Koðna niður, liðin hafa mæst ítrekað og jarðskjálfti 4,4 að stærð

Orðlof

Ég er ekki að skilja 

Þekkt er sú hneigð sem farið hefur um sem sótt síðustu ár og gengur út á að nafnháttur leysi allan vanda. 

Setningin „Ertu að sjá þetta?“ er erkidæmi þessarar tísku, sem náði hámarki í kímnu ádeilukvæði Bjarka Karlssonar, Ég er ekki að skilja (Ást í dvalarhorfi). 

Síst er svo betra er þegar einfaldur framsöguháttur er kominn í ból bjarnar í setningum sem eiga að tjá efa, ósk eða möguleika. Dæmi úr samtali við tólf ára: Ég held það var þarna. Dæmi af netmiðli: Það er ennþá hætta á að fólk getur smitast. 

Þessa hneigð hljóta fræðingar líka að vera langt komnir með að rannsaka, mín tilfinning er að hún sé ekki lengur bundin við börn. 

Sigurbjörg Þrastardóttir. Tungutak í Morgunblaðinu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Bókamarkaðurinn verður opnaður í dag.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 66 í Morgunblaðinu 25.2.21.                                       

Athugasemd: Þetta er ánægjulegt. Yfirleitt er það þannig orðað að fyrirtæki, verslanir og stofnanir „opni …“. Sjaldgæfara er núorðið að hús séu opnuð. Meira að segja finnst sumum íslenskufræðingum eðlilegt að „hús opni“ vegna þess að svo margir taka þannig til orða. 

Ég er ósammála því með þeim rökum að geti fólk tekið upp rangt mál sé allt eins hægt að fá það til að leiðrétta sig.

Hér skiptir hins vegar mestu að blaðamenn fari rétt með rétt eins og blaðamaður Morgunblaðsins gerir í ofangreindri tilvitnun.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Skjálftavirknin mun koðna niður.“

Orðalag úr fjölmiðlum.                                      

Athugasemd: Sögnin að koðna er ekki góð í þessu samhengi. Hún merkir að hrörna, til dæmis hrörnar allt fólk með hækkandi aldri. Byggingar sem ekki er haldið við hrörna, koðna.

Tillaga: Draga mun úr skjálftavirkninni.

3.

„Ferðamenn undanskildir reglum.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 26.2.21.                                      

Athugasemd: Sagnirnar að undanþiggja og undanskilja eru ekki alveg sömu merkingar. Í fréttinni er sagt frá því að þeir sem koma til Íslands frá Grænlandi megi fara beint inn í landið án tafa vegna Covid-19 faraldursins. Fólk frá öðrum löndum þar hins vegar að sýna vottorði eða fara í sóttkví.

Er þá ekki einsýnt að ferðamenn frá Grænlandi séu undanþegnir frá reglunum? Orðalagið er ekki hið sama í fyrirsögnin og megintextanum, en í henni segir:

Ferðamenn sem koma hingað til lands frá Grænlandi eru undanþegnir aðgerðum …

Þetta bendir til að blaðamaðurinn hafi ekki samið fyrirsögnina heldur einhver annar hafi skipt sér af því sem hann kann ekki og ætti því að vera undanskilinn frá skrifum í blaðið.

Staðreyndin er sú að í reglugerð stjórnvalda er undanþága fyrir ferðamenn frá Grænlandi og því liggur beinast við að segja þá undanþegna reglunum. Hins vegar gæti laumufarþegi verið undanskilinn.

Tillaga: Ferðamenn undanþegnir reglum.

4.

„… enda hafa landslið Íslands og Portú­gals mæst ít­rekað.“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd: Atviksorðið ítrekað merkir ekki endilega oft heldur það sem er endurtekið og þá eiginlega í sömu mynd.   

Gylfi Sigurðsson skaut oft á markið, ekki ítrekað. Þó kann markmaðurinn að hafa varið fyrsta skoti, annað hafi farið í stöngina og svo hafi varnarmaðurinn rennt sér fyrir þriðja skotið en það fjórða hafi ratað í netið. Ef til vill má þá segja að Gylfi hafi ítrekað skotið á markið.

Ég var á skíðum og reyndi mér margoft niður, ekki ítrekað.

Þingmaðurinn tók oft til máls, ekki ítrekað. Hins vegar kann hann að hafa spurt ráðherra margoft um lögin en ekki fengið svar. Líklega hefur hann þá spurt ítrekað.

Liðin hafa oft mæst en ekki ítrekað.

Svo virðist sem yngri blaðamenn átti sig ekki á þessu.

Tillaga: … enda hafa landslið Íslands og Portú­gals oft ást við.

5.

„Jarðskjálftinn var 4,4 að stærð.“

Algengt orðalag í öllum fjölmiðlum.                                       

Athugasemd: Einhæfni er leiðigjörn sem og stagl. Enginn skaði er í því að segja að jarðskjálfti hafi verið 4,4 stig. Það er liprara en að orða það með „að stærð“. 

Fyrrgreinda orðalagið er þó alls ekki rangt en stagl er leiðigjarnt. Engu er líkar en að blaðamönnum hafi beinlínis verið bannað að nota annað en þetta „að stærð“,jafnvel að viðlagðri flengingu. 

Sem betur fer er íslenskan fjölbreytt og hægt að segja frá á margvíslegan hátt, stíllin þarf ekki alltaf að vera eins.

Af hverju er alltaf sagt í fréttum?

Öflug­ur skjálfti reið yfir suðvest­ur­horn lands­ins klukk­an 22.38 og fannst hann víða.

Ég tek fram að þetta er alls ekki rangt en einhæfnin er líka leiðigjörn. Nota má að auki orð og orðalag eins og þessi en óhætt er að nota hugmyndaflugið í skrifum: 

Öflugur skjálfti skall á …

Öflugur skjálfti varð …

Öflugur skjálfti hristi suðvesturhorn …

Öflugur skjálfti small á …

Öflugur skjálfti skók suðvesturhorn …

Öflugur skjálfti brast á suðvesturhorn

Jörð brast og öflugur skjálfti varð …

Jörð gaf sig og öflugur jarðskjálfti varð …

Hægt er að lýsa jarðskjálfta sem höggi, skelli, dynk, hristingi, braki, bresti og svo framvegis. Sjálfsagt er að nota hugmyndaflugið. 

Tillaga: Jarðskjálftinn var 4,4 stig 

6.

„Tveir karlmenn á áttræðisaldri drukknuðu eftir að klaki brotnaði undan þeim á stöðuvatni í Suðurmannalandi í Svíþjóð í gær.“

Frétt á ruv.is.                                        

Athugasemd: Mennirnir voru á ís ekki klaka. Í fréttinni segir að þeir hafi ætlað að veiða í gegnum ísinn, ekki klakann.

Hver er munurinn á klaka og ís, lagnaðarís? Yfirleitt er ekki sagt að klaki sé á stöðuvatni. Klaki getur verið í jörðu, hún er þá frosin. 

Ís verður til þegar vatn frýs. Talað er um að stöðuvatn eða sjó leggi, þá  verður til ís, lagnaðarís.

Fréttin er frekar illa skrifuð. Í henni segir:

Leitin hófst klukkan fimm að staðartíma og um klukkutíma síðar fundust mennirnir ofan í vatninu.

Nóg hefði verið að segja að mennirnir hafi fundist í vatninu.

Björgunarfólki tókst að draga mennina á land …

Svona er sjaldnast sagt. Heimildin er vefur svt.se. Þar stendur:

Männen låg i vattnet och kunde dras upp på land …

Þrátt fyrir að þýðingin sé rétt hefði ég orðað þetta þannig að mennirnir hafi verið fluttir upp á land. Frekar ógeðfellt að velt því fyrir sér hvernig aðfarirnar hafi verið þegar þeir voru dregnir þangað.

Klaki á stöðuvötnum hefur þiðnað hratt í hlýindum síðustu daga, eftir hörku frost síðustu vikur.

Ís er á stöðuvötnum. Einfaldara getur það ekki verið. Enginn skautar á klaka.

Tillaga: Tveir karlmenn á áttræðisaldri drukknuðu eftir að ís brotnaði undan þeim á stöðuvatni …

Löggan sækir samkomustaði, gerandi líkamsárásar og háréttur dómur

Orðlof

Málfræðilegt kyn eða líffræðilegt

Í íslenskri tungu vill svo til að öll fallorð (orð, sem fallbeygjast) hafa málfræðilegt kyn; eru karlkyns-, kvenkyns- eða hvorugkynsorð. […]

Á allra síðustu árum virðist vera einhver, trúlegast óskipuleg hreyfing, sem vinnur að því að breyta þessu einfalda og rótgróna kerfi.[…] 

Nú er augljóst að þar sem margir koma saman er ekki sjálfgefið að einstaklingarnir séu allir af sama kyni. Og í því virðist þessi meinta breyting liggja. Svo er að sjá að uppi sé krafa um að þegar talað er um hóp skuli líffræðilegt kyn þeirra sem hópinn mynda ráða för en ekki málfræðilegt.[…]

- Í viðtali sagði dómsmálaráðherra að hún … Já, allir vita að dómsmálaráðherra er kona. - Einn þingmaður sagði að hann … Hér kemur ekki fram hver umræddur þingmaður er og líffræðilegt kyn hans er því óþekkt. - Karlalandsliðið í blaki segir leikinn hafa verið góðan. Þeir voru allir sammála um … Hér leikur enginn vafi á kyni tilvitnaðra. - Keppendur á Íslandsmótinu í samkvæmisdönsum sögðu að þeir/þau væru … Hér er okkur vandi á höndum. Téðir keppendur eru eðli málsins samkvæmt af fleiri en einu kyni. […]

Lykilspurningin í mínum huga er þessi: Er þorri málnotenda sáttur við þessa meintu breytingu? Sé svo er fátt fleira um þetta að segja. Málvísindamenn framtíðarinnar hafa þá eitthvað til að rannsaka og skrifa um; hvenær og hvernig kyngreining nafnorða í íslensku leið undir lok.

Haukur Svavarsson, kennari. Morgunblaðið 23.2.20, blaðsíða 16.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lögregluþjónar sóttu fimmtán samkomustaði í miðborg Reykjavíkur og könnuðu sóttvarnir, fjölda gesta og opnunartíma.“

Frétt á visir.is.                                        

Athugasemd: Hér er sagnorðið að sækja rangt notað. Að vísu má nota það á afar fjölbreytilegan hátt. Hér eru dæmi:

1. Sækja fund
2. Sækja hlut
3. Sækja mál
4. Sækja að marki andstæðinga
5. Áhyggjur, minningar sækja á huga manns
6. Sækja fram
7. Þegar fram í sækir
8. Sækja heim
9. Sækja í sætindi
10. Sækja um starf
11. Sækja skóla

Hins vegar er ekki rétt að lögreglan hafi sótt fimmtán samkomustaði. Líklega hefur hún heimsótt þá eða kannað ástandið á þeim. Hér fer betur á því að nota sögnina að fara, kanna eða skoða.

Tillaga: Lögregluþjónar fóru á fimmtán samkomustaði í miðborg Reykjavíkur og könnuðu sóttvarnir, fjölda gesta og opnunartíma.

2.

„Gerandi líkamsárásar neitaði að nota grímu.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                        

Athugasemd: Þetta er hræðileg fyrirsögn en sem betur fer var henni breytt nokkru síðar sem bendir til að einhver er vakandi á mbl.is og lesi fréttirnar. Fyrirsögnin er nú svona:

Árás­armaður­inn neitaði að nota grímu.

Í fréttinni er ekki talað um menn eða fólk heldur „aðila“. í Málfarsbankanum segir:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili. Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Mér finnst hins vegar betra að sleppa orðinu aðili og nema þegar talað er um fyrirtæki eða stofnanir. Virkar svo ári stofnanalegt.

Yfirleitt eru löggufréttir alltof ítarlegar og má sleppa flestum þeirra enda er fréttagildið ekkert. Í fréttinni er þetta sagt:

Þá var til­kynnt um­ferðaró­happ þar sem vespu hafði verið ekið á ljósastaur. Ökumaður var flutt­ur með sjúkra­bíl á bráðamót­töku til aðhlynn­ing­ar.

Flestir myndu nú telja svona minniháttar og varla ástæða til að segja frá í frétt.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„39 létust úr sjálfsvígi 2019.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                        

Athugasemd: Hægt er að orða það þannig að fólk látist úr Covic-19 eða öðrum veikindum en varla úr sjálfsvígi. Í orðabókinni segir að víg sé haft um það að drepa mann. Enginn lifir af né heldur sjálfsvíg.

Í fréttinni segir réttilega:

… féllu fyrir eigin hendi árið 2019.

Hefð er fyrir því að orða það þannig um að fólk falli fyrir eigin hendi eða látist vegna sjálfsvígs.

Tillaga: Þrjátíu og níu sjálfsvíg á árinu 2019

4.

„Sagði víta­spyrnudóminn á Anfield háréttan dóm.“

Fyrirsögn á visir.is.                                        

Athugasemd: Vont er að skrifa orð rangt en verra er að skrifa ýmist rétt eða rangt með nokkurra lína millibili. Það ber vott um kæruleysi þess sem skrifar.

Sé eitthvað hárrétt er það ritað með tveimur errum.

Í meginmáli fréttarinnar segir réttilega:

… segir að Chris Kavanagh hafi gert hárrétt með að dæma víti …

Þá má spyrja, hver skrifar fyrirsögnina, blaðamaður eða einhver flautaþyrill úti í bæ í skoðunarferð.

Þeir sem skrifa fréttir og fyrirsagnir verða að nota forritin sem leita að  rangt stafsettum orðum í textanum. Annað er bölvað kæruleysi og jafnvel dónaskapur við lesendur. 

Hins vegar leysa þessi forrit ekki allan vanda. Orðavalið getur verið hestur þó rétt sé skrifað. Jú, alveg rétt. Þarna á orðið hestur ekki heima en þegar ég læt villuleitarforritið í tölvunni minni eða það sem fylgir Moggablogginu leita að villum gerir það enga athugasemd. Það er nefnilega rétt skrifað. Af þessari ástæðu þarf blaðamaðurinn að vera vel skrifandi og eiga góðan orðaforða í höfði sér.

Tillaga: Sagði víta­spyrnudóminn á Anfield hárréttan dóm.

Vera frelsissviptur og eldfjall sendir frá sér heitt rautt hraun

Orðlof

Freistnin

4 Samkvæmt þessu þarf það ekki að koma á óvart þótt eignarfallsflótti sé tíður í svonefndri stofnanaíslensku eða sérfræðsku þar sem nafnorðastíll ræður ríkjum og höfundar sýna þekkingu sína á torskildum fræðum með því að tala í torráðnum setningum; þeir falla þá stundum í þá freistni að tjá sig á margslungnari hátt en samræmist málleikni þeirra.

Helgi Skúli Kjartansson. Eignarfallsflótti (neðanmálsgrein á blaðsíðu. 91). Íslensk og almenn málfræði, 1. tölublað (01.01.1979). Sjá á timarit.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Biden kall­ar eft­ir strang­ari byssu­lög­gjöf.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                       

Athugasemd: Fyrirsögnin og efni fréttarinnar er að nokkru leyti röng. Forseti Bandaríkjanna hvatti Bandaríkjaþing til að herða byssulöggjöf í landinu. Hann hækkaði ekki róminn.

Orðalagið að „kalla eftir“ er ekki til í íslensku og algjörlega merkingalaust að þýða enskuna beint á þennan hátt.

Á vef CNN segir:

President Joe Biden on Sunday called on Congress to institute "commonsense gun law reforms," including …

Séu þetta þýtt á íslensku segir að Joe Biden hvetji þingið til að lagfæra byssulögin …

Hreinn óskapnaður getur hlotist af því er enskan er þýdd samkvæmt orðanna hljóðan. Nauðsynlegt er að vita hver merking ensku orðanna er og ekki síður samhengið.

Tillaga: Biden hvetur þingið til að breyta byssulögunum.

2.

„Ekkert spennandi við að vera frelsissviptur.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                       

Athugasemd: Í stað orðsins „frelsissviptur“ fer betur á því að segja sviptur frelsi. Hitt orðið finn ég ekki í orðabókinni minni. Þó væri betur á því að segja að „Frelsissvipting sé ekkert spennandi“, sé eindreginn vilji á því að nota orðið.

Hins vegar er aðalatriðið að vera sviptur frelsi. Skrýtið að það sé ekki sagt eins og það er heldur notaður  úrdráttur. Um hann segir svo í málfarsbankanum:

Orðið úrdráttur er notað yfir ákveðið stílbragð sem felst í því að nota veikara orðalag en efni standa til. Það er ekki mjög kalt hérna, í merkingunni: það er heitt hérna. Þetta var ekki sem verst, í merkingunni: þetta var mjög gott.

Betur fer á því að tala hreint út, orða það svona; illt er að vera sviptur frelsi, eða álíka.

Ég giska á að orðalagið komi frá lögfræðingum og löggunni og hafi breiðst út með aðstoð blaðamanna sem margir hverjir halda að löggan tali gullaldarmál. Svo er hins vegar ekki og er talsmátinn frekar í ætt við stofnanamál - og þetta er ekki hrós. Einn mesti skaði sem er að verða á íslensku máli er nafnorðavæðingin.

Í fyrirsögninni er forsetningunni „við“ ofaukið. Sé henni sleppt breytist merkingin ekkert.

Tillaga: Ekkert spennandi að vera sviptur frelsi.

3.

„Fyrsta tímabil Bjarka Péturssonar í atvinnumennsku var skammlíft …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Fréttablaðinu 16.2.21.                                     

Athugasemd: Tímabil mannsins í atvinnumennsku var stutt, það er skammvinnt. Hvolpurinn sem kunningi minn eignaðist varð hins vegar skammlífur. Á þessum tveimur orðum er mikill munur:

Skammlífur er það sem lifir stutt, deyr ungur, eins og segir í orðabókinni.

Skammvinnur er aftur á mót það sem varir stutt.

Þó er ekkert að því að segja að enn lifi vonin um að komast aftur í atvinnumennsku sé vilji fyrir því.

Tillaga: Fyrsta tímabil Bjarka Péturssonar í atvinnumennsku var skammvinnt …

4.

„Eitt virk­asta eld­fjall heims, hið indó­nes­íska Merapi, gaus í morg­un, og sendi frá sér heitt rautt hraun.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Athyglisvert að það skuli vera fréttnæmt að hraunið sé „rautt“. Skyldi fjallið geta „sent frá sér“ blátt hraun, gult eða svart? Og þessu til viðbótar var hraunið heitt. Hefur eldfjall nokkurn tímann gosið köldu hrauni?

Fréttin ber með sér að viðvaningur skrifaði og það gjörsamlega gagnrýnislaust. Í henni segir:

Í morg­un urðum við vör við hraun­flóð sjö sinn­um …

Þetta er ekki skýrt nánar. Líklega hefur einhver á vakt litið sjö sinnum út um gluggann.

Op­in­ber viðvör­un um stöðu eld­fjalls­ins er þrátt fyr­ir allt óbreytt …

Gott er að vita að eldfjallið hafi ekki hreyfst úr stað þrátt fyrir lætin.

Íbúum á svæðinu var sagt að forðast að vera staðsett­ir í fimm kíló­metra radíus frá gígn­um.

Í síðasta mánuði spúði eld­fjallið risa­stór­um reyk- og ösku­skýj­um. 

Betur fer á því að fullorðið fólk með reynslu sjái framvegis um að skrifa fréttir á vefsíðu Moggans. Tilraunin um að börn skrifi mistókst.

Og hér eru stutt skilaboð til stjórnenda mbl.is: Fréttir eru upplýsingar fyrir lesendur ekki sundurlaus texti á skjá.

Tillaga: Hraungos hófst í morgun í Merapi í Indónesíu. Það er eitt virkasta eldfjall á jörðu.

5.

„ Á einhverjum tímapunkti hlýtur það hins vegar að verða víst …“

Fyrri leiðari Morgunblaðsins 19.2.21.                                    

Athugasemd: Getur einhver útskýrt gagnið af orðinu „tímapunktur“? „Á einhverjum tímapunkti“, segir leiðarahöfundurinn. Er það eitthvað skýrara en það sem segir í tillögunni hér fyrir neðan?

Það má teljast ótrúlegt hversu lífsseigur punkturinn er og gerir ekkert gagn frekar en veiran sem kallast covid-19.

Í heild er tilvitnunin svona:

Á einhverjum tímapunkti hlýtur það hins vegar að verða víst; hlýtur áhættan af því að aflétta að verða minni en skaðinn, sem hlýst af því að halda aðgerðum áfram. 

Þessi málsgrein er verulega slæm. Af hverju les leiðarahöfundurinn ekki skrifin sín yfir fyrir birtingu eða fær einhvern annan til þess. Tek fram að Davíð Oddsson skrifaði ekki leiðarann, stíll hans er allt annar.

Tillaga: Einhvern tímann hlýtur það hins vegar að verða víst …

Vera frelsissviptur og eldfjall sendir frá sér heitt rautt hraun

Orðlof

Freistnin

4 Samkvæmt þessu þarf það ekki að koma á óvart þótt eignarfallsflótti sé tíður í svonefndri stofnanaíslensku eða sérfræðsku þar sem nafnorðastíll ræður ríkjum og höfundar sýna þekkingu sína á torskildum fræðum með því að tala í torráðnum setningum; þeir falla þá stundum í þá freistni að tjá sig á margslungnari hátt en samræmist málleikni þeirra.

Helgi Skúli Kjartansson. Eignarfallsflótti (neðanmálsgrein á blaðsíðu. 91). Íslensk og almenn málfræði, 1. tölublað (01.01.1979). Sjá á timarit.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Biden kall­ar eft­ir strang­ari byssu­lög­gjöf.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                       

Athugasemd: Fyrirsögnin og efni fréttarinnar er að nokkru leyti röng. Forseti Bandaríkjanna hvetur Bandaríkjaþing til að herða byssulöggjöf í landinu. Hann hækkaði ekki róminn.

Orðalagið að „kalla eftir“ er ekki til í íslensku og algjörlega merkingalaust sé enskan þýdd beint.

Á vef CNN segir: 

President Joe Biden on Sunday called on Congress to institute "commonsense gun law reforms," including …

Séu þetta þýtt á íslensku segir að Joe Biden hvetji þingið til að lagfæra byssulögin …

Hreinn óskapnaður getur hlotist af því er enskan er þýdd samkvæmt orðanna hljóðan. Nauðsynlegt er að vita hver merking ensku orðanna er og ekki síður samhengið.

Tillaga: Biden hvetur þingið til að breyta byssulögunum.

2.

„Ekkert spennandi við að vera frelsissviptur.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                       

Athugasemd: Í stað orðsins „frelsissviptur“ fer betur á því að segja sviptur frelsi. Hitt orðið finn ég ekki í orðabókinni minni. Þó væri betur á því að segja að „Frelsissvipting sé ekkert spennandi“, sé eindreginn vilji á því að nota orðið. 

Hins vegar er aðalatriðið að vera sviptur frelsi. Skrýtið að það sé ekki sagt eins og það er heldur notaður  úrdráttur. Um hann segir svo í málfarsbankanum:

Orðið úrdráttur er notað yfir ákveðið stílbragð sem felst í því að nota veikara orðalag en efni standa til. Það er ekki mjög kalt hérna, í merkingunni: það er heitt hérna. Þetta var ekki sem verst, í merkingunni: þetta var mjög gott. 

Betur fer á því að tala hreint út, orða það svona illt er að vera sviptur frelsi, eða álíka.

Ég giska á að orðalagið komi frá lögfræðingum og löggunni og hafi breiðst út með aðstoð blaðamanna sem margir hverjir halda að löggan tali gullaldarmál. Svo er hins vegar ekki og er talsmátinn frekar í ætt við stofnanamál - og þetta er ekki hrós. Einn mesti skaði sem er að verða á íslensku máli er nafnorðavæðingin.

Í fyrirsögninni er forsetningunni „við“ ofaukið. Sé henni sleppt breytist merkingin ekkert.

Tillaga: Ekkert spennandi að vera sviptur frelsi.

3.

„Fyrsta tímabil Bjarka Péturssonar í atvinnumennsku var skammlíft …“

Frétt á blaðsíðu 10 í Fréttablaðinu 16.2.21.                                     

Athugasemd: Tímabil mannsins í atvinnumennsku var stutt, það er skammvinnt. Hvolpurinn sem kunningi minn eignaðist varð hins vegar skammlífur. Á þessum tveimur orðum er mikill munur:

Skammlífur er það sem lifir stutt, deyr ungur, eins og segir í orðabókinni.

Skammvinnur er aftur á mót það sem varir stutt.

Þó er ekkert að því að segja að enn lifi vonin um að komast aftur í atvinnumennsku sé vilji fyrir því.

Tillaga: Fyrsta tímabil Bjarka Péturssonar í atvinnumennsku var skammvinnt …

4.

„Eitt virk­asta eld­fjall heims, hið indó­nes­íska Merapi, gaus í morg­un, og sendi frá sér heitt rautt hraun.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Athyglisvert að það skuli vera fréttnæmt að hraunið væri „rautt“. Skyldi fjallið hafa „sent frá sér“ blátt hraun, gult eða svart? Og þessu til viðbótar var hraunið heitt. Hefur eldfjall nokkurn tímann gosið köldu hrauni?

Fréttin ber með sér að viðvaningur skrifaði og það gjörsamlega gagnrýnislaust. Í henni segir:

Í morg­un urðum við vör við hraun­flóð sjö sinn­um …

Þetta er ekki skýrt nánar. Líklega hefur einhver á vakt litið sjö sinnum út um gluggann.

Op­in­ber viðvör­un um stöðu eld­fjalls­ins er þrátt fyr­ir allt óbreytt …

Gott er að vita að eldfjallið hafi ekki hreyfst úr stað þrátt fyrir lætin.

Íbúum á svæðinu var sagt að forðast að vera staðsett­ir í fimm kíló­metra radíus frá gígn­um.

Í síðasta mánuði spúði eld­fjallið risa­stór­um reyk- og ösku­skýj­um. 

Betur fer á því að fullorðið fólk með reynslu sjái framvegis um að skrifa fréttir á vefsíðu Moggans. Tilraunin um að börn skrifi mistókst.

Og hér eru stutt skilaboð til stjórnenda mbl.is: Fréttir eru upplýsingar fyrir lesendur ekki sundurlaus texti á skjá.

Tillaga: Hraungos hófst í morgun í Merapi í Indónesíu. Það er eitt virkasta eldfjall á jörðu.

5.

„ Á einhverjum tímapunkti hlýtur það hins vegar að verða víst …“

Fyrri leiðari Morgunblaðsins 19.2.21.                                    

Athugasemd: Getur einhver útskýrt gagnið af orðinu „tímapunktur“? „Á einhverjum tímapunkti“, segir leiðarahöfundurinn. Er það eitthvað skýrara en það sem segir í tillögunni hér fyrir neðan?'

Það má teljast ótrúlegt hversu lífsseigur þessi punktur er og gerir ekkert gagn frekar en veiran sem kallast covid-19.

Í heild er tilvitnunin svona:

Á einhverjum tímapunkti hlýtur það hins vegar að verða víst; hlýtur áhættan af því að aflétta að verða minni en skaðinn, sem hlýst af því að halda aðgerðum áfram. 

Þessi málsgrein er verulega slæm. Af hverju les leiðarahöfundurinn ekki skrifin sín yfir fyrir birtingu eða fær einhvern annan til þess. Tek fram að Davíð Oddsson skrifaði ekki leiðarann, stíll hans er allt annar.

Tillaga: Einhvern tímann hlýtur það hins vegar að verða víst …

Sveifla verði, ekki innistæða fyrir bótakröfu og stórundrandi

Orðlof

Þýðingar

Maður sem „dó í hákarlaárás“ hafði verið „killed in a shark attack“ á frummálinu; drepinn af (einum) hákarli. 

Dómari sem „kastaði málinu frá rétti“ hafði „thrown the case out of court“: vísað málinu frá; og maður sem var „in the dock“ var trúlega frekar fyrir rétti, á sakamannabekk, en „í skipakvínni“. 

Málið á blaðsíðu 65 í Morgunblaðinu 11.2.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Á kvikum markaði, sem er það sem við stefnum að, þá getum við sveiflað verði …“

Frétt á visir.is.                                       

Athugasemd: Rætt er við forstjóra Orkuveitunnar og hann segir að þar verði hægt að „sveifla verði“. Ekki er vitað hvað átt er við en giska má á að fyrirtækið geti breytt verði með skemmri fyrirvara en áður.

Sé svo, af hverju er það ekki sagt? Er eitthvað skiljanlegra að „sveifla verði“? Manninum til afsökunar er að þetta orðalag er eflaust fínna, beri vott um sérfræðiþekkingu og gáfur.

Til forna sveifluðu menn sverði og sumir gera það kannski enn. Hins vegar er erfitt að „sveifla verði“ nema það sé til dæmis skráð á spjald og því veifað. Vissulega er talað um verðsveiflur en það er allt annað mál og kjánalegt að rjúfa nafnorðið og „sveifla verði“. Blaðamaðurinn hefði átt að spyrja hvað maðurinn ætti við með orðalaginu.

Oftar en ekki verður viðmælendum fjölmiðla það á að mismæla sig eða hreinlega tala rangt mál þó það sé ekki ætlunin. Verkefni blaðamanna er ekki að dreifa mismælum eða röngu máli. Það er engum til hagsbóta. Þeir eiga að leiðrétta orðalag fólks, færa til betri vegar. Byrjendum í blaðamennsku virðist ekki bent á þetta. Líklega eru stjórnendur fjölmiðla uppteknir við merkilegri verkefni en að gæta að málfari í fjölmiðlum sínum.

Tillaga: Á kvikum markaði, sem er það sem við stefnum að, þá getum við breytt verði …

2.

„Ekki innistæða fyrir 121 milljóna króna bótakröfu Barkar.“

Fyrirsögn á visir.is.                                       

Athugasemd: Í almennu máli er innstæða sú fjárhæð sem er á reikningi í banka. Sá sem ætlar að kaupa vöru en fær synjun á kortið sitt á væntanlega ekki pening inni á bankareikningum, hann hefur ekki innstæðu fyrir kaupunum.

Fyrirsögn Vísis er ekki í samræmi við efni fréttarinnar. Greinilega er átt við að krafa mannsins eigi ekki við rök að styðjast vegna þess að dómur féll honum í óhag. Ekki kom til þess að ríkið greiddi 121 milljón króna. Vafalaust hefði ríkið getað greitt þessa fjárhæð, innistæðan í bankanum er nægileg og rúmlega það.

Í fréttinni kemur fram að ríkið hafi verið sýknað af kröfum Barkar. Þetta ætti að vera fyrirsögnin. Af hverju þurfa sumir blaðamenn að tala í klisjum í stað þess að orða fréttir sínar eins og alþýða manna gerir á degi hverjum? 

Tillaga: Ríkið sýknað af 121 milljón króna bótakröfu Barkar.

3.

„Einn úr áhöfn strand­gæsl­unn­ar sagðist við BBC vera stórundr­andi á því hvernig …“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Ég var „smáundrandi“ að sjá orðið „stórundrandi“ í fréttinni. Finnst ekki mikil reisn yfir því sérstaklega þegar heimildin er skoðuð en hún af vef breska útvarpsins BBC og þar segir:

One of the crew members involved in the rescue efforts told the BBC he was "amazed that they were able to survive for so long“.

Í ensku orðabókinni minni segir að „amazed“ merki; 

greatly surprised; astonished

Og það myndi flestir þýða sem forviða, furðu lostinn, þrumulostinn, steinhissa, agndofa, orðlaus af undrun, gáttaður, gapandi hissa, dolfallinn … Svona er nú íslenska auðug af góðum og nothæfum orðum.

En fyrir alla muni ekki falla í þá flatneskju að segja einhvern „stórhissa“. Bendir til að orðaforði blaðamannsins sé ekki mikill.

Tillaga: Einn úr áhöfn strand­gæsl­unn­ar sagðist við BBC vera forviða á því hvernig …

4.

„Neyðarstigi aflétt í fyrsta sinn í fjóra mánuði.“

Fyrirsögn á visir.is.                                       

Athugasemd: Þessi setning gengur ekki upp. Frá 4. október í haust hefur ríkt neyðarástand, neyðarstig, vegna farsóttarinnar. Orðalagið „í fyrsta sinn“ er gagnslaust í þessu samhengi. Varla þarf að rökstyðja það nánar.

Tillaga: Neyðarstigi loks aflétt eftir fjóra mánuði.

5.

„Heilt yfir fer staðan batnandi í Evrópu …“

Frétt á ruv.is.                                       

Athugasemd: Þetta orðalag hefég  ekki séð það lengi. Jón G. Friðjónsson segir í Málfarsbankanum:

Þriðja dæmið um ofnotað orðasamband er heilt yfir ‘þegar alls er gætt; almennt séð’ […]

Dæmi af þessum toga glymja daglega í eyrum útvarpshlustenda. Mér virðist merkingin fremur óljós og einnig uppruninn. Hvaðan kemur þetta? Giska má á danskt ætterni en þó hef ég ekki fundið beina samsvörun þar.

Undir þetta má taka. Mér er sagt að prófarkalestur sé mikill á Ríkisútvarpinu en vera má að um helgar er athyglin ekki eins skörp og virka daga.

Tillaga: Almennt séð fer staðan batnandi í Evrópu …

6.

„Harri­son stíg­ur til hliðar.“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Morgunblaðið er afskaplega góður fjölmiðill og vel skrifaður.   Þar af leiðandi er undarlegt hversu algengt er að þar sé skrifað að maður „stigi til hliðar“ þegar átt er við að hann hætti störfum.

Freistandi er að álykta sem svo að fólk sé ráðið í starf blaðamanns sé það gott í öðrum tungumálum en íslensku. Maður sem er fljúgandi fær í ensku en slakur í íslensku á ekki að fá að birta fréttir eftirlitslaust. Þá lærir hann ekkert og skrifar óhikað að sá „stigi til hliðar“ sem hættir störfum. Það er hættulegt íslensku máli.

Svo er það annað mál að sá sem ekki hefur stundað lestur bókmennta frá barnæsku hefur misst af mikilvægu tækifæri til að safna í orðaforða sinn og öðlast skilning á frásögn og stíl.

Tillaga: Harrison hættir.

Stíga til hliðar, leita að þýfi og mikilvægi þess

Orðlof

Málvöndun

En málvöndun hefur orðið að láta undan síga síðustu áratugi. Ástæður eru margar. Nefni ég þrennt. 

Í fyrsta lagi aukin erlend áhrif þegar sífellt fleiri erlend orð eru notuð í daglegu tali sem sumum þykir bera vitni um lærdóm og víðsýni. 

Í öðru lagi veldur miklu ófullnægjandi menntun kennara og áhugaleysi háskóla og opinberra stofnana eins og Ríkisútvarpsins og Þjóðleikhússins. Er áberandi þekkingarleysi margra, sem nota málið á opinberum vettvangi, afsprengi þessa. 

Í þriðja lagi virðist áhugi málsmetandi manna minni á málvernd og málrækt og sumt ungt fólk vandar lítið mál sitt - og er þar um að ræða tískufyrirbæri: það er töff að sletta.

Tryggvi Gíslason, grein í Vísi.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… um 60 til 70 fyrr­um emb­ætt­is­menn hjá Bush hafi ákveðið að yf­ir­gefa flokk­inn eða slíta tengsl­um við hann. Tala þeirra fari hækk­andi.“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd: Tala merkir hér fjölda, fjölda fólks. Ferð þá ekki betur að segja að fjöldinn fari vaxandi frekar en að talan fari hækkandi?

Heimildin er vefur Reuters og þar segir:

… roughly 60 to 70 former Bush officials have decided to leave the party or are cutting ties with it, from conversations he has been having. “The number is growing every day, Purcell said.

Fæstir myndu þýða beint, ekki nota „tölu“ heldur fjölda. 

Tillaga: … um 60 til 70 fyrr­um emb­ætt­is­menn hjá Bush hafi ákveðið að yf­ir­gefa flokk­inn eða slíta tengsl­in við hann. Þeim fjölgar með degi hverjum.

2.

„Jeff Bezos kemur til með að stíga til hliðar sem for­stjóri Amazon en …“

Frétt á frettabladid.is.                                        

Athugasemd: Hefur forstjórinn hætt eða stigið til hliðar. Þetta merkir ekki hið sama. Með fréttinni fylgir Twitter færsla og þar segir:

Jeff Bezos is stepping down as CEO of Amazon. He'll transition to the role of Executive Chair.

Hver er munurinn að „stíga til hliðar“ og „stíga niður“. Þetta orðalag er auðskiljanlegt á íslensku. Til dæmis kemur það fyrir að ég mæti fólki á göngu minni og þá gerist ýmist, ég stíg til hliðar eða það, við víkjum. Víkja getur líka merkt að hætta.

Fyrir kemur að ég hef verið að masa við einhvern kunningja í stigagangi. Svo kveðjumst við og ég stíg niður á næstu tröppu og kunninginn upp.

Blaðamenn sem ekki eru vel að sér í íslensku máli en skilja og tala ensku nær lýtalaust freistist til að þýða beint. Fráleitt er að falla í þá freistni 

Í algjört óefni stefnir hjá flestum fjölmiðlum þegar slakir íslenskumenn taka að sér að þýða hugsunarlaust úr ensku. Og áhrifin eru slæm. Villur í fjölmiðlum geta breiðst út. Margir halda að allt sé rétt sem á prenti stendur.

Enska orðalagið „to step down“ merkir að hætta. Svo einfalt er það. Furðulegt að nota fjögur orð í misskildri þýðingu í stað eins; hætta.

Tillaga: Jeff Bezos kemur til með að hætta sem for­stjóri Amazon en …

3.

„Eigandi bílsins segist hafa séð ungan mann inn í bíl sínum og segir hann hafa verið að leita að þýfi.“

Frétt á frettabladid.is.                                        

Athugasemd: Hlutur í eigu minni verður varla þýfi fyrr en einhver hefur tekið hann, stolið honum. Varla getur þjófurinn í fréttinni hafa verið að leita að þýfi nema því aðeins að hann hafi grun um að það hafi verið geymt í bílnum. Hann var að leita að verðmætum.

Ekki veit ég hvort er verra, fréttir sem illa skrifandi löggur senda frá sér eða blaðamenn sem hafa ekki döngun í sér til að lagfæra orðalagið frá löggunni fyrir birtingu.

Fréttin er alveg hörmuleg skrifuð. Í henni segir:

Til átaka kom milli mannanna og var unga manninum haldið niðri þegar lögregla kom á vettvang.

Hvað tilgangir þjónar „þegar“. Betra hefði verið:

Mennirnir héldu unga manninum þar til lögreglan kom.

Í fréttinni segir:

Hann var vistaður í fangageymslu í nótt fyrir rannsókn málsins.

Hann var settur í fangelsi vegna rannsóknar málsins, ekki „fyrir“.

Og þetta er úr fréttinni:

Tilkynnt var um nytjastuld bíls í Grafarvogi um fimm leytið í gær.

Orðið „nytjastuldur“ er „lögfræðimál“ merkir það sem einhver hefur stolið til eigin nota. Þannig er um allan þjófnað, beint eða óbeint. Líklega er það miklu fínna að nota „nytjastuldur“ í svona frétt, rétt eins og að hrúga inn orðum eins og „vettvangur“ og „fangageymsla“. Svona stofnanamál er auðvitað miklu fínna en venjuleg íslenska. Og blaðamenn halda ekki vatni þegar þeir lesa skrifin frá löggunni. Við, alþýða manna, myndum orða það þannig að bílnum í Grafarvogi hafi verið stolið.

Fleira má gagnrýna í fréttinni, til dæmis nástöðu og jafnvel er fréttin of ítarleg; „unga manni haldið niðri“.

Best væri að löggan hætti að skrifa fréttir og senda á fjölmiðla. Sjaldgæft er að lesa villulaustar löggufréttir. 

Tillaga: Eigandi bílsins segist hafa séð ungan manninn í bíl sínum og segir hann hafa verið að leita að verðmætum.

4.

„Af þessu dæmi má álykta að enda þótt hin munnlega geymd hafi ekki skilað öllum staðreyndum málsins óbrjáluðum í gegnum einn millilið er ekki þar með sagt að við getum farið að tala um fantasíu höfundar sem notfærir sér sögulegan kjarna til að spinna upp skemmtilega lygasögu og vitna svo í heimildarmann til að gera frásögn sína trúverðuga í eyrum áheyrenda sinna – eins og stundum er sagt að hafi tíðkast þegar íslenskar fornsögur voru ritaðar. “

Tungutak á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 6. febrúar 2021.                                    

Athugasemd: Þetta er afar löng málsgrein en takið eftir því hversu vel hún er skrifuð. Höfundurinn, Gísli Sigurðsson, íslenskufræðingur og prófessor, missir ekki þráðinn og lesandinn skilur söguna, ruglast alls ekki. Aðeins einu sinni sem, einu sinni og, sögnunum og hjálparsögnum meistaralega komið fyrir og klykkt út með fróðleiksmola.

Punktur er mikið þarfaþing fyrir skrifara og varla er hægt að misnota hann.

Sá sem skrifar langar málsgreinar á það á hættu að ruglast og missa þráðinn. Lesi hann ekki vel yfir er hann í vanda. Flestir lesendur eiga erfitt með að halda þræðinum við lestur langra málsgreina. Þess vegna er skynsamlegt að vera hnitmiðaður í skrifum, vera óspar á punkt.

Einn af meisturum íslenskrar sagnahefðar er rithöfundurinn Einar Kárason sem ég hef í miklum hávegum. Skáldsaga hans Stormfuglar er hrein snilld. Hana einkennir langar málsgreinar og Einar ræður svo yndislega vel við þær. Í pistli árið 2019 vitnaði ég í söguna, sjá hér. Í sögunni segir:

Frammi í káetunni undir hvalbaknum var annar stýrimaður aleinn og farmlama, hann kastaðist út úr kojunni og á gólfið, þar lá hann með fullri meðvitund, jafnvel aukinni meðvitund vegna kvala í baki og innvortis, og nú heyrði hann hvernig allt var að hljóðna þarna í kring; hann þekkti þetta, var ágætis sundmaður og svona breytast umhverfishljóðin þegar maður er kominn á kaf; stýrimaðurinn sá alla ævi sína renna hjá, þetta gerist í alvöru hugsaði hann; svo sá hann fyrir sér konuna og börnin, og hann ákvað að þylja allt það sem hann kynni af bænum og guðsorði á leið sinni inn í eilífðina, kannski myndi fjölskylda hans heima í Kópavogi á einhvern hátt heyra það eða skynja. [Stormfuglar, blaðsíða 97.]

Er þetta ekki stórkostlegt? Svona skrif gleðja alla unnendur íslensks máls og ekki síður þeirra sem áhuga hafa á samtímabókmenntum. Og þá varð mér að orðið í hjartans einlægni: 

Rithöfundurinn Einar Kárason er einstakur. Enginn annar getur skrifað eins og hann gerir í Stormfuglum. Stundum langar og flóknar málsgreinar, sem þó eru svo haganlega saman settar að lesandinn missir hvorki þráðinn né athyglina. Minnimáttar skrifarar kunna ekki þessa list og við lítum allir upp til Einars, ýmist með aðdáun eða öfund, jafnvel hvort tveggja.

Hér hef ég vitnað til tveggja snjallra skrifara, Gísla Sigurðssonar og Einar Kárasonar. Ég held því fram að skrif þeirra séu ekki meðfædd heldur sambland af uppeldi og menntun og þá einkum hið fyrrnefnda.

Staðreyndin er sú, að mínu mati, að fólk sem hefur alist upp við lestur bókmennta safnar í orðabelg sinn, lærir um leið ósjálfrátt að segja skipulega frá, sem auðveldar skrif ekki síst á fullorðinsárunum og auki allan skilning á íslenskum máli.

Þetta breytir því ekki að í fréttum er punktur jafnan lesendum til hagræðis og skilningsauka. Þeir sem ekki hafa alist upp við lestur bókmennta eiga ekki að stunda blaðamennsku. Svokölluð SMS skrif á snjallsíma (þó stutt séu) teljast ekki æfing fyrir starf á fjölmiðlum. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Mikilvægi þess að …“

Orðalag sem sést alltof víða í fjölmiðlum og víðar.                                      

Athugasemd: Skelfing er þetta nú ljótt og gagnslítið orðalag. Kemur ábyggilega úr ensku; „The importance of …“. Áráttan er að nota fornafnið og nafnhátt sagnar.

Svona orðalag er afar fábreytilegt og flatt, í raun ómerkilegt. Miklu betra er að brjóta upp setninguna, nota ekki fornafnið og leyfa sögninni að flæða í eðlilegri tíð. 

Skora á lesendur að gúggla þetta. Ég fékk gríðarlegan fjölda upp á skjáinn. Hér eru dæmi en það sem ég set innan sviga ætti að umorða á margvíslega aðra vegu í ljósi samhengisins:

1. Mikilvægi þess að vera viðkunnanlegur (mikilvægt er að vera viðkunnanlegur)
2. Mikilvægi þess að hafa rétt til tjáningar um lífsreynslu (réttur til að tjá sig um lífsreynslu sína er skiptir máli)
3. Mikilvæg þess að hafa ánægða starfsmenn (ánægðir starfsmenn eru mikilvægir)
4. Mikilvægi þess að fylgja þróun tækninnar í fata- og textílhönnun (mikilvægt er að fylgja þróun …)
5. Mikilvægi þess að lesa fyrir börn (nauðsynlegt er að lesa fyrir börn)
6. Mikilvægi þess að vera í jakkafötum (jakkaföt eru mikilvæg)
7. Mikilvægi þess að dansa (dans er mikilvægur)
8. Mikilvægi þess að foreldrar ættleiddra barna fræði þau um upprunamenningu þeirra (mikilvægt er að foreldrar …)
9. Mikilvægi þess að rýna til gagns (gagnrýni er mikilvæg)
10. Mikilvægi þess að setja unglingum mörk (unglingum þarf að setja takmörk)

Á vef stjórnarráðsins segir:

Flug sem almenningssamgöngur og mikilvægi þess fyrir búsetugæði á landsbyggðinni

Hér hefði verið nær að segja:

Flugferðir eru almenningssamgöngur og mikilvægar fyrir búsetugæði á landsbyggðinni

Hvort skyldi nú vera skárra?

Á vefnum hrafnista.is segir: 

Neyðarstjórn minnir á mikilvægi þess að heimsóknarreglur Hrafnistu séu virtar

Hægt hefði verið að orða þetta á annan hátt:

Neyðarstjórn minnir á að heimsóknarreglur Hrafnistu ber að virða.

Hér hlýtur að skiljast að ábending neyðarstjórnar skiptir máli, óþarfi að tíunda það út í hörgul.

Tillaga: Engin tillaga.

 

Ríkjandi, jökulfljótið milli Mývatns og Egilsstaða og þröskuldur Veðurstofunnar

Orðlof

Og

Einhver kann að hafa velt því fyrir sér hvaða orð væri algengast í íslensku. Samkvæmt „Íslenskri orðtíðnibók“, sem kom út 1991, er og algengasta orðið en fast á hæla því kemur að. […]

Það vekur athygli í niðurstöðum þessarar rannsóknar að tuttugu algengustu orðin í íslensku eru öll svokölluð kerfisorð, smáorðin sem binda saman texta en hafa sjálf ekki skýra merkingu eins og samtengingar, forsetningar, fornöfn, atviksorð og hjálparsagnir. […]

Orðaborgarar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ríkjandi heims- og ólympíumeistarar Danmerkur eru komnir í úrslit á HM í handbolta …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Er einhver munur á heimsmeisturum og „ríkjandi heimsmeisturum“? Nei. Aðeins eitt lið er heimsmeistari í einu. 

Tóm vitleysa er að nota orðið „ríkjandi“. Það bætir engu við skilninginn, þvert á móti.

Tillaga: Heims- og ólympíumeistarar Danmerkur eru komnir í úrslit á HM í handbolta …

2.

„Vatnshæð Jökulsár á Fjöllum milli Mývatns og Egilsstaða hefur hækkað um rúmlega …“

Frétt klukkan 19:00 í Ríkissjónvarpinu 30.01.21.                                     

Athugasemd: Hvernig ber eiginlega að skilja þetta? Rennur Jökulsá á Fjöllum milli Mývatns og Egilsstaða? Eða er fljótið miðsvegar milli þessara staða? Hvort tveggja er rangt. 

Þetta er eins og að segja að Þjórsá sé milli Reykjavíkur og Hafnar í Hornafirði. Eða að Borgarfjörður sé milli Grindavíkur og Búðardals. Vissulega má hvort tveggja til sanns vegar færa en svona taka engir til orða. 

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Jökulsá á Fjöllum fór yfir þröskuld Veðurstofunnar.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Skyldi hafa lekið inn í hús Veðurstofu Íslands eins og gerðist í Háskólanum um daginn? Nei. Veðurstofan er í Reykjavík en fljótið víðsfjarri.

„Þröskuldur er „breiður listi sem liggur þversum í dyragætt“, segir í orðabókinni.

Líklegast er hér átt við hámarks vatnshæð sem Veðurstofan miðar við, það er áður en illa fer. 

Mér finnst þröskuldur alls ekki gegnsætt orð hjá Veðurstofunni. Af hverju notar hún ekki gluggakistu, þakskegg eða mæni? Ekki nota orð sem notað er um allt annað og er í daglegri notkun.

Hins vegar kann að hafa vantað einn eða fleiri þröskulda þegar vatnið flæddi inn í Háskóla Íslands.

Tillaga: Jökulsá á Fjöllum fór yfir viðmið Veðurstofunnar.

4.

„Of margir í pottinum á Akureyri og aðgengi að lauginni lokað.“

Fyrirsögn á visir.is.                                      

Athugasemd: Á málið.is segir:

Orðin aðgangur og aðgengi merkja ekki það sama. 

Orðið aðgangur vísar fremur til leyfis eða aðgangsheimildar en orðið aðgengi fremur til aðferðar eða aðstæðna.

Líklegast er að hvort tveggja hafi gerst. Aðganginum verið lokað því aðgengið var ekki heimilt. Í gamla daga auglýstu bíóhúsin: Aðgangur óheimill börnum innan tólf ára.

Tillaga: Of margir í pottinum á Akureyri og var sundlauginni lokað.