Með afar blendnu móti - Englandsdrottnin lét lífið - ölvunarakstrar

Orðlof

Nástaða

Það er kallað nástaða þegar sömu orð (eða stílbrigði) standa óþægilega nálægt í sama texta. Þetta orkar illa á lesendur eða áheyrendur og best er með forðast slíka hnökra. 

Samheitaorðabækur geta reynst hér gagnlegar og æskilegt er að forðast merkingarsnauð orð. 

Dæmi: 

Sumum hjónaböndum lýkur með skilnaði hjónanna. Betra væri: Sumum hjónaböndum lýkur með skilnaði. 

Bóndinn fór með sauðfé sitt í sláturhús til slátrunar. Betra væri: Bóndinn fór með sauðfé sitt í sláturhús. 

Gott mál. Ólafur Oddsson (1943-2011), íslenskufræðingur og menntaskólakennari.  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Snorri drullar yfir myndina hans Balta“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Orðfæri götustráka á ekkert erindi í fjölmiðla, hvorki í beinni eða óbeinni frásögn blaðamanns. 

Þar að auki er það ekki frétt þótt einhverjum líki ekki við bíómynd. Hvers konar blaðamaður nennir að eltast við svona neikvæð ummæli sem hrekkur upp úr manni sem enginn þekkir.

Oftast fer betur á því að nota fullt nafn þeirra sem um er rætt í frétt. Vel má vera að af vinum og kunningjum sé Baltasar Kormákur kallaður Balti en það þekkja fáir nema kumpánlegir blaðamenn.

Tillaga: Snorri fer ófögrum orðum yfir myndina hans Balta.

2.

„Viðbrögð við nýjum forsætisráðherra Bretlands með afar blendnu móti.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Fréttablaðinu 6.9.22.

Athugasemd: Hvað má kallast blendin viðbrögð? Eru viðbrögðin þá óskýr eða viðsjál? Allir þekkja sögnina að blanda saman. Forðum drakk fólk blöndu, það er súra mysu, en það er nú allt annað mál en tengist þó. 

Blendinn náungi er viðsjáll, undirförull, sviksamur.

Sá sem er blandinn er lævís. 

Oft er talað um að loft sé lævi blandið og þá stundum átt við að svik, óhreinlyndi sé meðal fólks eða jafnvel baktjaldamakk. 

Lævís náungi er sviksamur. Fyrri hlutinn, læ er nafnorð í hvorugkyni, eintöluorð, sem merkir svik eða undirferli. Í nútímamálið er þekkist vart annað en þágufallið í f. Orðið beygist svona:

læ
um læ
frá lævi
til læs

Séu viðbrögðin „afar blendin“ eru þau líklega ekki lengur blendin heldur hljóta viðbrögðin að hafa allt annað heiti, ekki lengur beggja blands. Fái nýi forsætisráðherrann afar blendnar móttökur eru flestir á móti honum. Svo er hins vegar ekki. Pólitískir andstæðingar eru á móti en samherjar með styðja hann. Viðbrögðin eru því misjöfn og veltur á því hverjir eru spurðir.

Skiljist þetta ekki má taka dæmi af malti og appelsín sem oft er blandað saman og nefnt jólaöl. Hvað verður um jólaölið ef 95% af miðinum er appelsín? Er hann afar blandinn eða bara appelsín?

Tillaga: Sitt sýnist hverjum um nýjan forsætisráðherra Bretlands.

3.

„Elísabet Englandsdrottning lét lífið, 96 ára að aldri, nú fyrir skömmu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Ekki telst þetta gott. Samkvæmt orðabók hefur sá orðið fyrir slysi eða árás sem lætur lífið. 

Sem betur fer hefur fréttin verið leiðrétt, raunargjörbreytt. Finnst þó á Google.

Best er að hafa sem fæst orð um þetta hörmulega slys Moggans og er ekki átt við andlát drottningarinnar.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Grípa til mjög sérstakrar aðgerðar vegna fækkunar í íþróttafélaginu.“

Frétt á vísi.is.  

Athugasemd: Hvernig getur svo margt verið „sérstakt“? Ekki er alltaf ljóst hvað átt er við. Hugsanlega er átt við að eitthvað sé öðru vísi en annað.

Í mörgum tilvikum ber notkunin á lýsingarorðinu sérstakur vitni um næfurþunnan orðaforða. 

Í frétt Vísis er sagt frá því að sveitarfélagið Vogar vilji með óvenjulegum hætti fjölga í samfélagi sínu, einkum með því að núverandi íbúar eignist afkvæmi.

Tillaga: Grípa til mjög óvenjulegra aðgerða vegna fækkunar í íþróttafélaginu.

5.

„Bitin til bana af hákarli í snorkli.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Fréttablaðinu 9.9.22.

Athugasemd: Enska sögnin „to snorkle“ merkir samkvæmt Íslenskri nútímamálsorðabók: 

kafa með kafaragleraugu og öndunarpípu nálægt vatnsyfirborði

Líklega er ekkert íslenskt orð til um það nema „snorkla“ en það er hálfgildings bastarður og síst af öllu gegnsætt orð. 

Hitt er þó lakara ef hákarl hafi verið að „snorkla“ og er þetta sagt beinum orðum.

Þolmyndin ruglar frásögnina. Tillagan er skárri.

Tillaga: Hákarl beit til bana konu sem var að kafa.

6.

„Átta ölv­unar­akstr­ar komu inn á borð lög­reglu …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Akstur er eintöluorð, ekki til í fleirtölu. Ekki heldur ölvunarakstur. 

Ótaldæmi eru um vitleysur í svokallaðri dagbók lögreglunnar sem blaðamenn birta án leiðréttingar. Löggan heldur til dæmis að póstnúmer séu heiti á hverfum á höfðaborgarsvæðinu, þó ekki utan þess.

Löggan nefnir stundum um aðila í dagbókinni en stuttu síðar eru þeir sömu orðnir að einstaklingum. Sömu einstaklingar verða í næstu línu að manneskjum og svo kunna þær að verða í sömu málsgrein að mönnum.

Á vísi.is er haft eftir löggunni að listamaður hafi lofað „að lækka í sér“ og var átt draga úr styrk í hljómflutningstækjum.

Þetta allt og meira til er líklega þolandi en verra er þegar blaðamenn telja allt í dagbókinni vera fréttaefni og birta allar „ekkifréttirnar“ og með orðalagi sem sæmir hvorki fjölmiðli né opinberri stofnun eins og löggunni.

Tillaga: Átta manns voru teknir fyrir ölvun við akstur.