölublaði Morgunblaðsins segir:

Fljótlega kom í ljós að rekstur vélarinnar yrði það kostnaðarsamur að nýta þyrfti hana erlendis. 

Einfaldara hefði verið að segja að reksturinn hafi verið dýr.

Sama dag segir á blaðsíðu 2 í sérblaði Morgunblaðsins um netöryggi:

Valgeir hjá Tölvuaðstoð segir það hvorki þurfa að vera kostnaðarsamt né erfitt að koma netöryggismálum vinnustaða í gott horf. 

Líklega er átt við að þjónustan sé ekki dýr.

Í sama sérblaði segir í fyrirsögn á blaðsíðu 10:

Netárásir geta reynst fyrirtækjum kostnaðarsamar 

Sé átt við að netárásir geti reynst fyrirtækjum dýrar af hverju er það ekki sagt beinum orðum?

Tillaga: Miðnæturopnun í Laugardalslaug á síðasta ári reyndist sex milljónum króna dýrari en gert var ráð fyrir.

3.

„Það eru auðvitað búið að vera forréttindi að vinna í bæjarfélagi sem ég er búinn að alast upp í og elska.“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Í tillögunni er málið hefðbundið og eðlilegt. Ekki er gott að  eitthvað „sé búið að vera“ forréttindi, það hafa verið forréttindi.

Hvar stendur sá sem „er búinn að alast upp“? Jú, hann er fullorðinn. Maðurinn ólst upp þarna og því tímabili lauk.

Svo er það þetta með sögnina að elska sem notuð er út um allt á enskan máta. 

Í Málfarsbankanum segir:

Hin síðari ár hefur notkun sagnarinnar elska aukist mjög mikið. Oft færi betur á að nota annað orðalag: þrá, dá, þykja vænt um, líka við, vera hrifinn af, vera sólginn í, hrífast af, þykja gott (á bragðið) o.s.frv. allt eftir því hvert samhengið er.

Allt er elskað og því hefur orðið útvatnast eða gengisfallið í málinu. Líklega hitnar enginn lengur eða fær notalega tilfinningu þegar ástin í lífinu segir: „Ég elska þig“. Þetta er ekkert merkilegra en bæjarfélag, súkkulaðisnúður eða kartöfluflögur sem sumir „elska“ en öðrum finnst gott, dá, kunna vel að meta, njóta og svo framvegis.

Tillaga: Það eru auðvitað forréttindi að vinna í bæjarfélagi sem ég ólst upp í og dái.

4.

„Landrisið í Öskju hefur hvergi slegið slöku við í vetur.“

Færsla á Fésbókarsíðu „Eldfjalla- og náttúruvárhóps“.

Athugasemd: Orðatiltækið að slá slöku við merkir að vera kærulaus, vanrækja, vera óduglegur. Allt á þetta við um fólk.

Landris getur ekki „slegið slöku við“.  Útilokað er að segja að „landrisið slái ekki slöku við“, ekki frekar en að segja að skriður í fjalli „standi sig vel“ eða að  flóðin í ánni séu „afkastamikil“. Allt þetta er haft um fólk, ekki dauða hluti.

Í færslunni segir er talað um hálfan „meter“ en ætti að vera metra.

Tillaga: Stöðugt landris í Öskju í vetur.

5.

„RS-veiran hefur greinst í svipuðum mæli og fyrir áramót.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 6.2.23.

Athugasemd: Af samhenginu í fréttinni mætti ráða að „rs-veiran“ hafi verið ræktuð í mæli eins og skilja mætti af tilvitnuninni.

Hver er þessi rs-veira? Veit það einhver? Skylda blaðamanns er að útskýra, segja frá. Hann hefði átt að geta þess að rs-veira er kvefveira, skammstöfun er af enska heitinu „respiratory syncytial virus“. Sjá nánar á vefsíðunni Heilsuveru. 

Í fréttinni segir:

Streptókokkar A valda skarlatssótt …

Orðið „streptókokkar“ er afar kunnuglegt en fæstir vita í raun að það er heiti á bakteríum sem eru afar fjölbreyttar og geta skaðað fólk á margvíslegan hátt. Þetta uppgötvaði ég með einfaldri leit á vefnum.

Þó blaðamaðurinn viti allt um bakteríur og getur hann ekki ætlast til að lesendur séu jafn fróðir.  

Verkefni blaðamanna er ekki að skrifa niður það sem viðmælendur segja og birta það orðrétt. Það er mun fjölbreyttara og kröfurnar eru meiri. Í gamla daga voru til einkaritarar sem skrifuðu niður það sem aðrir sögðu.

Fréttin er ekki nógu góð, í hana vantar veigamiklar upplýsingar fyrir lesandann og málfar viðmælandans hefði mátt laga.

Tillaga: Kvefveiran sem nefnd er RS hefur greinst í svipuðum fjölda fólks og fyrir áramót.

6.

„Óvænt bilun í varðskipinu Þór reyndist kostnaðarsöm.“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 7.2.23.

Athugasemd: Bilunin var dýr. Punktur. 

Svo má velta því fyrir sér hvort hér hefði átt að standa að bilunin hefði orðið dýrkeypt, afdrifarík og svo framvegis, allt eftir smekk skrifarans. 

Tillaga: Óvænt bilun í varðskipinu Þór reyndist dýr.