Landsdekkandi - búið að vera hræðilegt - missa leikmenn í meiðsli

Orðlof

Skýrt og auðskiljanlegt málfar

Ráðgjafarfyrirtæki hans hafði fengið frá einhverjum viðskiptavininum langt skjal í hendurnar til að skoða og gefa hollráð um hvað betur mætti fara. 

Þegar kom að því að veita viðbrögð við skjalinu sagði hann við textasmiðinn að í raun og veru væri bara eitt atriði aðfinnsluvert í framsetningunni. Heldur hýrnaði yfir viðskiptavininum þangað til að hann heyrði úrskurðinn um þetta eina atriði: 

„Það varðar setninguna sem byrjar á blaðsíðu 2 og endar á blaðsíðu 19.“ 

Þetta ýkta dæmi er sótt til útlanda en við megum líta okkur nær sem skrifum á íslensku. 

Sem dæmi má nefna að íslenskar jafnt sem erlendar athuganir á skiljanleika laga og stjórnsýslutexta benda til þess að það séu einmitt ekki síst langar setningar og málsgreinar sem torveldi lestur og skilning. Þá er æskilegt að geta brotið textann svolítið upp og að reyna að hafa færri efnisatriði í hverri málsgrein.

Ari Páll Kristinsson. Tungutak á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 18.9.21. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Björg­un­ar­sveit­inni í Bol­unga­vík barst útkall …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Get ég kalla björgunarsveit út, sent henni útkall? Eða kalla stjórnendur hennar menn út þegar beiðni er talin mikilvæg. Held það síðarnefnda sé útkall. Sá sem er staddur í ógöngum hringir og biður um aðstoð. Hann kallar enga út. 

Í fréttinni segir:

Að sögn Davíðs Más Bjarna­son­ar, upp­lýs­inga­full­trúa Lands­bjarg­ar, voru aðstæður á vett­vangi krefj­andi …

Hér er átt við:

Að sögn Davíðs Más Bjarna­son­ar, upp­lýs­inga­full­trúa Lands­bjarg­ar, voru aðstæður erfiðar …

Lýsingarorðið krefjandi er gott og gilt. Hins vegar er ekkert að því að tala um erfiðar aðstæður.

Í fréttinni segir:

… og fyrsta verk­efni björg­un­ar­sveita­fólks var að staðsetja fólkið sem tók um einn og hálf­an tíma.

Allt og allir eru eilíflega „staðsettir“. Hæglega má segja:

… og fyrsta verk­efnið var að finna fólkið sem tók um einn og hálf­an tíma.

Í fréttinni segir:

Var fólkið statt of­ar­lega í fjall­inu …

Fólk er ýmist statt eða staðsett. Hvorugt er slæmt en ofnotkun orða er vond, einfalt orðalag er gott. Hér er átt við:

Fólkið var of­ar­lega í fjall­inu …

Loks segir í fréttinni:

Fram kem­ur í til­kynn­ingu frá Lands­björgu að á miðnætti var búið að koma fólk­inu til hjálp­ar. 

Þetta er barnamál. Búið er orðin að hjálparsögn, notuð við ólíklegustu tilefni. Hins vegar dugar þátíð sagnorðsins að vera alvega ágætlega. Hér er átt við:

Fram kem­ur í til­kynn­ingu frá Lands­björg að á miðnætti var björgunarstörfum lokið. 

Sá sem skrifar fréttatilkynningu Landsbjargar hefur greinilega ekki góða tilfinningu fyrir íslensku máli. Hann setur sig í stellingar og skrifar stirðbusalegt mál sem ber keim af stofnanamáli og hann heldur að það sé flottara í fjölmiðlum.

Blaðamaðurinn er engu skárri, bugtar sig og beygir, afritar fréttatilkynninguna og birtir orðrétt. Þetta er ekkert annað en ómerkileg kranablaðamennska, tilflutningur á raupkenndri fréttatilkynningu sem fær gagnrýnislaust heitið „frétt“ í fjölmiðli en er afskaplega ómerkileg bæði að málfari og efni.

Hið eina góða við fréttina er afar falleg mynd sem Árni Sæberg, ljósmyndari Moggans tók. Þó tengist hún ekkert efni fréttarinnar.

Tillaga: Björgunarsveitin í Bolungarvík var kölluð út …

2.

„Darko Desic tókst að flýja úr Grafton-fangelsinu í Nýju Suður-Wales í byrjun ágúst 1992 þar sem hann notaðist járnsagarblaði og klippum.“

Frétt á vísi.is.                                      

Athugasemd: Hvað er átt við þetta: „þar sem hann notaðist“? Þar hvar? Vitagagnslaust orðalag. Inn í síðasta hluta vantar orð, líklega forsetninguna við.

Betra hefði verið:

… ágúst 1992 og notaði til þess járnsagarblað og klippur.

Í fréttinni segir:

Eftir víðtæka lögreglu tókst ekki að hafa hendur í hári Desic.

Í setninguna vantar orðið leit. Þetta er hroðvirknislega unnin frétt. Blaðamaðurinn les ekki yfir fréttina fyrir birtingu. 

Tillaga: Darko Desic tókst að flýja úr Grafton-fangelsinu í Nýju Suður-Wales í byrjun ágúst 1992 ágúst 1992 og notaði til þess járnsagarblað og klippur

3.

„Aðeins landsdekkandi framboð náð manni inn frá 1987.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                      

Athugasemd: Orðið „landsdekkandi“ finnst ekki í orðabókinni minni. Blaðamaðurinn er að spara sér plássið í stað þess að skrifa eðlilegt mál. 

Tillaga: Aðeins flokkar sem boðið hafa fram í öllum kjördæmum hafa náð inn manni frá 1987.

4.

„3. september sl. var gleðidagur …“

Grein á blaðsíðu 17 í Morgunblaðinu 17.9.21.                                     

Athugasemd: Fjórir hámenntaðir læknar rita fróðlega grein í Morgunblað dagsins. Þeir byrja hana á tölustaf sem á aldrei að gera.

Og hvers vegna á ekki að byrja málsgrein á tölustaf? Ástæðan er einföld. Tölustafur hefur engan upphafsstaf eins og bókstafir. Því er hætt við ruglingi. Þar að auki er þetta einfaldlega ljótt í rituðu máli.

Skammstöfun er að mestu úrelt og kemur frá þeim tíma er spara þurfti pláss í prentun eða á þeim tíma er pappír og blek var af skornum skammti. Á tölvuöld má til dæmis skrifa fullum fetum orð og orðatiltæki; fyrir hádegi, klukkan ellefu, þar með talið og svo framvegis.

Tillaga: Þriðji september síðast liðinn var gleðidagur …

5.

„Að sögn Salóme var eitt­hvað af fólki á svæðinu en eng­an sakaði þó.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Hér er átt við að strjálingur af fólki hafi verið þarna, nokkrir, frekar fáir. Blaðamenn eiga það til að festast í frösum í rituðu máli í stað þess að tala eins og almenningur.

Í fréttinni er haft eftir viðmælanda og er hann að tala um glóandi hraun:

Eins og í vik­unni þá var þetta að hreyfa sig þrjá metra á sek­úndu sem er nokkuð hratt, meira en göngu­hraði.

Ekkert er að því að láta sem hamfarir séu gerðar að persónu. Þó færi betur á því að segja:

Eins og fyrr rann hraunið um þrjá metra á sek­úndu sem er nokkuð hratt, meira en göngu­hraði.

Eflaust er í lagi að segja að hraun hreyfi sig en réttara er að það hreyfist. Best er að segja að það renni. Stundum er sagt að vatn sé kyrrt og er ekkert að því en um rennandi vatn er aldrei sagt að það „hreyfi sig“. Rennslishraði er þekkt hugtak um vatn, skriðhraði um jökla og svo framvegis. Af hverju skyldi eitthvað annað gilda um rennandi hraun?

Tillaga: Að sögn Salóme var nokkuð af fólki á svæðinu en þó sakaði engan.

6.

„Þetta er búið að vera hræðilegt.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Fyrirsögnin er slæm því svo sáraeinfalt og mun skárra er að orða þetta eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan. Svo virðist sem margir blaðamenn kunni ekki að beita sögnum á hefðbundinn hátt, sjá fyrsta kafla hér að framan. 

Þátíð með hjálparsögn er enn góð. Ekki segja sífellt að maðurinn sé búinn að gera eitthvað, búinn að finna, búinn að hoppa og skoppa og allt sé búið að vera hræðilegt, búið að vera leiðinlegt, búið að vera skemmtilegt.

Ritað mál ekki vera gagnrýnilaus yfirfærsla frá talmáli. 

Í fréttinni segir:

Nuno Espír­ito Santo, knatt­spyrn­u­stjóri Totten­ham Hot­sp­ur, sýt­ir það að vera sí­fellt að missa fleiri leik­menn í meiðsli.

Þetta er arfaslæm málsgrein. Eftirfarandi er skárra:

Nuno Espír­ito Santo, knatt­spyrn­u­stjóri Totten­ham Hot­sp­ur, finnst slæmt að leikmenn meiðist og séu frá í lengri eða skemmri tíma. 

Sögnin að sýta er gott og gilt en merkir að harma, syrgja eða sjá eftir. Orðið hentar ekki hér. Fótboltastjórinn á við að honum finnist slæmt að missa leikmenn vegna meiðsla.

Tillaga: Þetta hefur verið hræðilegt.

7.

„Ríkisskattstjóri móttók þann 01. mánaðar 2021 beiðni Abc ehf., nr. (123,) 456 og 789, um endurgreiðslu virðisaukaskatts af aðkeyptri þjónustu verktaka vegna byggingar íbúðarhúsnæðis að Xgötu 1000, skv. 2. mgr. 42. gr. laga nr. 50/1988 og ákvæði laganna til bráðabirgða nr. XXXIII, sbr. a-lið 1. gr. reglugerðar nr. 449/1990, um endurgreiðslu virðisaukaskatts af vinnu manna við íbúðarhúsnæði, og 1. gr. reglugerðar nr. 690/2020, um tímabundna endurgreiðslu virðisaukaskatts af vinnu manna.“

Bréf frá embætti Ríkisskattstjóra til verktaka.                                     

Athugasemd: Þetta er úr bréfi frá opinberum aðila. Einkennist af hræðilega löngum málsgreinum, ritað á tyrfnu stofnanamáli, kansellístíll. Það er ekki skrifað til að upplýsa heldur til að flækja. Annað í bréfinu er eftir þessu, langlokur.

Í raun hefði verið hægt að stytta bréfið að mun. Í stað þrjátíu lína hefðu fimm eða tíu nægt.

Bréfið lyktar af hroka og yfirlæti sem er ósamboðið embætti Ríkisskattstjóra.

Á undanförnum árum hefur RSK breyst mikið, er orðið afskaplega neytendavænt ef svo má segja. Starfsfólk vel skólað í viðræðum við fólk sem þarf upplýsingar, er hjálplegt og lausnamiðað. Ofangreint bréf er þvert á þessa stefnu. 

Tillaga: Engin tillaga.