Úrkomuákefð, talsmennska og Westman Islands

Orðlof

Hæstaréttarmálaflutningsmanns

Fólk hefur lengi velt fyrir sér þessari spurningu og gert sér leik að því að búa til orð eins og Vaðlaheiðarvegavinnuverkfærageymsluskúr eða jafnvel hæstaréttarmála-flutningsmannsvinnukonuútidyralyklakippuhringur. 

Slík orð koma auðvitað ekki fyrir í venjulegu máli en í raun og veru má hugsa sér að halda endalaust áfram að prjóna við þau. 

Menn hafa aftur á móti athugað hversu löng orð koma fyrir í raunverulegum textum og komist að því að þau verði tæpast lengri en 8-10 atkvæði. 

Í einni athuguninni reyndist lengsta orðið sem greinilega var ein heild vera ellefu atkvæði. Það var undirstöðuatvinnufyrirtæki en sjálfsagt er hægt að finna fleiri orð af sömu lengd í öðrum textum.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Lægðin stefnir til vesturs og beint yfir Vestfjaðakjálkann. Henni fylgir mikil úrkomuákefð …“

Veðurlýsing á Facebook.                                     

Athugasemd: Ákefð er fallegt orð og merkir samkvæmt málinu.is kappsfullur eða ærslafullur. Yfirleitt er talað um mikla rigningu, úrhelli, steypiregn og svo framvegis. Frekar óþægilegt að tala um úrkomuákefð og staldra margir við orðið og sitt sýnist hverjum.

Fróðleg grein er um orðið á vef Árnastofnunar. Þar segir Ágústa Þorbergsdóttir, málfræðingur:

Orðið úrkomuákefð er íðorð í veðurfræði sem merkir ekki ’mjög mikil rigning’ heldur ’það hversu mikil úrkoma fellur á tímaeiningu’. Langoftast er átt við úrkomu í tiltölulega stuttan tíma, allt niður í um eina mínútu, en gjarnan 10 til 60 mínútur. Á ensku kallast þetta preciptation intensity. Fræðileg orðræða krefst nákvæmra íðorða og það er engan veginn hægt að nota orðið hellirigning á sama hátt og orðið úrkomuákefð.

Til nánari skýringar merkir íðorð fagorð eða fræðiorð. Ágústa segir ennfremur:

Orðið úrkomuákefð er þýðing á preciptation intensity og má spyrja hvort heppilegra hefði verið að þýða intensity á annan hátt. Í Íðorðabankanum má sjá að algengt er að þýða intensity með styrkur eða styrkleiki og því hefði mátt mynda orðin úrkomustyrkur eða úrkomustyrkleiki. 

Þess má þó geta að orðin æfingaákefð og þjálfunarákefð, sem notuð eru í íþróttum, virðast hafa fest sig í sessi en þau eru þýðingar á exercise intensity og training intensity. Þau eru því sambærileg við veðurfræðiorðið úrkomuákefð hvað varðar beina þýðingu og vísa til skilgreindra stiga í þjálfun á sama hátt og veðurfræðiorðið er notað til að mæla magn.

Íþróttaorðin tengjast óneitanlega ákafa eða kappsemi og þar með eru þau nær grunnmerkingunni í orðinu ákefð en veðurfræðiorðið úrkomuákefð.

Mér finnst þetta mjög skynsamlega skrifað og hallast að því sem Ágúst segir og nota orðið úrkomustyrkur frekar en útkomuákefð. Engu að síður ber sérstaklega að fagna áhuga veðurfræðinga að mynda íslensk orð í stað þess að nota ensk orð í umfjöllun á íslensku.

Tillaga: Lægðin stefnir til vesturs og beint yfir Vestfjarðakjálkann. Henni fylgir mikil úrkomustyrkur …

2.

„Þau eignuðust þannig nokkur góð ár þar sem góð geðtengsl mynduðust þeirra á milli.“

Viðtal á blaðsíðu 40 í Smartlandi Morgunblaðsins 1.10.21.                                     

Athugasemd: Orðið „geðtengsl“ man ég ekki eftir að hafa heyrt fyrr. Gagnslaust að fletta upp í málinu.is en þegar orðið er gúgglað kemur margt fróðlegt í ljós. Læt nægja að vitna í Wikipedia:

Geðtengsl er hugtak í sálfræði og er haft um gagnkvæm tilfinningatengsl milli barns og foreldra sem einkennast af gagnkvæmum tilfinningaböndum og löngun til að viðhalda nánd. 

Orðið er frekar framandi, merkingin fjölþætt, en ekki skal gert lítið úr því að þetta er eflaust hið besta fagorð. Fyrri hluti orðsins, geð, bendir til andlegs sjúkdóms. Samanber fjölmörg orð sem byrja eins.

Hins vegar finnst mér í fljótu bragði að tilfinningabönd eða bara tengsl dugi ágætlega. Samt ber að fagna nýju orði og taka viljann fyrir verkið. 

Tillaga: Þau eignuðust þannig nokkur góð ár þar sem góð tengsl mynduðust þeirra á milli.

3.

„Alls greind­ust 39 kór­ónu­veiru­smit …“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Stórfrétt verður það að kallast að í frétt mbl.is um kórónuveirufaraldurinn byrjar engin málsgrein á tölustaf en á þeim fjölmiðli hefur það hingað til verið miskunnarlaust gert. Mikið má gleðjast yfir litlu.

Vont fólk mun ábyggilega halda því fram að þetta sé tilviljun eða handvömm hjá Mogganum. Við, góða fólkið, viljum sjá hvort framhald verði á þessari nýbreytni áður en afturbatinn verði opinberlega staðfestur.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„… hafi brotið starfsreglur stjórnarinnar með talsmennsku fyrir virkjunina.“

Frétt á blaðsíðu sex í Fréttablaðinu 1.10.21.                                     

Athugasemd: Æ, æ, æ! Orðið „talsmennska“ er ekki til og þar að auki kjánalega myndað. Til er ræðumennska sem merkir allt annað. Líklega er verið að gagnrýna stjórnarmann fyrir að vera fylgjandi byggingu virkjunar og stutt hana í ræðu eða riti. Sé svo hefði átt að orða það þannig.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Congratulations to the Westman Islands.“

Auglýsing á blaðsíðu sjö í Morgunblaðinu 4.10.21.                                     

Athugasemd: Fyrirsögn auglýsingarinnar er á ensku. Með aðstoð orðabókar fann ég út að átt er við Vestmannaeyjar.

Hvers vegna er fyrirsögnin ekki á íslensku? Vera kann að íslenskan sé hallærislegt tungumál í augum alþjóða fyrirtækisins Zeiss í Þýskalandi og þarna votti fyrir hroka.

„Westmann Islands“ er ekki til. Eyjarnar við suðurströnd landsins hafa í meira en eitt þúsund ár verið nefndar Vestmannaeyjar. Það er ekkert annað en fölsun að þýða íslensk örnefni á erlendar tungur.

Einfaldast og um leið fallegast hefði verið að óska Eyjamönnum til hamingju með áfangann - á íslensku.

Tillaga: Til hamingju Eyjamenn.