Grípa jarðarbúa í bólinu - Kínverjar þurfi að greiða - triggeraðist - taka hlið

Orðlof

Sletta

1. Berum virðingu fyrir móðurmálinu, það hefur ekkert með þjóðrembu að gera.
2. Við höfum enga þörf fyrir aktjúallí og beisikklí í íslensku.
3. Viðurkennum aldrei að það sé fínt að sletta. Leggjum okkur samt fram um að læra ensku og önnur tungumál.
4. Þegar við heyrum hvert annað sletta, þá skulum við leika okkur að því í sameiningu að finna í staðinn bestu íslensku orðin.

Baldur Hafstað. Tungutak. Morgunblaðið 19.3.22. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Nýtt kerfi á að minnka líkurnar á því að smá­stirni grípi jarðar­búa í bólinu.“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Af hverju þurfti blaðamaðurinn að nota orðtak sem á engan veginn við. Smástirni geta einfaldlega komið á óvart sem er rétt orðalag. 

Í fréttinni segir:

Líkt og Vísir greindi frá um helgina sprakk smástirni með krafti á við um þrjú þúsund tonn af dínamíti norðan Íslands um helgina.

Þetta er slæm málsgrein. Miklu betur fer á því að orða þetta svona:

Vísir sagði frá því um helgina að smástirni hafi sprungið í síðustu viku fyrir norðan Íslands og var krafturinn á við um þrjú þúsund tonn af dínamíti.

Í fréttinni er tuðað um þrjátíu sinnum á orðinu „smástirni“. Sumir blaðamenn vita ekkert hvað nástaða er. 

Í fréttinni segir:

Í samtali við Space.com segir hann að þetta hafi verið eitthvað sem gerist einu sinni á lífsleiðinni fyrir smástirnaspjæjara eins og hann.

Svona kallast hnoð og það er ekki hrós. Hvaða tilgangi þjónar orðið „eitthvað“?

Fréttin er hroðvirknislega skrifuð. Uppfull af endurtekningum og stafsetningarvillum. Blaðamaðurinn sýnir lesandanum mikla óvirðingu með því að lesa ekki fréttina yfir fyrir birtingu. Hafi hann gert það er hann í miklum vanda.

Tillaga: Nýtt kerfi á að minnka líkurnar á því að smá­stirni komi á óvart.

2.

„Kína muni þurfa að „greiða“.

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Talsverður munur er á sögnunum að greiða fyrir og gjalda fyrir. Hérna er átt við þá síðarnefndu.

Á vefmiðli Reuters segir:

U.S. President Joe Biden is expected to tell Chinese President Xi Jinping on Friday that Beijing will pay a price if it supports Russia's military operations in Ukraine

Hér á forseti Bandaríkjanna ekki við að Kínverjar muni borga eitthvað heldur að þeir muni gjalda fyrir að styðja Rússa, Kínverjum muni hefnast fyrir taki þeir afstöðu með og styðji Rússa.

Tillaga: Kína muni gjalda fyrir/hefnast fyrir.

3.

„Hótelið er staðsett á Hellu …“

Auglýsing á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 19.3.22.                                     

Athugasemd: Hér er ein gáta: Hvar er Hótel Hella? Nei, rangt. Það er ekki „staðsett“ á Hellu. 

Sama er með Hótel Skóga, það er ekki „staðsett“ í Skógum. Það er í Skógum. 

Tillaga: Hótelið er á Hellu …

4.

„Triggeraðist við afsökunarbeiðni Frosta.“

Frétt á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Hvað merkir orðið „triggerast“? Maður sem er með gott barnaskólapróf í ensku og að auki meirapróf sagði mér að þarna væri verið að sletta ensku, „to trigger“. Þá fletti ég upp í gamalli ensk-íslenskri orðabók og þar segir að orðið merki að koma af stað, hrinda af stað. 

Verð að viðurkenna að ég veit ekkert hvað ofangreind málsgrein merkir. 

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Með því að gera ekk­ert tök­um við hlið með árás­ar­mann­in­um.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Orðasambandið að „taka hlið“ með einhverjum er óþekkt. Í ensku er oft talað um „to take sides“ sem þýðir að taka afstöðu. Í grunnskóla væri nemendum bent á að ekki mætti segja „taka hlið“.

Líklega hefur blaðamaðurinn notað Google-Translate sér til aðstoðar við þýðinguna, birt fréttina án þess að lesa hana yfir, og farið svo í kaffi. 

Sem betur fer var síðar sama dag búið að breyta fréttinni og er það nú eins og segir í tillögunni. Þetta bendir til að einhver les yfir fréttirnar og leiðbeinir nýliðanum. Yfir því má gleðjast.

Í fréttinni segir:

Við verðum að verja frelsi og lýðræði af kappi. En þetta mun kosta. 

Alltaf skulu nýliðarnir þýða bókstaflega. Reyndari blaðamenn myndu skrifa:

Við verðum að verja frelsi og lýðræði af kappi. En þetta mun verða okkur dýrt.

Á vefnum Economic Times segir:

We must valiantly and tirelessly defend freedom and democracy. This has a price. 

Auðvitað er hægt að þýða feitletruðu ensku orðin bókstaflega: „Þetta mun kosta“. Slíkt kallast hrá þýðing því merkingin kemst ekki til skila.

Dýrt er drottins orðið.

Jæja, hvað skyldi það kosta í krónum eða „dollörum“. Fyrir þá sem ekki vita er orðtakið ekki vangaveltur um verðlag á guðs orði.

Tillaga: Með því að gera ekk­ert tök­um afstöðu með árás­ar­mann­in­um.

Vindaútkall - forða tjóni - hrein og klár vopn

Orðlof

Ávæningur

Oft rugla menn saman orðum sem hljóma líkt og segja þá t.d. „Ég hef heyrt ávinning af þessu“ í staðinn fyrir „ávæning“. 

Merking orðanna er þó alls óskyld og þau geta því aldrei komið hvort í annars stað. 

Ávinningur merkir ’gróði, ábati’, en ávæningur er hins vegar orðrómur og það er að sjálfsögðu hann sem menn geta heyrt.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Auk þess seg­ir Davíð að hefðbundið vindaút­kall hafi borist í morg­un þar sem björgun­ar­sveit­ir á Suður­nesj­um …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Hvað er „vindaútkall“? Þetta er óþarft nýyrði. Vindurinn fer víða og stundum með hraði. Þegar geisar hvassviðri, stormur og þaðan af verra veður er stundum tilefni til að óska aðstoðar björgunarsveitar. En að nefna slíkt útkall „vindaútkall“ er út í hött.

Hér áður fyrr notuðum við félagar stundum segl til að þeysast áfram á skíðum. Ekki datt okkur í hug að nota „vindaútkall“ til að boða hvern annan sem hefði hentað okkur ágætleg fyrir utan hvað þetta er bjánalegt orð

Tillaga: Auk þess seg­ir Davíð að hefðbundið útkall vegna hvassviðris hafi borist í morg­un þar sem björgun­ar­sveit­ir á Suður­nesj­um …

2.

„Á vef sveit­ar­fé­lags­ins er greint frá því að tek­ist hafi að forða tjóni.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Forða merkir að koma undan, bjarga og svo framvegis. Menn forða sér til dæmis á hlaupum. 

Þar sem forða merkir meðal annars að bjarga eru ekki margir sem vilja bjarga tjóninu og ætti því ekki að segja „að forða tjóni“.

Betra er að forðast tjón, slys, óhöpp og annað válegt. Ekki forða. 

Af sögninni forða er leitt nafnorðið forði sem merkir birgðir, vistir og fleira. 

Tillaga: Á vef sveit­ar­fé­lags­ins er greint frá því að tek­ist hafi að koma í veg fyrir tjón.

3.

„Þannig geti Kínverjar áfram siglt milli skers og báru með því að veita Rússum aðstoð án þess að útvega þeim hrein og klár vopn.“

Frétt á forsíðu Morgunblaðsins 15.3.22.                                     

Athugasemd: Hvað eru „hrein og klár vopn“? Miðað við það sem á undan sagði í fréttinni er orðunum ofaukið.

Í fréttinni er haft eftir viðmælanda:

Ég heyrði í rosalegum byssubardaga, búið að þagna aftur núna. 

Stundum þyrfti að lagfæra orð viðmælanda, forðast birta ambögur og orðaflækjur. Engum er greiði gerður með því. Líklega á maðurinn við að hávaðinn í byssunum hafi þagnað.

Tillaga: Þannig geti Kínverjar áfram siglt milli skers og báru með því að veita Rússum aðstoð án þess að útvega þeim vopn.

4.

„Ólastaður er sá sem ekki er kastað rýrð á; sem ekki er sett út á. (Ónotalegt að þótt landsmönnum hafi fjölgað er eins og ólöstuðum hafi fækkað.)“

Málið, pistill á blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 15.3.22                                     

Athugasemd: Orðalagið í sviganum er flækja, illskiljanlegt. Í tillögunni er gerð tilraun til að orða betur það sem hugsanlega er átt við. 

Tillaga: Þó landsmönnum hafi fjölgað er ónotalegt hafi ólöstuðum fækkað.

5.

„Það sló eld­ingu niður í ein­hvern kassa eða í grennd við hann og við það datt allt rafmagn út.“

Frétt á mbl.is.                                   

Athugasemd: Þetta er illa orðað, tómt hnoð og auk þess ekkert fréttnæmt. Enginn les fréttina yfir. Hvað er til dæmis „útsláttur á dæl­um í dreifi­kerfi vatns“?

Í nokkrum hverfum í Kópavogi er kaldavatnslaust. Í fréttinni segir:

Þá er fólki bent á að hafa skrúfað fyr­ir alla vatns­krana til að draga úr hættu á slysi eða tjóni þegar vatnið kemst á að nýju. Í kuldatíð er ráðlagt að hafa gluga lokaða og úti­dyr ekki opn­ar leng­ur en þörf kref­ur til að koma í veg fyr­ir að það kólni.

Síðan hvenær eru hús kynt upp með köldu vatni? Að auki eru stafsetningavillur alltaf slæmar.

Tillaga: Engin tillaga.

Fjarlægja þátttökurétt - erum að sjá hækkanir - nota tekjur til að nota við rekstur

Orðlof

Nafnaorðahröngl

Á þessum vettvangi hefur áður verið vikið að því að sagnarsambandið koma að e-u ’eiga aðild að e-u, tengjast e-u’ og afleidda nafnorðið aðkoma ’aðild’ virðast njóta mikillar hylli um þessar mundir. 

Lausleg leit í heimildum virðist sýna að sagnarsambandið hafi fram til þessa aðeins verið notað í beinni merkingu (koma að húsinu, koma að landi) og sama er að segja um nafnorðið (aðkoman var hræðileg/ljót; aðkomumaður). 

Óbein merking (koma að málinu, koma að skipulagningu e-s) felur því í sér nýmæli. Vitaskuld er ekkert rangt við það enda er það myndað í samræmi við reglur málsins. Umsjónarmanni finnst þó gæta ofnotkunar, sbr. eftirfarandi dæmi: 

1. við höfum enga aðkomu að þessum málum [styrjöldinni í Írak] í dag; 
2. við höfum enga aðkomu að málinu í rauninni; 
3. á einhverjum tímapunkti þurfi ríkið að kanna aðkomu sína varðandi samgöngur.

Önnur dæmi um ofnotkun nafnorða (nafnorðahröngl): 

1. eiga aðild að ákvarðanatöku; 
2. koma að ákvarðanatöku; 
3. meðalhóf við töku stjórnvaldsákvörðunar; 
4. reglur um beitingu sérstakra rannsóknarúrræða; 
5. lagaskyldur um birtingarfrumkvæði; 
6. útvega börnum meðferðarúrræði. 

Málfarsbankinn. Jón G. Stefánsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Líður öruggari með hverjum deginum sem líður …“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Málsgreinin er tómt hnoð. Skárra er að nota sögnina að vera, eins og gert er í tillögunni.

Svo er það nástaðan; líður … líður. Hún hefði átt að vekja athygli blaðamannsins eða fréttastjórans. En báðir eru í kaffi og kæra sig kollótta um skemmdar fréttir. Enginn les yfir og leiðréttir.

Tillaga: Er öruggari með hverjum deginum sem líður …

2.

„Í kjölfar refsiaðgerða bresku ríkisstjórnarinnar hefur stjórn úrvalsdeildarinnar ákveðið að fjarlægja þátttökurétt Roman Abramovich sem stjórnanda Chelsea.“

Frétt á visi.is.                                      

Athugasemd: Hvað merkir að „fjarlægja þátttökurétt“? Þetta er óskiljanlegt. Heimildin er hugsanlega vefur enska fjölmiðilsins The Guardian en þar segir:

Roman Abramovich has been disqualified as a director of Chelsea by the Premier League board.

Þetta þýðir einfaldlega að manninum hafi verið útilokaður sem stjórnandi Chelsea. Það er hann er talinn óhæfur til starfans. Þá stendur eftir hvað er átt við með „þátttökurétti“. Um það hef ég ekki hugmynd.

Tillaga: Í kjölfar refsiaðgerða bresku ríkisstjórnarinnar hefur stjórn úrvalsdeildarinnar ákveðið að útiloka Roman Abramovich sem stjórnanda Chelsea. 

3.

„Við erum að sjá miklar hækkanir á hrávöru …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Orðalagið „erum að sjá“ er ekki rangt en er nokkurs konar „Fjallabaksleið“ venjulegs máls. Skárra er að orða þetta eins og segir í tillögunni.

Viðmælandi Ríkisútvarpsins endurtekur orðalagið oft sem er æði þreytandi: 

Við erum að sjá miklar hækkanir á hrávöru og ég nefni til að mynda bara verð á korni og áburði og við sjáum til að mynda að bara verðið á hveiti er búið að hækka um 26 prósent …

Hann hneigist til að nota nafnorð í stað sagna. Betra er: Vöruverð hefur hækkað. Ekki: Við „sjáum að hækkanir eru á verði“ vöru.

Tillaga: Hrávara hefur hækkað mikið …

4.

„Nú hefur ríkisstjórnin ákveðið að leyfa Chelsea að nota sjónvarpstekjur og verðlaunafé frá ensku úrvalsdeildinni og UEFA til að nota við rekstur félagsins.“

Frétt á dv.is.                                      

Athugasemd: Mikilvægt er að blaðamaðurinn lesi fréttina sína yfir fyrir birtingu. Hann gleymdi því greinilega og sá því ekki nástöðuna. Tillagan er skárri.

Í fréttinni segir:

Það ætti því ekki að vera mikil hætta á því að Chelsea fari í greiðslustöðvun neitt á næstunni.

Til hvers er fornafnið „neitt“ þarna? Sé því sleppt breytist ekki merking málsgreinarinnar.

Vera má að blaðamaður hafi hugsað með sér „að félagið fari ekki neitt á hausinn“. „Neitt“ er þá einhvers konar áhersluorð sem vera má að merki „örugglega“, „pottþétt“, „alls ekki“ eða álíka. 

Tillaga: Nú hefur ríkisstjórnin ákveðið að leyfa Chelsea að nota sjónvarpstekjur og verðlaunafé frá ensku úrvalsdeildinni og UEFA í rekstur félagsins.

5.

„Það er ein lygi sem flug­stjór­ar segja iðulega farþegum …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Börnum er kennt að ljótt sé að ljúga. Svo þroskast börnin og sjá að ekki er allt svart og hvítt. Lygi er áfram lygi en meinlausara er að skrökva en segja ósatt. Svo verður til skreytni, uppspuni og afbökun. Allt virtist skárra en að ljúga eða vera lygari. Til er fullorðið fólk sem aldrei fer með ósatt orð og aðrir sem eru ósannindamenn, jafnvel lygarar. Flestir eru einhvers staðar þar á milli.

Byrjandi í blaðamennsku þykist kunna hrafl í ensku og þýðir „lie“ sem „lygi“ enda eru orðin svbo óskaplega lík en þar með er ekki öll sagan sögð.

Fullyrðingin í ofangreindri málsgrein kann að vera rétt þó sá sem þetta ritar hafi aldrei heyrt hana áður. Látum það vera en er hún lygi, ósannindi, skrök, fyrirsláttur, hálfsannleikur, uppspuni, bull, þvættingur, þvæla eða eitthvað álíka?

Í blaðamennsku fer betur á því að nota mild orð nema því aðeins að þau séu höfð eftir nafngreindum manni í beinni tilvitnun. Lygi er beinlínis ljótt orð, ósannindi er skárra.

Hins vegar er óljóst hvað „ein lygi“ merkir. Má vera að orðalagið sé mistök þess sem bögglast við að þýða með aðstoð Google-Translate.

Tillaga: Það er ósatt sem flug­stjór­ar segja iðulega farþegum …

Tvenn skilyrði - loftrýmisgæsla viðhöfð - tekur kraft úr Rússum

Orðlof 

Blaðsíða 10 í Fréttablaðinu, dægradvöl, 8.3.22. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Harry Kane, fyr­irliði Totten­ham og enska landsliðsins í knatt­spyrnu, er til­bú­inn til að leika áfram með fé­lag­inu en set­ur tvenn skil­yrði fyr­ir því.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Nafnorðið skilyrði er í hvorugkyni og til í bæði eintölu og fleirtölu. 

Í eintölu beygist það svona: Skilyrði, skilyrði,skilyrði, skilyrðis. 

Í fleirtölu: Skilyrði, skilyrði, skilyrðum, skilyrða.

Lýsingarorðin reiðubúin og tilbúin eru svipaðrar merkingar. Fyrrnefnda orðið hentar hér ef til vill betur þó ekki væri nema vegna þess að hið síðarnefnda er svo óskaplega algengt að halda mætti að ekkert annað væri til.

Af sjálfu sér leiðir að setji maður skilyrði þá eru þau „fyrir því“ sem nefnt er en ekki einhverju allt öðru. Þess vegna er óhætt að sleppa orðunum sem eru inni í gæsalöppunum.

Tillaga: Harry Kane, fyr­irliði Totten­ham og enska landsliðsins í knatt­spyrnu, er reiðubúinn til að leika áfram með fé­lag­inu en set­ur tvö skil­yrði.

2.

„Að öllu óbreyttu mun eng­in loft­rým­is­gæsla verða viðhöfð á Íslandi mest­megn­is aprílmánaðar …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta er nú frekar ómerkilegt hnoð. Enginn talar á þessa leið. Sé þetta túlkað á íslensku er átt við að lofthelgi Íslands verði ekki varin né hennar gætt af herflugvélum á vegum Nató. „Loftrýmisgæsla“ er orð sem búið er til að kerfispúkum og merkir hernaðarlegt eftirlit í loft með flugvélum Rússa. Vera má að ómögulegt sé annað en að brúka þetta bjánalega orð.

Það breytir því ekki að orðalagið í málsgreininni er slæmt.

Þess ber þó að geta að fréttin hefur verið umorðuð og er mun skárri á blaðsíðu ellefu í Morgunblaðinu 10.2.22. Þar er nástaðan í fréttinni hrikalega mikil. Tönglast er á orðinu „loftrýmisgæsla“, sem kemur fyrir í öllum málsgreinum nema einni. Fá byrjendur enga tilsögn á Mogganum?

Tillaga: Að öllu óbreyttu verður eng­in loft­rým­is­gæsla á Íslandi mestan hluta apríl …

3.

„117 lög­heim­ili í dreif­býli höfðu lítið eða ekk­ert farsíma­sam­band árið 2021 sam­kvæmt út­breiðslu­spám fjar­skipta­fyr­ir­tækja.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Blaðamenn Moggans fá enga tilsögn heldur byrja óhikað málsgrein á tölustöfum. Þetta er slík grundvallarvilla að við liggur að ekki sé hægt að treysta fjölmiðli sem er ekki skárri í grundvallaratriðum skrifa?

Tillaga: Eitt hundrað og sautján lög­heim­ili í dreif­býli höfðu lítið eða ekk­ert farsíma­sam­band árið 2021 sam­kvæmt út­breiðslu­spám fjarskipta­fyr­ir­tækja.

4.

„Og sannfærður er ég um það, að lýsið hefir átt einhvern þátt í að bæta árum við ævi mína og séneverinn hjálpað mér til að njóta þeirra.“

Grein á blaðsíðu 42 í Morgunblaðinu 10.3.22.                                     

Athugasemd: Ekki eru allir sögumenn. Einn þeirra sem býr yfir gáfunni skrifar stundum í Moggann minn skemmtilegar greinar um lífið og tilveruna í Bandaríkjunum en þó oftar frá æskuárum sínum á Íslandi. Tilvitnunin er bráðfyndin enda er höfundurinn ágætlega ritfær.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Frostið tekur kraft úr Rússum.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Vera má að þetta sér rétt orðað en betur fer á því að nota sögnina að draga. Nefna má til dæmis að þreyta dregur mátt úr fólki, hungur dregur af honum og svo framvegis.

Tillaga: Frostið dregur kraft úr Rússum.

Húðin lýsist upp að innan - dystópíska diskóneglan - gisti fangageymslur í Dublin

Orðlof

Viðvörun

Nafnorðin aðvörun og viðvörun eru talsvert algeng í íslensku. Þau merkja bæði það sama, ’það að vara við (t.d. hættu)’, og eru sennilega einkum notuð um boð um aðsteðjandi hættu. 

Orð af þessu tagi, kvenkynsorð sem enda á ’-un-’, eru yfirleitt mynduð af sagnorðum. 

Þar sem sambandið ’*vara að’ er ekki til hafa margir lagst gegn notkun orðsins aðvörun og mælt með því að nota heldur viðvörun með tilvísun til sambandsins vara (einhvern) við sem allir þekkja. 

Það kann líka að mæla gegn orðinu aðvörun að það minnir mjög á danska orðið advarsel.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Nýjar rannsóknir Sensai benda til þess að hrukkur og fínar línur eiga til að varpa skugga sínum á húðina sveipa hana blæju grámans. Þessa skugga verður að hrekja á burt til að húðin geti risið upp í ljóma og sýnt sitt fegursta. Þegar hulu grámans er svipt í burtu þá laðast húðin að Silk skin sem lýsir upp að innan.“

Auglýsing í Fréttablaðinu 4.3.22.                                     

Athugasemd: Þetta er nú meiri rökleysan og raunar della. Sannfærandi skrif við fyrstu sýn en skyldleikinn við ensku er auðsær. 

Krem sem „hrekur burt“ gráma, húð sem „rís upp“, „laðast að kremi“, „lýsir upp að innan“. Kremið hlýtur að vera geislavirkt. Falla konur fyrir svona tali? 

Tillaga: Engin tillaga

2.

„She Drew The Gun, eða Louisa Roach sem er mögulega skild Davíð Roach, hefur sent frá sér dystópísku diskónegluna Panopticon.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Fyrir utan stafsetningavilluna er útilokað fyrir venjulegan mann að skilja þessa málsgrein. Þó eru nokkur íslensk orð í henni en þau hjálpa ekki.

Orðanotkuninn í „fréttinni“ skrýtin. Þar stendur til dæmis „fönka okkur inn í helgina“ og „synþapoppkettir“. Hvað þýðir þetta á íslensku?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hún hafði verið búin að æla í marga daga og alla nóttina áður en hún fór á Læknavaktina á sunnudegi.“

Frétt á dv.is.                                     

Athugasemd: Betur fer á því að nota snyrtilegra orðlag, til dæmis að hún hafi kastað upp í marga daga.

Lýsingarorðinu „búinn“ er algjörlega ofaukið, það hefur engan tilgang nema þann að nota hjálparsögn og nafnhátt sagna. Betra er að orða þetta eins og í tillögunni.

Fréttin er illa orðuð, of löng og í henni eru of mörg smáatriði sem engu skipta. Fréttagildið er afar óljóst.

Tillaga: Hún hafði lengi kastað upp áður en hún fór á Læknavaktina á sunnudegi.

4.

„Elín er 27 ára gömul en hún hefur undanfarin ár menntað sig sem læknir.“

Frétt á dv.is.                                      

Athugasemd: Eitt er að vera í læknisnámi, læra til læknis, og annað að „mennta sig sem lækni“. Betur fer á því að skrifa „venjulegt mál“, sem líkast því sem fólk talar sín á milli. Algengast er að segja að fólk sé í læknisnámi eða í læknisfræði. Sá sem menntar sig sem lækni virðist hugsanlega vera læknir í endurmenntun.

Tillaga: Elín er 27 ára gömul en hún hefur undanfarin ár verið í læknisfræði.

5.

„Ökumaður bílsins var handtekinn og gisti fangageymslur í gær.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 8.3.22.                                     

Athugasemd: Í örstuttri frétt segir frá því að maður nokkur hafi ekið vörubíl á hlið rússneska sendiráðsins í Dublin. Svo segir að hann hafi „gist fangageymslur í gær“. 

Og ég sem hélt að aðeins á Íslandi væru til „fangageymslur“, annars staðar væru þær kallaðar fangelsi. Þar að auki hélt ég að aðeins hér á landi fengju menn að „gista“ í „fangageymslum“. Annars staðar væru misyndismenn lokaðir inni í fangelsum yfir nótt eða lengri tíma.

Við nánari athugun kemur í ljós að þetta er bara tóm vitleysa í blaðamanni Moggans. Á vef BBC, sem þykir nú álíka áreiðanlegur fréttamiðill eins og Mogginn, segir:

The detained man was taken to Rathfarnham Garda Station and he remains in custody.

Vinur minn sem fékk ágætiseinkunn í ensku í grunnskóla segir mér að þarna standi ekkert um „gistingu“ eða „fangageymslu“. Einungis að sá handtekni sé í varðhaldi á írskri löggustöð.

Þannig er nú komið fyrir ístöðulitlum blaðamönnum að þeir geta ekki skrifað sjálfstætt um afbrot án þess að grípa til talsmáta íslensku löggunnar sem birtist reglulega í svokallaðri dagbók hennar. Sorglegt, því þar eru skrifin frekar gölluð fyrir og þykja þar að auki oft frekar ómerkileg.

Tillaga: Farið var með ökumanninn á lögreglustöð þar sem hann situr inni.

Leghafi

Þá velja sumir að tala um „leghafa“ í stað „kvenna“ - eða „barnshafandi einstaklinga“ í stað „verðandi mæðra.“

Frétt á visi.is.

Athugasemd

Hvar er leghafinn? spurði læknirinn sem kom hlaupandi inn í húsið, áhyggjufullur á svip.

Hann er í rúmi sínu sagði ungur maður og vísaði lækninum inn í svefnherbergi þar sem karlmaður lá sofandi.

Þessi er ekki leghafi, sagði læknirinn hvass við unga manninn.

Jú, bróðir minn hefur haft þetta leg nokkuð lengi og sumir segja að rúmið sé legstaður hans því hann fer yfirleitt seint á fætur.

Gerðu ekki gys að mér, ungi maður. Ég var kallaður hingað vegna barnshafandi einstaklings. Hvar er hann?

Ungi maðurinn benti á manninn í rúminu. Þetta er óleghafi sem á von á barni. Hefur verið á fótum í alla nótt og er nú örþreyttur.

Nú spyr ég spyr þig í síðasta sinn, annars er ég farinn. Hvar er einstaklingurinn með legið?

Það ku vera ég, sagði sá ungi. Ég er kona í karlslíkama.

Ha, ekki átt þú von á þér? spurði læknirinn, og leit niður eftir manninum.

Að vísu ekki en aðrir kunna að eiga von á mér.

Hættu nú þessari vitleysu. Er hér kona sem er að því komin að fæða?

Nei, sagði sá ungi.

Nú, þú hefðir þá átt að segja það fyrr. Ég hef greinilega fengið rangt heimilisfang. 

Læknirinn gekk að útidyrunum.

Fyrr í morgun var hér leghafi kominn að barnsburði

Nú, og hvert fór hann?

Hann fór ekkert, er enn hérna.

Hvaða bull er í þér maður ...

Leghafi, leiðrétti ungi maðurinn.

Mér er andsk... sama. Er hér kona sem er í þann mund að fæða barn?

Nei, sagði ungi maðurinn.

Ertu þá að kalla á lækni og sjúkrabíl að gamni þínu. Þetta verður þér dýrt, góði.

Af hverju?

Þú hlýtur að skilja það sjálfur, grasasni.

Nei, leghafi.

Farðu í rass og rófu, hrópaði læknirinn, og gekk út í flasið á sjúkraliðum.

Hvar er konan? spurði annar þeirra.

Uppi á næstu hæð, sagði leghafinn.

Af hverju sagðirðu mér það ekki áðan, fíflið þitt.

Leghafi.

Þú ert nú meiri asninn. Svo það er barnshafandi kona í húsinu.

Nei, sagði leghafinn. Ekki lengur. Leghafinn fæddi barn fyrir tveimur tímum.

Samkvæmt ákalli - Teslan tjónaðist - mannfall eykst

Orðlof

Myrða, drepa, vega og fella

Nýlega var framið bankarán í Stafangri. Í fréttum af því var sagt að ræningjarnir hefðu myrt lögregluþjón. Umsjónarmaður kann ekki við þessa notkun sagnarinnar myrða. Upprunaleg merking hennar er ’vega á laun’ enda er hún leidd af orðinu morð ’launvíg’. Síðar hefur sögnin fengið aukamerkinguna ’leyna’.

Í fornu máli eru þess mörg dæmi að menn hafi verið drepnir og myrtir síðan, t.d.: hann drap sveininn og vildi myrða og myrða dauðan mann. Í nútímamáli er enn talað um að fara með eitthvað eins og/sem mannsmorð ef það sem um ræðir á að fara leynt.

Ógæfumennirnir í Stafangri drápu lögreglumanninn vísvitandi, skutu hann eða felldu en þeir myrtu hann ekki í bókstaflegri merkingu. 

Umsjónarmaður las nýlega í blaði að Bandaríkjamenn hygðust myrða klerk nokkurn eins og skrifað var en síðar í sömu grein var talað um að taka klerkinn af lífi.

Kannski er það einnig svo að notkun sagnanna myrða, drepa, vega og fella sýnir að nokkru leyti afstöðu þess sem talar/skrifar til verksins. 

Í Fréttablaðinu var ritað: Morð á leiðtoga Hamassamtakanna hefur vakið hörð viðbrögð en um sama efni gat að lesa í Morgunblaðinu: Víg Ísraela á leiðtoga Hamassamtakanna á Gaza vekur hörð viðbrögð. 

Umsjónarmanni finnst fréttin í Morgunblaðinu sögð með hlutlausum hætti en ætla má að þeim sem skrifaði um sama efni í Fréttablaðið blöskri framferði Ísraelsmanna.

Íslenskt mál - þættir Jóns G. Friðjónssonar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… og eins megi ekki spila þjóðsöngva þessara ríkja, samkvæmt ákalli Alþjóðaólympíunefndarinnar.“

Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 3.3.22.                                     

Athugasemd: Hvað þýðir orðið „ákall“ þarna? Það getur þýtt ýmislegt; krafa, ósk, beiðni, vilji, ráðlegging, áminning, ávarp, hvatning, aðvörun, áskorun, eggjan, brýning, varnaðarorð, bæn, lofgjörð, þakkargjörð, lofsöngur, fyrirbæn og margt fleira.

Ég held að þetta blaðamaðurinn hafi þýtt hluta af fréttinni úr útlensku máli og sett inn ákall í staðinn fyrir, tja kannski flugvél, hestur, ær, bíll eða eitthvað álíka óskiljanlegt. 

Tillagan hér fyrir neðan er örugglega jafn góð og tilvitnunin, en hún skilst ekki heldur.

Tillaga: … og eins megi ekki spila þjóðsöngva þessara ríkja, samkvæmt flugvél Alþjóðaólympíunefndarinnar.

2.

„Alþjóðakörfuknattleikssamfélagið styður við bakið á Úkraínu í stríðinu.“

Frétt á blaðsíðu 67 í Morgunblaðinu 3.2.22.                                     

Athugasemd: Mjög hjálplegt er að styðja við bakið á þeim sem þarf aðstoð. Orðalagið er ágætlega skiljanlegt. 

Ríki og þjóðir hafa ekkert bak og því eðlilegra að orða það þannig að styðja ríkið til góðra verka, sleppa þessu með bakið.

Tillaga: Alþjóðakörfuknattleikssamfélagið styður Úkraínu í stríðinu.

3.

„… sem varð fyrir því að glæný Tesla tjónaðist þegar hann ók í poll á dögunum.“

Frétt á vísi.is.                                      

Athugasemd: Auðvitað er ekki hægt að segja að bíll hafi skemmst. Miklu gáfulegra að segja að hann hafi „tjónast“. Eftir að ég las þetta „verkjaðist“ ég illilega og mér „hugsaðist“ ýmislegt. 

Tillaga: … sem varð fyrir því að glæný Tesla skemmdist þegar hann ók í poll á dögunum.

4.

„Enn eykst mannfall í Karkív.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Betur fer á því að segja að föllnum eða látnum fjölgi. Í verslun kann vöruúrvalið að aukast, vöxtur er í ám og eykst þá vatn.

Tillaga: Enn fjölgar föllnum í Karkív.

5.

„Þá héldu þeir áfram umsátri sínu um Maríupol, og sagði Vadím Bojtsjenkó borgarstjóri að Rússar hefðu skorið á bæði vatn og rafmagn, þrátt fyrir að nú væri miður vetur.“

Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 4-3-22.                                     

Athugasemd: Betra er að segja að lokað hafi verið fyrir vatns- og rafmagnsleiðslur. Fréttin er engu að síður vel skrifuð og fróðleg.

Tillaga: … að Rússar hefðu lokað fyrir vatn og rafmagn, þrátt fyrir að nú væri miður vetur.

Virkja nefnd - óásættanlegt - árekstur með bifreiðunum

Orðlof

Hrossafluga

Hrossaflugan er af ættbálki tvívængna rétt eins og mýflugur og moskítóflugur. Ættarheitið er Tipulidae en það skýrir ekki heiti flugunnar. 

Hún hefur stóra og langa fætur og sker sig þannig frá mýflugunni.

Líklegast er að nafnið hafi hún fengið annaðhvort af því að fæturnir hafi þótt minna á langa leggi hestsins eða af því að þeir hafi þótt hrossalegir, það er ’grófir, klunnalegir’, í samanburði við búkinn.

Vísindavefurinn. Guðrún Kvaran prófessor. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Dibrova er sjálf stödd í Finnlandi, þar sem sendiráð hennar er staðsett.“

Frétt á visir.is.                                     

Athugasemd: Ekki er málsgreinin góð. Tillagan er mun skárri.

Tillaga: Dibrova er í sendiráðinu í Finnlandi.

2.

„Guðmundur Ingi Guðbrandsson félagsmálaráðherra kallaði saman flóttamannanefnd til að …“

Frétt á blaðsíðu 6 í Fréttablaðinu 27.2.22.                                     

Athugasemd: Flóttamannanefnd er kölluð saman og er það gott orðalag. Á vef stjórnarráðsins stendur:

Dómsmálaráðherra hyggst virkja rannsóknarnefnd almannavarna sem er sjálfstæð nefnd sem starfar í umboði Alþingis.

Af hverju er flóttamannanefndin kölluð saman en rannsóknarnefnd almannavarna „virkjuð“? Er einhver regla í þessu sem við dauðlegir megum ekki greina?

Samkvæmt Gúggöl þykir flott að „virkja“ nefndir og svo ekki sé talað um áætlanir. Þær eru ekki kallaðar saman, hittast ekki eða funda. Þessar hafa til dæmis verið virkjaðar:

1. Veitur hafa virkjað viðbragðsáætlun. Kópavogsbær.
2. Samstarfsnefnd lögreglu og sveitarfélaga á Norðurlandi vestra virkjuð. Feykir.
3. Neyðarstjórn velferðarsviðs virkjuð … Reykjavíkurborg.
4. Í Samhæfingarstöðinni fer fram samhæfing og yfirstjórn almannavarnaaðgerða með hliðsjón af almannavarnastigi og viðeigandi viðbragðsáætlun og er stöðin virkjuð þegar nauðsyn krefst. Almannavarnadeild Ríkislögreglustjóra.
5. Það væri hins vegar nauðsynlegt að geta virkjað sérstöku bindiskylduna með skömmum fyrirvara til þess að styðja við peningastefnu og þjóðhagsvarúð þegar hætta eykst á óhóflegu fjármagnsinnstreymi tengdu vaxtamunarviðskiptum. Seðlabankinn.

Atriði fjögur og fimm eru í sérstöku uppáhaldi hjá mér því þar hafa höfundarnir náð óþekktum hæðum í „skrifræðisskrifaraskrifunum“ og tekst jafnframt gera textann einstaklega gáfulegan, er mér sagt.

Sögnin að virkja er gott orð. Samkvæmt orðabókinni getur það merkt að beisla afl eða orku, til dæmis virkjun. Einnig að gera einhvern virkan, nýta starfsorku. Hvort tveggja afar gagnlegt. Öllu má samt ofgera ef allir eru virkjaðir. Minnir á hið bráðfynda orð sem notað er þegar einhverjum er illt, „verkjaður“. Ég er nú annars frekar „óverkjaður“ nema fyrir hádegi á sunnudögum.

Í nefndum, stjórnum og ráðum situr oft fólk með sérþekkingu. Því liggur í augum uppi að þegar neyðarstjórn kemur saman er verið að gera hana gagnlega, nýta starfsorku þeirra sem í henni sitja. Yfirleitt dugar að kalla fólkið saman, í því er virkjunin fólgin.

Við almenningur tölum einfeldningslega um að nefndir og hópar hittist og áætlanir séu teknar í gagnið eða í notkun. Svona er nú gáfnamunurinn á gáfaða fólkinu og alþýðunni.

Tillaga: Engin tillaga

3.

„Segir ákvörðun Pútíns óásættanlega.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Árið 1984 kom út íslensk enska orðabók Arnar og Örlygs. Hún var og er enn stórmerkileg, mikið þrekvirki að semja hana og gefa út. Á þessum tíma var orðið „óásættanlegur“ ekki til. Í bókinni er enska orðið „unacceptable“ þýtt sem: 

óaðgengilegt, það sem er ekki hægt að fallast á eða sætta sig við, ótækur

Spekingarnir sem standa að Íslenskri nútímamálsorðabók benda á að í stað „óásættanlegt“ megi átölulaust nota orð eins og óboðlegt, óaðgengilegt, ótækt, forkastanlegt, óviðunandi, ófullnægjandi, óþolandi og illþolandi. 

Jafnvel enska samheitaorðabókin mín segir að í stað „unaceptable“ sé hægt að nota fjölda annarra orða. Hér eru dæmi:

insufferable, unsatisfactory, impermissible, inadmissible, inappropriate, unsuitable, undesirable, unreasonable, objectionable, insupportable; offensive, obnoxious, disagreeable, disgraceful, deplorable, terrible, distasteful, displeasing, improper, unseemly …

Íslenskt mál er líka afar fjölbreytt og engin ástæða til að hengja sig í sama orðið eða orðalagið. Í fréttum getur það beinlínis skemmt málið enda þýðir „unacceptable“ ekki „óásættanleg“ jafnvel þó ekki sé hægt að sætta sig við ákvörðun Pútíns.

Tillaga: Segir ákvörðun Pútíns óþolandi.

4.

„Á Ísafirði er þannig útlit fyrir að það kyngi niður snjó, einkum í eftirmiðdaginn og í kvöld.“

Færsla á Facebook 28.2.22.                                     

Athugasemd: Orðið eftirmiðdagur hefur fyrir löng náð ná fótfestu í málinu. Þegar ég var í menntaskóla fyrir allnokkrum árum var brýnt fyrir okkur að nota frekar orðið síðdegi í staðinn. Og það hef ég gert síðan enda gott afbragðs orð.

Málgreinin er frekar hroðvirknislega orðið að minnsta kosti hefði Ólafur Oddsson íslenskukennari gert athugasemdir við hana. Tillagan er mun skárri.

Tillaga: Útlit er fyrir að á Ísafirði muni kyngja niður snjó, einkum síðdegis og í kvöld.

5.

„Síðar um dag­inn var bif­reið ekið norður Löngu­hlíð þegar ann­arri bif­reið var ekið vest­ur Úthlíð, inn á Löngu­hlíð og varð árekst­ur með bif­reiðunum.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Er það frétt ef tveir bíla rekast hvor á annan? Málsgreinin er illa orðuð. Óþarfa nástaða er með orðinu bifreið. Niðurlag málsgreinarinnar er klúður. Tillagan er mun skárri.

Fjölmiðlar þurfa að hætta að birta svokallaða dagbók löggunnar. Í henni eru sjaldnast neitt markvert.

Hér er annað sorglega illa skrifuð málsgrein í fréttinni:

Á mánu­dag­inn var vöru­bif­reið ekið suður Hálsa­braut að gatna­mót­um Drag­háls þegar fólks­bif­reið var ekið aust­ur Drag­háls inn á Hálsa­braut og varð árekst­ur með bif­reiðunum. Ann­ar öku­mann­anna var flutt­ur á slysa­deild.

Skrýtið þetta orðalag að „árekstur verði með bifreiðum“. Er ekki viss um hvort það komi frá löggunni eða blaðamanni fréttarinnar. Í alþýðumáli merkir þetta einfaldlega árekstur. Lýsingin er of ítarleg.

Eftirfarandi er skárra:

Á mánudaginn rákust saman fólksbíll og vörubíll á mótum Dragháls og Hálsabrautar. Ökumaður fólksbílsins var fluttur á slysadeild.

Ég giska á að sá sem slasaðist hafi ekið fólksbílnum. En var hann fluttur á slysadeild? Heitir hún ekki bráðamóttaka?

Hér er eitt gott ráð fyrir nýliða í blaðamennsku: Ekki skrifa of ítarlega um mál sem vart standa undir nafni sem frétt.

Tillaga: Árekstur varð í gær á mótum Lönguhlíðar og Úthlíðar.

6.

„Algjört logn inni í skógi.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Viðskipta-Mogganum 2.3.22.                                   

Athugasemd: Svona er oft sagt, líklega til að leggja áherslu á lognið. Sumir segja rosalegt logn, mikið logn, svakalegt logn og svo framvegis. Þetta eru dæmigerðar áherslur í talmáli. Tillagan mín er vonlaus, þar vantar lognið áherslu talmálsins.

Þó má hafa í huga að sé lognið ekki algjört ber það önnur nöfn, til dæmis kul, gjóla eða andvari. Sérstaða lognsins er mikil í talmáli. Enginn segir „algjört kul“.

Stundum er hvasst, rok eða stormur og þá segja spaugsamir að lognið sé á mikilli hreyfingu. Og viðstaddir glotta, brosa, hlægja …

Tillaga: Logn er inni í skógi.

Samhæfingamiðstöð virkjuð - þau sendu ákall - hann náði að að lifa af

Orðlof

Fara samförum

Eitthvað segir mér til dæmis að skólar þessa lands þurfi að skerpa á kennslu sinni þegar kemur að notkun orðatiltækja. 

Maður er stöðugt að heyra nýjar útgáfur af þeim og fær oftar en ekki hland fyrir nýrun þegar æska þessa lands byrjar að láta vaða á lúðum. 

Sumir eru iðnari við lopann en aðrir og ættu líklega að herða sultarróluna í stað þess að fara samförum enda kjaftar á þeim hver taska. 

Allra verst er þó að láta etja sér á folaldið. Enda kemur alltaf að sultardögum. Fyrr eða síðar. 

Orri Páll Ormarsson. Pistill. Blaðsíða 2 í Morgunblaðinu 26.2.22. 

 

Orðlof

Fagurlegheitafræðingar

Kona nokkur kvaðst eftir för í vínbúð hafa verið „skilríkjuð í ríkinu“ og pakkaði þar línunni ég var beðin um að framvísa skilríkjum í eitt sagnorð. Mun það orð skjóta rótum? 

Hvað með einkunnina hrósaður? Maður tók þátt í söngkeppni í útlandi og eftir dúett með söngsystur skrifaði vefmiðill: „Voru þau bæði hrósuð fyrir frammistöðuna og var [hann] valinn til að halda áfram.“ […]

Ég þori að veðja að orð eins og afturkræfni og bestun vöktu eitt sinn ýl í eyrum margra, en þau eru nú notuð af ýmsum, tja, faglegheitafræðingum landsins. 

Sigurlaug Þrastardóttir. Tungutak. Blaðsíða 22 í Morgunblaðinu 26.2.22.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Erlingur Agnarsson átti frábæran leik fyrir Íslandsmeistara Víkings …“

Frétt á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 25.2.22.                                     

Athugasemd: Á íslensku er líkleg átt við að Erlingur hafi staðið sig vel eða leikið vel. Íþróttablaðamenn vita merkilega mikið um íþróttir. 

Tillaga: Erlingur Agnarsson stóð sig vel fyrir Íslandsmeistara Víkings …

2.

„Samhæfingamiðstöð almannavarna hefur verið virkjuð.“

Frásögn í fréttum Ríkisútvarpsins kl. 12:20.                                     

Athugasemd: Hvernig er stjórnstöð virkjuð? Hvað gerist þegar hún hefur verið virkjuð? Einn staf vantar í orðið, á að skrifa samhæfingarmiðstöð, með erri.

Tillaga: Samhæfingarmiðstöð almannavarna hefur tekið til starfa.

3.

„Viltu heldur moka sandi en snjó.“

Fyrirsögn á tölvupósti icelandair.is                                     

Athugasemd: Hér færi betur á því að segja eins og stendur í tillögunni. Líklega er þetta smekksatriði. Heldur er hér atviksorð rétt eins og frekar. Blæbrigðamunur er á þeim. 

Nokkur munur er að segja að maðurinn sé frekar lítill en sjaldnar að hann sé heldur lítill. Hann er frekar lítill. Buxurnar eru heldur litlar.

Tillaga: Viltu frekar moka sandi en snjó.

4.

„Fjöldi sjón­varps­stöðva í Evr­ópu sendi í dag ákall til EBU að íhuga vand­lega stöðu Rúss­lands í keppn­inni.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Hvað þýðir „ákall“ hérna? Kröfðust sjónvarpsstöðvarnar að EBU færi að hugsa eða íhuga. Eða báðu þær um það, óskuðu þær eftir því …

Og hvað merkir þetta „að íhuga stöðu Rússlands í keppninni“. Er þetta beiðni, ósk, krafa, tilmæli eða annars konar pælingar um að EBU reki Rússland úr keppninni? Sé það síðarnefnda raunin af hverju þarf að tala svona í kringum þetta?

Ákall er orð sem skilst sjaldnast þó hægt sé að ráða í merkinguna af samhenginu.

Sama er með orðalagið „kalla eftir“ sem er jafn óskiljanlegt, er líklega þýðing á enska orðalaginu „to call for“ og þá liggur eflaust beint við að þýða orðrétt, með öðrum orðum notast við hráa þýðingu.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Atvikið náðist á myndband, og náði ökumaðurinn að lifa af.“

Myndatexti á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 26.2.22.                                     

Athugasemd: Ekki er öll sagan sögð þó sagt sé að maður hafi „náð að lifa af“. Skriðdreki ók yfir fólksbíl og flatti hann út. Slasaðist ökumaðurinn, forðaði hann sér eða hvað?

Svona texti er ófullnægjandi, lesandinn er skilinn eftir í óvissu því blaðamaðurinn hættir skrifunum í miðjum klíðum.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„70 þúsund milljónir af froðu hafa nú flotið upp í bókhaldi Reykjavíkurborgar.“

Aðsend grein á blaðsíðu 20 í Morgunblaðinu 26.2.22.                                     

Athugasemd: Þingmaður heldur að það sé í lagi að byrja málsgrein á tölustaf. Það er hvergi gert.

Hann skrifar enn:

115 til 130 milljónum yfir mati tveggja fasteignasala. 

Í þriðja sinn í stuttri grein byrjar hann málsgrein á tölustaf:

10 milljörðum! 

Hallgrímur Pétursson orti í Passíusálmunum:

Hvað höfðingjarnir hafast að,
hinir meina sér leyfist það.

Blaðamenn byrja málsgreinar á tölustöfum, fjölmargir greinahöfundar og svo alþingismenn. Svona dreifst þetta út. Hvernig er hægt að kveða þetta niður?

Tillaga: Sjötíu þúsund milljónir af froðu hafa nú flotið upp í bókhaldi Reykjavíkurborgar.

 

Horfa til þess - búist er við vandamálum við að taka við - unnu eignaspjöll

Orðlof

Þegar þú …

Orðið þú vísar til þess sem talað er við. Það hefur með öðrum orðum ekki fasta tilvísun heldur fer það eftir aðstæðum, því hver talar og til hvers hann beinir orðum sínum. Í tveggja manna tali vísar t.d. hvor til hins með orðinu „þú“. Venjulega hefur þú bara verið notað um einhvern sem er viðstaddur þótt auðvitað sé stundum brugðið út af því, t.d. þegar skáld ávarpar ímyndaðan lesanda eða hlustanda: „Þú ert yndið mitt yngsta og besta...“. 

Nú er þó að verða mun algengara að þú sé notað án þess að orðunum sé beint til neins ákveðins. Þetta er einkum áberandi í ýmiss konar auglýsingatextum, leiðbeiningum og kynningarefni: 

„Þegar þú burstar tennurnar minnka líkur á tannskemmdum“. 

Stundum er þessari notkun eflaust ætlað það hlutverk að gera textann persónulegri, að láta lesandanum finnast að verið sé að ávarpa hann beint, en oft virkar þú samt frekar eins og óákveðið fornafn en persónufornafn í slíkum tilvikum. 

Mörgum er mjög í nöp við þessa notkun orðsins og vissulega getur útkoman orðið heldur pínleg, t.d. fyrir karlinn sem sat undir lýsingu á morgunógleði kvenna og var hún orðuð þannig: 

„Þegar þú ert óléttur er þér stundum óglatt á morgnana“.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Horfa til þess að laða að fjölda erlendra ferðamanna.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 10 í Fréttablaðinu 17.2.22.                                     

Athugasemd: Mikið skelfing er þetta rislítið orðalag. Hvað merkir „horfa til þess“? Ekkert nema ef til vill kannski, hugsanlega, kanna, stefna að og svo framvegis. Væri nú bein í nefi þess sem þetta segir myndi hann hafa orðað þetta svona:

Við ætlum að fjölga ferðamönnum.

Hér er að minnsta kosti kjöt á beininu (ekki nefinu).

Tillaga: Ætla að laða að fjölda erlendra ferðamanna.

2.

„Í ljósi þess hafi B-list­inn sent frá sér er­indi í formi kröfu­bréfs á Agnieszku Ewu, sitj­andi formann Efl­ing­ar …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Hugtakið „sitjandi formaður“ er ekki til. Yfirleitt er aðeins einn formaður í félagi og sá heldur stöðu sinni þar til nýr er tekinn við. Ekki er hægt að segja að á sama tíma sé einn „sitjandi“ formaður og annar sem er nýkjörinn.

Sama á við þingmenn, forseta, ráðherra og svo framvegis. Yfirleitt er kveðið á um í lögum hvenær þeir taka við nýrri stöðu. Þangað til eru þeir verðandi þingmenn, forseti, ráðherrar og svo framvegs. 

Sá sem er kosinn í stöðu heldur henni þar til kjörtímabilið rennur út. Á meðan er hann ekki „sitjandi“ nema á stól. Ágætt er að segja að sá sem er í þann veginn að ljúka kjörtíma sínum sé fráfarandi.

Venjan er sú að bréf eru send til einhvers, ekki á einhvern. Hið síðarnefnda þekkist þegar rætt eru um að bréf sé stílað á einhvern.

Tillaga: Í ljósi þess hafi B-list­inn sent frá sér er­indi í formi kröfu­bréfs til Agnieszku Ewu, fráfarandi formann Efl­ing­ar …

3.

„Sam­kvæmt lög­reglunni er mikið af því að bifreiðastöðum hingað og þangað vegna snjórennings og ó­færðar sem gera að­stæður erfiðar á veginum.“

Frétt á fréttablaðið.is.                                      

Athugasemd: Þetta er illskiljanlegt og dæmigert orðalag löggunnar. Með bifreiðastöðum er líklega átt við yfirgefna bíla eða bíla sem eru fastir í snjó. Varla er átt við bifreiðastæði.

Ekki er ljóst hvað átt er við með orðalaginu „hingað og þangað“. Hugsanlega eru bílar víða á tilteknum götum, hverfum, bæjum, þjóðvegum eða jafnvel á landinu öllu.

„Snjórenningur“ er nýyrði yfir það sem nefnt hefur verið skafrenningur frá örófi alda. Þó þekkist renningur í merkingunni skafrenningur, til dæmis lágarenningur.

Þegar börn á öllum aldrei renna sér á sleðum í snjó er ekki átt við að þau stundi „snjórenning“ sem þó gæti alveg verið. Alþýða manna segir ekki að í Bláfjöllum og Hlíðarfjalli sé snjórenningur vinsæl íþrótt. Við rennum okkur samt á skíðum og eflaust má reyna að vera fyndinn og tala um „skíðarenning“.

Orðalagið „snjórenningur sem gera aðstæður erfiðar á vegum“ merkir torfærir, illfærir eða ófærir vegir. Af hverju eru ekki þessi orð notuð?

„Samkvæmt lögreglunni“ merkir að málsgreinin er höfð eftir löggunni sem er almennt ekki vel skrifandi og fréttina er ekki heldur vel skrifuð.

Í fréttinni segir:

Lög­regla á vakt hjá um­ferða­deild lög­reglunnar …

Getur „fjölmiðlaaðilinn“ ekki skrifað betur en þetta? Þarna virðist átt við að „lögregla“ í upphafi setningarinnar sé lögreglumaður en lögregla með greini sé stofnunin, embætti lögreglunnar.

Í fréttinni segir:

Um­ferð í bæinn lokaðist í um klukku­tíma á meðan unnið var að því að greiða úr slysinu.

Líklega hefur umferðin stöðvast, umferðin um bæinn stöðvaðist.

Er annars hægt að „greiða úr slysi“? Slys merkir áverkar á fólki en ekki beyglur á bílum. Þó svo að einn hafi slasast í árekstrinum er ekki heldur hægt að „greiða úr slysi“ hans. Orðalagið á við umferðateppuna sem varð vegna áreksturs og vinnu lögreglu við að rannsaka áreksturinn og slysið. 

Fjölmargt annað má gagnrýna í fréttinni sem er illa skrifuð, ónákvæm og yfirborðsleg.

Tillaga: Lögreglan kvartar yfir yfirgefnum bílum á illfærum vegum. 

4.

„Það var þannig að það sprakk Hamarshöllin hjá okkur í morgun …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Hvað er merkir „það“ og „það“? Jú, þetta er dæmigert talmál sem er ákaflega algengt en missir alla merkingu í ritmáli, verður flatt og beinlínis ljótt. Slæmt ef blaðamaður hefur ekki betri tilfinningu fyrir íslensku máli en svo að hann skrifar þetta upp eftir viðmælandanum og birtir sem frétt. Honum er enginn greiði gerður með því.

Vilji blaðamenn ekki breyta orðalagi viðmælenda sinna er ágætt að endursegja þau í óbeinni ræðu.

Fréttin er ekki vel skrifuð, blaðamaðurinn virðist hafa verið að flýta sér.

Tillaga: Hamarshöllin okkar sprakk í illviðrinu í morgun …

5.

„Búast má við vandamálum við að taka við ferðamannastraumnum.“

Frétt á blaðsíðu 4 í Fréttablaðinu 22.2.22.                                     

Athugasemd: Þessi fyrirsögn er hnoð. 

Tillaga: Erfitt verði að taka á móti erlendum ferðamönnum.

6.

„Þar höfðu óprúttnir aðilar unnið eignaspjöll …“

Frétt á ruv.is.                                     

Athugasemd: Hér þarf að þýða orðalagið „að vinna eignaspjöll“ sem þekkist ekki meðal alþýðu manna. Átt er við að sá sem braust inn í geymslur í Mosfellsbæ hafi skemmt innbú eða valdið skemmdum.

Sumir blaðamenn halda ekki vatni yfir gáfulegu orðalagi löggunnar og skrifa því „eignaspjöll“ en ekki skemmdir á eignum.

Hverjir eru annars „óprúttnir aðilar“. Jú, það eru innbrotsþjófar en svo kallast þeir sem brjótast inn í annarra hús. Löggan kallar þá án efa „innbrotsaðila“, nei annars, frekar „óboðna gesti“ því ekki má særa tilfinningar glæpamanna.

Í fréttinni segir:

Önnur tilkynning um innbrot barst lögreglu skömmu fyrir klukkan átta í gærkvöld, en þá varðaði það geymslur í Mosfellsbæ.

Þetta er nú meira hnoðið. Skárra væri:

Tilkynnt var um innbrot í geymslur í Mosfellsbæ um átta leytið.

Í fréttinni segir:

… þá var lögregla látin vita að rúður hefðu verið brotnar á húsi í hverfi 105.

Löggan heldur að póstnúmer séu opinber heiti á hverfum. Sumir blaðamenn trúa því og halda að allt sem frá löggunni kemur sé skrifað á gullaldarmáli og sannleikanum samkvæmt. Verst er þó ef blaðamaður beitir hvorki þekkingu sinni né skynsemi í skrifum.

Tillaga: Þar höfðu innbrotsþjófar skemmt …