Hver koma á fundinn - konan sem sigraði Eurovision - maísólin hefur lítið sést í ár

Orðlof

Þrástagl

Sambandið ekki fer saman hljóð og mynd er fín líking og skemmtilegt dæmi um það hvernig tækninýjungar verða uppspretta nýjunga í málnotkun. En það er æskilegast að nýjungar auðgi málið, komi til viðbótar því sem fyrir er í stað þess að ryðja því brott. 

Það er samt það sem virðist vera að gerast – samböndin ekki fara saman orð og athafnir og ekki fara saman orð og gerðir sem áður voru algeng, m.a. í máli alþingismanna, eru á hröðu undanhaldi – á árunum 2017-2021 eru aðeins fjögur dæmi um það fyrrnefnda í þingræðum en ekkert um það síðarnefnda. 

Þessi sambönd eru þó góð og gild og því væri æskilegt að fólk hugaði að því hvort ekki mætti stundum nota þau í stað þess að þrástagast á ekki fer saman hljóð og mynd.

Eiríkur Rögnvaldsson.  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hver koma á leiðtogafundinn?“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Yfirleitt er fréttavefur Ríkisútvarpsins nokkuð vel skrifaður og lítið um stafsetningavillur. Nú virðist vera að bannað sé að nota orð í karlkyni sé fjallað um bæði karla og konur. Engir eru lengir velkomnir heldur eru „öll velkomin“. Um leið má ekki segja frá því hverjir koma heldur „hver koma“.

Tillaga: Hverjir koma á leiðtogafundinn?

2.

„Unga fólkið að velja nám á allt annan hátt en áður.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Þarna ætti að standa eins og segir í tillögunni. Óskiljanlegt hvers vegna þarna er sögn í nafnhætti.

Þetta er ekki flókið. Nafnorðið fólk er eintöluorð og sögnin lagast ósjálfrátt að því, það (fólkið) velur.

Tillaga: Unga fólkið velur nám á allt annan hátt en áður.

3.

„Konan sem sigraði Eurovision.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sumir blaðamenn halda að það sé hægt að „sigra keppni“. Þegar þeim er bent rökréttara sé að „sigra í keppi“, segja þeir bara „úbbs“.

Tillaga: Konan sem sigraði í Eurovision.

4.

„Í Eyja­fjarðarsveit, í um 16 km akst­urs­fjar­lægð frá Ak­ur­eyri, er að finna …“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Það er þetta með „aksturfjarlægðina“. Skyldi „göngufjarlægðin“ frá Akureyri vera meiri eða minni. Eða „hjólafjarlægðin“? Ef til er of mikið að tala um „flugfjarlægð“.

Hvað er að því að skrifa eins og segir í tillögunni? 

Stundum væri hægt að segja að „akstursfjarlægðin“ frá Akureyri sé tíu mínútur, en það er flatt og ómerkilegt orðalag. Betra er að segja að það taki tíu mínútur að aka þangað frá Akureyri.

Og hvað merkir orðalagið „er að finna“? Bújörðin er ekki týnd. Hún er þarna, hefur alltaf verið þarna og verður um alla framtíð. 

Í upphafi fréttarinnar segir:

Smart­land tók sam­an fimm dýr­ustu jarðir lands­ins í dag, en þær eiga það sam­eig­in­legt að vera stór­ar og um­kringd­ar ein­stakri náttúrufegurð.

Hvernig er hægt að „taka saman jarðir“? Líklega á blaðamaðurinn við að hann hafi tekið saman yfirlit um þessar jarðir.

Varla eru jarðirnar „umkringdar einstakri náttúrufegurð“. Einstök náttúrufegurð einnar jarðar útilokar að önnur jörð sé líka þannig. Orðið „einstök“ á þarna ekki við. Raunar er orðið ofnotað rétt eins og „sérstakur“.

Varla rökrétt að segja að einstök náttúrufegurð sé á eitt þúsund jörðum á Íslandi.

Blaðamaðurinn hefði til dæmis getað sagt:

Fimm dýr­ustu jarðir lands­ins eiga það sam­eig­in­legt að vera stór­ar og náttúrufegurðin er mikil.

Eflaust er þetta með náttúrufegurðina frekar ofmælt en sínum augum lítur hver á silfrið. Þetta síðasta minnir á gamlan kunningja sem átti það til að fara rangt með málshætti og sagði: Sínum augum lítur hver á svínið.

Tillaga: Í Eyja­fjarðarsveit, um 16 km frá Ak­ur­eyri, er …

5.

„Maísólin hefur sáralítið sést í ár.“

Frétt á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 18.5.23.

Athugasemd: Var það ekki ráðherra sem sagði þessi fleygu orð: „Nú er 17. júní um allt land“. Hér er nýtt gullkorn: „Maísólin hefur lítið sést í ár“.

Og enn má bæta við: Vonandi sést maísólin í júní eða síðar á árinu. Vinir mínir fyrir austan segja margir að Hornafjarðarmáninn sé öllum fegurri.

Í alvöru talað: Var þessi fyrirsögn gerð með vilja eða ætlaði blaðamaðurinn að orða þetta eins og segir í tillögunni?

Fréttin hefði mátt vera betur skrifuð. Hér eru dæmi:

Hitinn raðast í 7. hlýjasta sæti aldarinnar … 

Á langa listanum er hitinn nú í 25. hlýjasta sæti …

Mér finnst eins og blaðamaðurinn hafi ekki haft áhuga á efni fréttarinnar, flýtt sér að skrifa og farið í kaffi.

Tillaga: Maísólin hefur sáralítið sést.

6.

„Indversku sendiherrahjónin buðu til fögnuðar í Hússtjórnarskólanum.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Ýmsum kann að finnast orðið fögnuður vera þarna tortryggilegt, vera rangt skrifað. Engu að síður beygist orðið svona:

fögnuður
fögnuð
fögnuði
fögnuðar/fagnaðar

Eignarfallið getur verið á tvo vegu eins og þarna sést. Skrifaranum í sjálfsvald sett hvort hann velur.

Tillaga: Engin tillaga.