Hraðskreiðir menn - kýr sem bar kálfi - flugskeytið ferðaðist

Orðlof

Hellast eða heltast úr lestinni

Orðatiltækið á uppruna sinn að rekja til þess þeim tíma þegar hestar voru helsti fararskjótinn, en þá gat komið sér illa þegar margir voru á ferð saman ef einn hestur varð haltur og gat ekki fylgt lestinni lengur. Þar sem slík lest er ekki ílát er hins vegar ekki hægt að hella neinu úr henni.

Wikipedia. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Heyja hraðskreiðustu menn heims einvígi?“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Varla er rangt að segja mann hraðskreiðan. Það getur þýtt sá sem fer hratt yfir. Eitt hundrað metra hlaup er kallað spretthlaup og líklega kemur sprettharði náunginn fyrr í mark en sá hraðskreiði nema því aðeins að sá síðarnefndi sé viðbragðsfljótari en hinn og eldfljótur að hlaupa og vinnur.

Í fréttinni segir blaðamaðurinn að sigurvegarinn hafi verið sprettharðari og það er rétt.

Bíllinn minn er nokkur ágætur en margir eru hraðskreiðari. 

Yngri sonur minn var hraðskreiður áður en hann lærði að ganga, ekki mátti af honum líta þá var hann kominn þangað sem hann mátti ekki vera. Eldri sonur minn er hlaupagikkur, ekki beinlínis sprettaharður en hraður og þolinn.

Ég held að fráustu hlauparar í heimi séu afar sprettharðir og þeir hlaupa eitt hundrað metrana enn skríða þá varla.

Tillaga: Heyja spretthörðustu menn heims einvígi.

2.

„Í Grebbestad í Svíþjóð er að finna guðdómlegt sum­ar­hús.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Orðalagið „er að finna“ er tilgerðarlegt þegar það er ofnotað. Í fréttinni er sagt frá fimm sumarhúsum. Sagt er að þau séu öll „að finna“ einhvers staðar. Nástaða truflar lesendur. Tilgerðarleg skrif gera það líka. Orð eins og „guðdómlegur“ sem er tvisvar notað á ekki við, ofnotkun orðs dregur úr merkingu þess.

Tillaga: Í Grebbestad í Svíþjóð er fallegt sum­ar­hús.

3.

„Lögregla kannar hvort myndband af manndrápinu er í dreifingu.“

Frétt á ruv.is.

Athugasemd: Sögnin á að sjálfsögðu að vera í viðtengingarhætti.

Tillaga: Lögregla kannar hvort myndband af manndrápinu sé í dreifingu.

4.

„Segir í dagbók lögreglu að sumir gestanna virtust ekki sáttir með veru viðbragðsaðila á vettvangi og reyndu að hindra lögreglu og sjúkraflutningamenn við störf …“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Draslorðið „viðbragðsaðili“ er áferðarfallegt en gengur ekki upp. Almennt virðist það vera notað yfir lögreglu, slökkvilið, sjúkraflutningamenn og björgunarsveitir, ýmist alla hópana eða hluta. Í stuttu máli ómarkvisst.

Í fréttinni er hins vegar ekki ljóst hverjir eru „viðbragðsaðilar“, varla lögreglan eða sjúkraflutningamenn.

Fréttin hefur birst í öðrum fjölmiðlum og er þar í meginatriðum með sama orðalagi sem bendir til að það komi frá löggunni. Staðreyndin er hins vegar sú að hún kann ekki að skrifa og blaðamenn missa alla dómgreind þegar þeir lesa svokallaða dagbók, halda að efni hennar sé á gullaldarmáli.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Kýrin Anna bar kálfi.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 6.5.23.

Athugasemd: Þetta er tvímælalaust frétt ársins. Dæmi er um að Mogginn hafi sagt að barn hafi „mætt“ þegar það fæddist.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„Þá ferðast flugskeytið á tíföldum hraða hljóðsins og …“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Yfirleitt ferðast fólk, tæki og tól gera það ekki. Blaðamaðurinn heldur að hægt sé að þýða beint úr ensku.

Tillaga: Þá flýgur flugskeytið á tíföldum hraða hljóðsins og …

7.

„Að minnsta kosti 22 létust er bátur hvolfdi.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Auðveldara er að átta sig á setningunni sé frumlagið, bátur, með greini. Þá fær lesandinn það umsvifalaust á tilfinninguna að orðið bátur eigi að vera í þágufalli: Að minnsta kosti 22 létust er bátnum hvolfdi.

Orðið beygist svona án greinis: bátur, bát, bát/báti, báts. Þágufallið án greinis getur ruglað því það má vera á tvo vegu.

Tillaga: Að minnsta kosti 22 létust er bát/báti hvolfdi.

8.

„… en að horfa til hins mikla mannfjölda sem þyrptist til konungshallarinnar í slengjandi slagviðri eftir að hinni opinberu athöfn lauk.“

Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 8.5.23.

Athugasemd: Orðið slagviðri er yfirleitt haft um „lárétta rigningu“ eins og sumir kjósa að orða það og er þá átt við rigningu í hvassvirði. Það þykir afar hvimleitt veðurlag og er stundum sagt vera algengast á suðvesturhluta landsins.

Rigning getur farið í taugarnar á mörgum. Þess vegna tók Veðurstofan upp á því að nota orðið úrkoma og eftir það rignir afar sjaldan á Íslandi. Um leið hafa geðsveiflur landans minnkað að mun. 

Orðalagið „slengjandi slagviðri“ er ekki algengt en þekkist þó samkvæmt leit á Google. Orðið slag í slagviðri getur merkt högg eða jafnvel væta, slagi í merkingunni saggi. Eflaust er því slagviðri einhvers konar úrfelli, bleyta úr háloftunum sem lemur á sekum og saklausum. 

Hér er mælt með því að sleppa „slengjandi“ en varla telst notkunin röng. 

Tillaga: … en að horfa til hins mikla mannfjölda sem þyrptist til konungshallarinnar í slagviðri eftir að hinni opinberu athöfn lauk.