Sprengt hefði verið skriðdreka - forræðismál sem spilast út

Orðlof

Stíll Íslendingasagna

Málfar Íslendingasagna er einfalt og stíllinn að jafnaði slípaður og fágaður. Setningaskipan er einföld, málsgreinar stuttar og samtöl hnitmiðuð. 

Stundum ber nokkuð á kaldhæðni og fá orð eru höfð um tilfinningar, sem þó eru sýndar með myndrænum hætti. Þetta er því knappur og raunsæislegur stíll sem rúmar ekki óþarfa mælgi, en gefur lesandanum þess í stað svigrúm til túlkunar, og þess að lesa á milli línanna. 

Ýmis fleiri stílbrögð mætti tína til, svo sem forspá og fyrirboða, sem eru vel til þess fallin að magna spennu, sem og sviðsetningu atburða sem getur verið áberandi myndræn.

Vísindavefurinn, Aðalheiður Guðmundsdóttir, prófessor í íslenskum bókmenntum fyrr alda. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hópur vísindamanna við Háskólasjúkrahúsið í Óðinsvéum í Danmörku og Háskólann í Suður-Danmörku veltir því fyrir sér í rannsókn, sem birt var nú nýverið og náði til 74.193 þiggjenda bólusetninga og 61 sem lést, hvort mRNA-bóluefnin Pfizer og Moderna, sem beitt var gegn kórónuveirunni í heimsfaraldrinum, og hafa þá virkni að erfða- efnissameind er sett í fituhjúp svo frumur taki hana upp eftir bólusetningu, hafi þegar upp er staðið gefið betri raun en adenóveirubóluefnin Astra-Zeneca og Janssen, þar sem önnur veikluð veira var notuð til að hýsa erfðaefni kórónuveirunnar.“

Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 3.6.2022.                                     

Athugasemd: Þetta er löng málsgrein, óhæfilega löng, myndu margir segja. Þó er merkilegt hversu blaðamanninum tekst að halda þræði í þýðingu sinni ekki síst á flóknum lyfjafræðilegum orðum og heitum. Engin orð eru óhóflega notuð, engin nástaða, engar flækjur. Þetta skilst furðu vel.

Hins vegar er best að nota stuttar málsgreinar. Af hverju? Kemur í veg fyrir flækju, skrifin verða skýrari og lesendur skilja betur.

Fréttin er þó ekki gallalaus.

Í fréttinni segir:

Klykkja rannsakendur út með því í niðurstöðukafla sínum að við kaldhæðni jaðri að …

Skárra væri að orða þetta svona:

Í niðurstöðum sínum segja höfundar að við kaldhæðni jaðri að …

Fleira mætti gagnrýna.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Bókin er 263 blaðsíður með 224 myndum og 12 uppdráttum sem Guðmundur Ó. Ingvarsson dró upp.“

Auglýsing á blaðsíðu 39 í Morgunblaðinu 5.6.22.                                     

Athugasemd: Hér er vel skrifað. Í stað þess að nota kort eða landakort er talað um uppdrátt.

Draga upp kort merkir að teikna kort. Núorðið er sjaldgæft að sjá þetta.

Þarna er lýst árbók Ferðafélags Íslands 2022 sem nefnist „Undir Jökli, frá Búðum að Ennisfjalli. Áhugaverð bók rituð af Sæmundi Kristjánssyni á Rifi, miklum sagnaþul.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Varnar­mála­ráðu­neyti Rússa til­kynnti í dag að sprengt hefði verið skrið­dreka sem Vestur­lönd hafi komið til Úkraínu.“

Frétt á fréttablaðinu.is.                                     

Athugasemd: Í heimild fréttarinnar, enska vefnum The Guardian, segir:

Russia’s ministry of defence said the strikes had destroyed T-72 tanks that had been provided to Ukraine by European countries …

Halda mætti að þýðingin Fréttablaðisins væri frá Google-Translate sem oft er ansi slæm. Það er nú samt aldeilis ekki. Svona vill Google-Translate hafa þetta á íslensku:

Rússneska varnarmálaráðuneytið sagði að árásirnar hefðu eyðilagt T-72 skriðdreka sem Úkraínumenn hefðu látið evrópsk lönd í té …

Merkilegt er að vélræn tölvuþýðing er miklu betri en þýðing Fréttablaðsins. Þó fallbeygir forritið ekki rétt, ætti að vera ’evrópskum löndum‘.

Í fréttinni segir:

Á­rásin vekur upp óróleika í höfuð­borginni og sýnir að Rússar eru vel megnugir um á­rásir á Kænu­garð.

Málsgreinin er slæm á íslensku þó eflaust sé höfundurinn ágætur í ensku. Það dugar hins vegar ekki. 

Fréttin í The Guardian er löng en mjög áhugaverð. Fréttablaðið tekur það sem því hentar en sleppir mjög mörgu mikilvægu. Til dæmis að Úkraínumenn sögðu það rangt að skriðdrekinn hefði verið sprengdur.

Tillaga: Varnarmálaráðuneyti Rússlands tilkynnti í dag að Rússar hefðu eyðilagt skriðdreka sem Vesturlönd hefðu sent til Úkraínu.

4.

„For­dæm­a að for­ræð­is­mál hafi spil­ast út á Barn­a­spít­al­an­um.“

Frétt á fréttablaðið.is.                                     

Athugasemd: Hvað merkir að eitthvað hafi „spilast út“? Þetta er mjög ókunnuglegt orðalag og stirt. Minnir á enska orðalagið „to play out“ sem þýðir að þróast eða gerast.

Bein þýðing úr ensku er oftar en ekki illskiljanleg og því stundum andlaus og flöt. Blaðamenn verða að varast að þýða á þann hátt. 

Ekki er ljós hvort átt sé við að fréttin um forræðismálið hafi lekið út af spítalanum eða eitthvað annað. Orðalagið kemur samkvæmt skrifum Fréttablaðsins frá samtökunum „Foreldrum langveikra barna og fatlaðra barna“. Ekki er það þeim til hróss né heldur Fréttablaðinu sem reynir ekki að lagfæra þetta.

Í fréttinni er þetta haft eftir samtökunum:

Við fordæmum einnig að stjórn spítalans hafi ekki stigið inn í og vísað þessu út fyrir veggi spítalans.

Þetta er afar illa orðað. Af samhenginu má ráða að stjórn spítalans hefði átt að skipta sér af málinu á því hefði átt að taka utan spítalans.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Sigið úr þyrlu í safnskipið Óðin sem sigldi í Garðsjó.“

Frétt á forsíðu Morgunblaðsins 13.6.22.                                     

Athugasemd: Nú hefur Mogginn klikkað á fallbeygingunni, hefur eflaust einhver sagt. En þetta er rétt. Heitið beygist svona:

Óðinn
Óðin
Óðni
Óðins

Forsetningin ’í’ stjórnar hér þolfalli. Þeir sem ekki átta sig á þessu geta sett nafnorðið ’hestur’ í staðinn fyrir ’Óðin’ og sé það gert segir máltilfinningin okkur samstundis að þarna á að vera þolfall, ’hest’.

Örnefnið Garðsjór er gott og gilt, hefur þekkst lengi og á við fiskimiðin utan við Garð sem er nyrst á Miðnesi. Vestan megin er Miðnessjór, utar er Vesturhraun og svo framvegis.

Tillaga: Engin tillaga