Svæði, svæði, svæði, vara í einhverja daga og collaborative contaminations

Orðlof

Heimskur

Skýringum yfir fornyrði segir Páll Vídalín:

Svo meinar þá vox [þ.e. orðið] heimskur [...] þann er í heima húsum er upp al­inn, enga góða siði numið hefir til máls né gjörða nema þá alleina er hann sá og heyrði heima, óvíst hversu góða, og hann því líkur til að vera framfús, hvatvís, óvitur og of djarfur í orðum og gjörðum.

Íðorðabankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Maður lést við hákarlaárás.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Samkvæmt þessum orðum réðst maðurinn á hákarla og laut í lægra haldi, dó. Samanber að látast við veiðar. Svo var þó ekki því samkvæmt fréttinni réðst hákarl á manninn. Þarna er öllu snúið við.

Blaðamanninum er tíðrætt um „svæði“. Hann segir:

Bráðarliðar, þyrla og bráðarlækn­ar mættu á svæðið …

Flestir hefðu sagt að bráðaliðar og læknir hefðu komið á staðinn. Hvort þyrla geri sama gagn og læknir skal ósagt látið. Engu að síður kom hún (mætti ekki) og hefur líklega flutt þann slasað á sjúkrahús. Skyldu þyrlan og sjúklingurinn hafa þá „mætt á spítalann“?

Í fréttinni segir:

Haft er eft­ir lög­regluþjóni á svæðinu að þegar lög­regl­an mætti á vett­vang …

Hver er munurinn á „svæði“ og „vettvangi“?

Skelfingar ósköp er þetta rislág frásögn. Jafnvel á DV skrifa menn betur en þetta.

Tillaga: Maður lést eftir árás hákarla.

2.

„Bændum í Skaft­ár­hreppi standi hreint ekki á sama um hlaupið.“

Fyrirsögn á vísir.is.                                     

Athugasemd: Notkun viðtengingarháttar er komin út í tóma vitleysu hjá fjölmiðlum. Líkast er að margir blaðamenn kunni ekki að beita sagnorðum rétt. 

Hér ætti að nota framsöguhátt eins og berlega skýrist á tillögunni.

Tillaga: Bændum í Skaft­ár­hreppi stendur hreint ekki á sama um hlaupið.

3.

„Auður segir að á svæðinu hafi verið áætlað að fara í smalamennsku eftir rúma viku og þess vegna sé búfénaður enn á gangi á svæðinu. Hún segir að bændur á svæðinu hafi farið af stað í dag til að smala á svæðum sem gæti flætt yfir.“

Frétt á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Blaðamaðurinn gerir sér enga grein fyrir nástöðunni í málsgreinunum tveimur heldur klifar á orðinu svæði, jafnvel tvisvar í einni málsgrein eins og glögglega má sjá.

Sáraauðvelt er að orða þetta skár, jafnvel að sleppa tuggunni. Viðmælandinn býr í Skaftárhreppi og ef það er „svæði“ er á hann varla við neitt annað.

Annað hvort les blaðamaðurinn ekki fréttina yfir með gagnrýnum augum eða er algjörlega óvanur skrifum. 

Verst er þó að ritstjórinn og aðrir yfirmenn sinna ekki starfi sínu. Þeir lesa ekki fréttir yfir, hvorki fyrir né eftir birtingu, og leiðbeina ekki blaðamönnum eins og verkefni þeirra ætti að vera.

Öll mistök bitna á lesendum. Gagnslítið er að þykjast vera með útbreiddasta dagblað landsins ef það er illa skrifað.

Tillaga: Auður segir að áætlað hafi verið að fara í smalamennsku eftir rúma viku. Hún segir að bændur hafi farið af stað í dag og smali nú þar sem hætta er á að flætt geti yfir.

4.

„Hlaupið mun líklega vara áfram í einhverja daga.“

Undirfyrirsögn á blaðsíðu fjögur í Morgunblaðinu 8.2.21.                                     

Athugasemd: Sögnin að vara er fallegt orð og hefur margar merkingar meðal annars þá að eitthvað standi yfir, endist. Í þessu tilviki mætti að skaðlausu nota orðalagið halda áfram.

Mikilvægt er að orðanotkun í fréttum sé fjölbreytt. Ekki að tönglast sé stöðugt á sömu orðunum. Segja að eldgosið vari, hlaupið vari, lokunin vari, eldsvoðinn vari, ástandið vari og svo framvegis.  

Stundum virðast orð öðlast skyndilegar vinsældir þvert á fjölmiðla. Svo er með þetta, einnig viðbúið, svæði og fleiri.

Hvað skyldi svo vera átt við með „einhverja daga“? Er átt við enskuna, „some days“. Í svona tilfellum segir íslenskt alþýðufólk nokkra daga.

Tillaga: Hlaupið mun líklega halda áfram áfram í nokkra daga.

5.

„Þessi rétt­ur er svo skemmti­leg­ur að það er leit­un að örðu eins.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta er smávægileg villa, stafir víxlast. Getur komið fyrir alla. Í tölvum blaðamanna og flestra annarra er sjálfvirkt villuleitarforrit sem lætur vita sé orð rangt ritað. Það eina sem skrifari þarf að gera er að hafa það í gangi og nenna að fara eftir því. Höfundurinn hefur líklega verið að flýta sér í kaffi þegar hann birti fréttina.

Stundum leiðrétta blaðamenn skrif sín eftir birtingu. Það er frekar sjaldgæft held ég. Aðrir blaðamenn lesa varla skrif annarra á sama fjölmiðli. Að minnsta kosti virðist enn sjaldgæfara að villur sem ég finn séu leiðréttar.

Í rúman sólarhring hef ég fylgst með því hvort ofangreind stafsetningarvilla verði lagfærð og hversu lengi það taki. Auðvitað er þetta algjör smámunasemi af minni hálfu, en forvitnin rak mig áfram. 

Fréttin birtist um klukkan hálf tólf þann 8.9.21 og ekki var búið að leiðrétta hana síðdegis daginn eftir, rétt fyrir klukkan hálf sjö. Málið telst því fullsannað: Lesendur skipta engu máli, skemmd frétt er aldrei löguð. Þó ber að geta þess að uppskriftin sem getið er um í fréttinni er mjög girnileg (ekki skal þó nota skemmd hráefni).

Tillaga: Þessi rétt­ur er svo skemmti­leg­ur að það er leit­un að öðru eins.

6.

„Collaborative Contaminations nefnist nýtt verk eftir …“

Frétt á blaðsíðu 64 í Morgunblaðinu 9.9.20.                                     

Athugasemd: Íslenskur listamaður heldur sýningu fyrir Íslendinga og ákveður að kalla hana ensku heiti. Þar fyrir utan er sagt að listaverkið sé „performance og innsetning“. Í fréttinni er talað um „kóerografískar“ leiðir. Því miður skil ég ekki fréttina en er þó afar listelskur.

Hvers vegna er enskunni hampað á þennan hátt? Eru lýsingar á ensku söluvænlegri en á íslensku?

Tillaga: Engin tillaga.