Ávarpa loftlagsmálin, slasaður einstaklingur og næsti Instagram-foss landins

Orðlof

Opna hurð

Þegar við notum þessi föstu orðasambönd erum við í raun að beita svonefndum nafnskiptum (e. metonymy) en það merkir að eitt orð er sett í stað annars orðs sem hefur skylda merkingu. 

Dæmi um þetta væri setningin 

hún þýddi Halldór Laxness 

þegar við er átt að hún hafi þýtt verk skáldsins, 

eða 

hann drakk heila flösku á Mímisbar 

þegar sá hinn sami drakk innihald flöskunnar á barnum.

Þegar við opnum og lokum hurðum beitum við þess vegna nafnskiptum af sama toga og í fasta orðasambandinu ^að drepa á dyr’. Orðið hurð kemur í stað dyra. 

Í sjálfu sér er þess vegna ekkert rangt við það að opna eða loka hurðum alveg eins og það er ekkert rangt við það að ’drepa á dyr’.

Vísindavefurinn.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Það var djöf­ull gott að sjá hann brosa og hlæja og vera hann sjálf­ur. Bara að fá að sjá að hann er til staðar.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Óviðkunnanlegt er að sjá blót í fréttum fjölmiðla. Heimild fréttarinnar er vefur fótboltaliðsins Leicester City á Englandi. Þar segir:

It was damn nice to see him smile and laugh and be himself. Just to notice that he is there. 

Þarna er ekki verið að nefna djöfulinn heldur hefur orðið „damn“ þá merkingu að fordæma eða vera fordæmdur. 

Í kristinni trú voru syndarar dæmdir til heljar („damned“) og sagðir dvelja þar um alla eilífð; fordæmdir. Í nútímamáli hefur merkingin ekkert breyst tiltakanlega en tengingin við trú er fyrir löngu rofin.

Hvað þýðir þetta: „að sjá að hann er til staðar“. Orðalagið er óskiljanlegt og er bara bull.

Á vísir.is skrifar blaðamaður mun skár:

Það var gott að sjá hann. Að sjá hann brosa, grínast og vera þarna sem hann sjálfur. Það hjálpaði mér mikið að sjá hann.

Mjög algengt er að blaðmenn og aðrir þýði beint úr erlendu mál og það getur endað í tómri vitleysu. Þýðendur þurfa að skilja íslensku, ekki er nóg að vera borinn og barnfæddur Íslendingur. Orðaforða öðlast menn núorðið með miklum lestri bókmennta og annars lesefnis.

Tillaga: Það var reglulega gott að sjá hann brosa og hlæja og hann sé núna sjálfum sér líkur.

2.

„Sömu­leiðis eru menn líka farn­ir að ávarpa lofts­lags­mál­in.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Aðeins er hægt að ávarpa annan mann. Ekki er hægt að ávarpa hús, fjall, pólitík eða loftlagsmál. 

Hins vegar segja enskumælendur:

He is going to adress the problem.

Þeir sem ekki eru vel að sér í íslensku myndu þýða setninguna svona:

Hann ætlar að ávarpa vandamálið.

Ég strika yfir þetta til að leggja áherslu á hversu fáránleg þýðingin er. Þeir sem eru þokkalega að sér í íslensku gætu þýtt ensku setninguna á þennan hátt:

Hann ætlar að takast á við vandann.

Að sjálfsögðu er ekkert að því að ávarpa fund eða samkomu en sé vilji fyrir hendi takast menn á við hitt og þetta, ræða málin og svo framvegis.

Tillaga: Um leið er ætlunin að takast á við loftlagsmálin.

3.

„80-90% farþeganna eru bólusett.“

Frétt á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 15.6.21.                                         

Athugasemd: Farþegar er nafnorð í karlkyni, fleirtölu. Þeir eru því bólusettir, ekki „bólusett“.

Tillaga: 80-90% farþeganna eru bólusettir.

4.

„Sækja slasaðan einstakling við Meðalfellsvatn.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                         

Athugasemd: Einstaklingur eða aðili segja sumir blaðamenn þegar þeir vita ekki kyn þess sem fréttin fjallar um. Hér er hins vegar alveg óhætt að segja að verið sé að sækja mann. Sko, konur eru menn og karlar eru menn.

Í fréttinni segir:

Kallað hef­ur verið eft­ir aðstoð viðbragðsaðila vegna ein­stak­lings sem slasast hef­ur á göngu við Meðal­fells­vatn í Kjós.

Ekki veit ég alveg hverjir teljast „viðbragðsaðilar“. Eftirfarandi málsgrein í fréttinni hjálpar ekkert:

Slökkviliðið, björg­un­ar­sveit­ir og lög­regl­an eru á leiðinni á vett­vang en þyrla Land­helg­is­gæsl­unn­ar hef­ur einnig verið boðuð út. 

Hvaða „viðbragðsaðila“ vantar í þessa upptalningu? Líklega gangandi, hjólandi og akandi vegfarendur. Og þá sem eru á fljúgandi farartækjum.

Nei, þetta er nú meiri vitleysan með orðaleppinn „viðbragðsaðili“. Hann er hrá þýðing út ensku; „rescue team“. Út af fyrir sig væri svo sem ekkert að því að nota þýðinguna ef litið er framhjá þessum orðum á málið.is:

Athuga að ofnota ekki orðið aðili. Fremur: tveir voru í bílnum, síður: „tveir aðilar voru í bílnum“. Fremur: sá sem rekur verslunina, síður: „rekstraraðili verslunarinnar“.

Mér finnst þetta ansi skýrt og ætti ekki að þurfa hafa fleiri orð um þetta.

Blaðamenn ættu að draga úr notkun orðisins „viðbragðsaðili“ vegna þess að það segir í raun ekkert nema þegar átt er við alla þá sem stunda hjálp eða björgun; lögguna, slökkviliðið, björgunarsveitir, sjúkraliða, lækna, Landhelgisgæsluna og alla hina sem koma til aðstoðar.

Tillaga: Sækja slasaðan mann við Meðalfellsvatn.

5.

„Með hliðarhurðum báðu megin.“

Smáauglýsing á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 16.6.21.                                        

Athugasemd: Þarna ætti að standa báðum megin. Vel má vera að hurðir séu á hliðum bílsins sem þarna er auglýstur. Hins vegar nýtast hurðir varla án dyra. Sjá þó það sem segir í upphafi pistilsins, orðlofinu. Þar er vel að orði komist þó ég sé ekki sammála.

Tillaga: Með hliðarhurðum báðum megin.

6.

„… er einn stór­kost­leg­asti foss lands­ins, Hengi­foss, sem verður lík­lega næsti instagram-foss lands­ins.“

Frétt á mbl.is.                                        

Athugasemd: Útilokað er að fólk skilji þessa málsgrein. Líklega munu sumir af yngri kynslóðinni segja að Hengifoss muni líklega verða algengur á samfélagsmiðlinum sem nefnist Instaram.

Mér finnst þetta slæmt orðalag. Ekkert ósvipað því að þýða íslensk örnefni á ensku eða önnur tungumál og auglýsa þau þannig. Alltof margir hafa nöfn fyrirtækja sinna á ensku og sýna þannig íslensku máli óvirðingu.

Berum virðingu fyrir landinu okkar og tungmálinu. Hvorugt er til sölu.

Tillaga: … er einn stór­kost­leg­asti foss lands­ins, Hengi­foss. Myndir af honum verða líklega mikið á Instragam í framtíðinni.

 

Niðurlagning stofnunar, sitjandi aðal- og varaþingmenn og klippt af leikmanni

Orðlof

Gustuk

Stundum er sagt að ekki sé gustuk að gera þetta eða hitt ef það þykir ekki nema sjálfsagt og líka er talað um gustukaverk í svipaðri merkingu. 

Orðið gustuk er orðið til við samruna úr orðasambandinu „guðs þökk“ og upphaflega var þetta haft um miskunnarverk eða góðverk við náungann.

Orðaborgarar

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Vest­ur voru risið og hæðin, sem höfðu verið stífuð vel af, flutt sitt á hvor­um vagn­in­um.“

Frétt á mbl.is.                                          

Athugasemd: Í fyrstu skildi ég ekki vel þessa málsgrein. Sá svo að hún var slitin í sundur með innskotssetningu. Svo áttaði ég mig á aðalatriðinu; að húsið hafði verið tekið í sundur, þakið tekið af því, og þannig var húsið flutt.

Það segir sig sjálft að hús eða annar þungaflutningur sem fluttur er á dráttarvagni hlýtur að vera vel festur, stífaður af; óþarfi að taka það fram.

Tillaga: Risið og neðri hluti hússins voru flutt vestur á tveimur dráttarvögnum.

2.

„Annað dæmi eru niðurlagning Nýsköpunarmiðstöðvar.“

Grein stjórnmálamanns á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 1.6.21.                                         

Athugasemd: Undravert er hversu stjórnmálamenn eru fljótir að tileinka sér kansellístíl, stofnanamállýsku. Hún byggir á óhóflegri notkun á nafnorðum og sparlega er farið með sagnorðin. Óneitanlega er ber málsgreinin af þessu. 

Skárra er að nota orðalagið í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Annað dæmi er um Nýsköpunarmiðstöðina sem var lögð niður.

3.

„HS Orka hefur þurft að slökkva á annarri tveggja túrbína Reykjanesvirkjunar sem …“

Frétt á forsíðu Viðskiptablaðs Moggans 2.6.21                                         

Athugasemd: Þetta stingur dálítið í augun, svona fyrst í stað. Þegar sagt er „önnur túrbínan“ er átt við að þær séu tvær. Er þá ekki óþarfi að segja „önnur tveggja“? 

Það getur verið erfitt að umorða ofangreinda setningu þannig að hún skiljist. Dæmi:

HS Orka hefur þurft að slökkva á annarri túrbínu Reykjanesvirkjunar sem …

Þetta má skilja sem svo að búið sé að slökkva á einni og nú sé slökkt á annarri en hinar séu enn í gangi. Þetta gengur auðvitað ekki því túrbínurnar eru bara tvær.

Er þá betra að orða þetta svona:

HS Orka hefur þurft að slökkva á annarri af tveimur túrbínum Reykjanesvirkjunar sem …

Já, það er hægt en er eiginlega alveg eins og málsgreinin í Mogganum.

Hallast nú helst að því að varla sé hægt að breyta orðalaginu svo vel sé.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Sitjandi aðal- og varaþingmenn.“

Fyrirsögn á vefnum althingi.is.                                        

Athugasemd: Vefur Alþingis er stórmerkilegur ekki síst að þar skuli gerður greinarmunur á sitjandi þingmönnum og þeim sem eru í öðrum stellingum. Líklega má það til sannsvegar færa að þingmenn sitji á þingfundum. Allir hafa þeir sitjanda sem afar vel til setu.

Í stuttu máli hefur ritstjórn vefs Alþingis fallið í pytt enskunnar. Þeir sem telja sig fullnuma í því máli segja gjarnan „sitting Mp“ sem mér skilst með hjálp orðabókar og menntaðra manna merki einfaldlega þingmaður (MP er skammstöfun og merkir Member of Parlament). 

Á ljósmyndum og hreyfimyndum frá Alþingi má oft sjá sitjandi þingmenn, jafnvel standandi og gangandi. Þrátt fyrir ólíkar stellingar eru þingmenn bara þingmenn. 

Í lok kjörtímabils er kosið aftur til þings og þeir sem ekki eru valdir eru ekki þingmenn. Þeir sem ná kjör eru þingmenn og hvorki lýsingarorðið sitjandi eða nafnorðið sitjandi skiptir þar máli.

Ég sendi 3. júní ritstjórn vefs Alþingis athugasemd um orðalagið en hef ekki enn fengið svar. 

Tillaga: Aðal- og varaþingmenn.

5.

„Það er mikið um gróður og tré í sælureitnum þar sem Gróðrastöðin Mörk er staðsett.“

Myndatexti á blaðsíðu 10 í aukablaði um garða í Morgunblaðinu 4.6.21.                                        

Athugasemd: Þetta er ómögulegur texti. Segir afar lítið og er óhönduglega skrifaður. Tillagan er snöggtum skárri.

„Það er …“ er vinsæl en oft barnaleg byrjun á texta. Segir oftast ekki neitt. „Það er nú það.“

„Er staðsett ...“. Til hvers að bæta við „staðsett“? Miklu betra er að segja þar sem Gróðrarstöðin Mörk er. Tillagan hér fyrir neðan er samt miklu betri.

Vert er að taka það fram að fyrirtækið heitir Gróðrarstöðin Mörk ekki „Gróðrastöðin Mörk“. 

Tillaga: Mikill gróður er við Gróðrarstöðina Mörk.

6.

„Austurhöfn opnar.“

Fyrirsögn á auglýsingu á blaðsíðu 13 i Morgunblaðinu 5.6.21.                                        

Athugasemd: Austurhöfn opnar ekki neitt. Hún er opin, hafnir eru ekki yfirbyggðar. Hverfið Austurhöfn opnar ekki neitt, ekki frekar en Háaleitishverfi, Vesturbær eða Bústaðahverfi.

Allur texti auglýsingarinnar er hjárænulegur orðavaðall sem segir ekkert. Í honum segir til dæmis:

Austurhöfn er staður sem verður að upplifa.

Hvernig er hægt að skrifa svona? Þarna er verið að auglýsa íbúðir til sölu en ekki útsýni yfir eldstöðvar eða gönguferð í Heiðmörk.

Og hér er enn eitt hnoðið:

Tvennar svalir eru á íbúðunum sem veita fallegt útsýni yfir höfnina, sjóinn og fjöllin í fjarska. 

Ekki „veita“ allar svalir útsýni. Af mörgum svölum er hins vegar gott útsýni. Ljóst má þó vera að af vestur- og suðursvölum er lítið eða ekkert útsýni til fjalla. Þó má ef til vill sjá sjóinn í austurhöfninni sem mörgum þykir lítið eftirsóknarverður.

Tillaga: Austurhöfn opnuð.

7.

„BBC biðst afskökunar á að hafa ekki klippt af Eriksen.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                         

Athugasemd: Fyrirsögnina má skila á marga vegu. Í útsendingu frá landsleik var sýnt er leikmaður fékk aðstoð lækna og annarra vegna hjartaáfalls. Með klippingu er átt við sjónvarpsútsendinguna, ekki manninn. Sem betur fer.

Á vef BBC segir:

The BBC broadcast the fixture and apologised after images of Eriksen receiving treatment were shown.

Orðalagið á ensku er miklu betra. Flestum þykir slæmt að ekki var hætt að senda út myndir af leikmanninum liggjandi á vellinum og læknunum sem stunduðu hann.

Í fréttinni segir:

Liðsmenn danska liðsins mynduðu mennskan vegg til að koma í veg fyrir að myndavélar næðu að mynda það sem fram fór. 

Betra er að segja að leikmennirnir hafi skýlt Eriksen fyrir myndavélum.

Tillaga: BBC biðst afsökunar á að hafa sýnt myndir af Eriksen í höndum lækna.

Samanstendur af og hamingjuóskir til

Orðlof

Múkk

Orðasambandið ekki múkk merkir ’alls ekkert’, t.d.: 

segja ekki múkk og heyra ekki múkk frá einhverjum. 

Það á rætur sínar í dönsku: ikke et muk, dregið af sögninni mukke ’æmta, mögla; vera fúll yfir einhverju’ en hún mun eiga rætur sínar að rekja til þýsku mucken. 

Orðasambandið ekki múkk er frá 18. öld og á sér því nokkra sögu í íslensku. Hætt er þó við að það hljómi framandlega í eyrum unga fólksins, sbr. eftirfarandi dæmi: 

Þrátt fyrir krassandi kafla um t.d. átök Guðna og Halldórs Ásgrímssonar heyrist ekki múkk frá framsóknarflokknum (Frbl. 18.12.09).

Íslenskt mál - þættir Jóns G. Friðjónssonar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hann vildi ekkert gefa upp um það hverjir sætu í stjórn fé­lagsins eða …“

Frétt á visir.is.                                         

Athugasemd: Hér á ekki að nota viðtengingarhátt í þátíð heldur framsöguhátt í nútíð. Á því fer miklu betur.

Í fréttinni er haft eftir viðmælanda:

„Við erum ekki að ræða okkar mál opin­ber­lega,“ sagði hann einfaldlega.

Blaðamaðurinn hefði átt að lagfæra orðalagið og skrifa:

„Við ræðum ekki okkar mál opin­ber­lega,“ sagði hann einfaldlega.

Ofnotkun nafnháttar virðist vera mikið vandamál í hjá blaðamönnum. Í Málfarsbankanum segir, og þetta þarf að skoða með óskiptri athygli: 

Margoft hefur komið fram að ætla má að breyting þessi stafi að nokkru leyti af áhrifum frá ensku. Ef hún nær fram að ganga verður íslenska snauðari eftir. 

Í fyrsta lagi hverfur munurinn á einfaldri nútíð (ég les (daglega)) og nafnháttarsambandinu (ég er að lesa (núna)) 

Og í öðru lagi virðist umsjónarmanni fátæklegra að nota (að óþörfu) fremur nafnhátt en persónubeygða sagnmynd.

Umsjónarmanni virðist breytingin svo langt komin að erfitt muni reynast að sporna við henni. Þó er rétt að leggja áherslu á að í fagurbókmenntum okkar er ofnotkun nafnháttar nánast óþekkt.

Í orðalaginu á Vísi er nóg er að nota sögnina að sitja í nútíð. Hugsunin verður ekkert skýrari sé sagt „Við erum að ræða …“. 

Tillaga: Hann vildi ekki gefa hverjir sitja í stjórn fé­lagsins eða …

2.

„Sagður hafa valið hverja hann skaut til bana.“

Frétt á visir.is.                                         

Athugasemd: Þetta er skrýtið orðalag en hugsanlega ekki rangt. Flestir myndu þó hafa orðað þetta eins og segir í tillögunni hér fyrir neðan. 

Tillaga: Sagður hafa valið þá sem hann skaut til bana.

3.

„Eins og áður sagði er Suðurkjördæmi flókið. Það samanstendur af ólíkum búsetusvæðum; Höfn, Suðurnesin og Eyjar.“

Frétt á visir.is.                                         

Athugasemd: Þaulvanur blaðamaður á það til að skrifa tóma merkingarleysu. „Búsetusvæðin“ á Suðurlandi eru vissulega ólík en þau eru fleiri en þarna er upp talið og jafnvel svipar ekki til hvers annars. Hvað má ekki segja um Öræfi, Kirkjubæjarklaustur, Hvolsvöll og Hellu, uppsveitir Árnessýslu og er þá ógetið um annað dreifbýli. 

Hvað er eiginlega „búsetusvæði“? Orðið er ekki skýrt út á málinu.is. Aðeins sagt að það sé þýðing á enska orðalaginu „population catchment area“. Ég er engu nær. Veit þó að Rauðalækur ábyggilega „búsetusvæði“, sama er með Vetleifsholt, Odda, Seljalandssel og Berjanes. Dreg einfaldlega þá ályktun að þar sem er einhver býr þar er „búsetusvæði“. Þar af leiðandi er orðið óþarft því við eigum orð eins og bær, þorp, hverfi og svo framvegis. Hins vegar virkar „búsetusvæðið“ sem framandi og virðist fræðilegt orð og fyrir því föllum við í stafi.

Þaulvanur blaðamaður þarf ekki að segja að Suðurlandi „samanstandi af“ ólíkum svæðum. Best er að tala einfalt mál og fullyrða í þessu sambandi að á Suðurlandi séu (sögnin að vera) ólík svæði. 

Svo er nauðsynlegt að þaulvanur blaðamaður lesi yfir texta sinn fyrir birtingu og helst með gagnrýnu hugarfari. Ástæðan er einfaldlega sú að vanur skrifari getur verið jafn mistækur og byrjandi. Þetta þekkjum við allir sem stundað höfum skrif að einhverju marki.

Tillaga: Eins og áður sagði er Suðurkjördæmi flókið og þéttbýlissvæðin ólík, til dæmis Höfn, Suðurnes og Eyjar.

4.

„Hamingjuóskir til ykkar.“

Algeng kveðja.                                         

Athugasemd: Nóg er að óska fólki til hamingju. Móttakandi kveðjunnar veit þegar kveðjunni er beint til hans, aðrir taka hana ekki til sín.

„Til hamingju“ er alls ekki snubbótt kveðja, heldur eins sú fegursta sem til er. Óþarfi er að bæta einhverjum óþarfa við til að lengja hana.

Tillaga: Óska þér/ykkur til hamingju.

5.

„Gunn­ar seg­ir að bú­ist hafi verið við því að hraunið myndi um­kringja hól­inn í rúma viku núna, vegna þess að hraun í Geldingadöl­um hef­ur verið að hækka sig upp í skarð í Geld­inga­döl­um.“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Fyrri hluti málsgreinarinnar er illskiljanlegur. Seinni hlutinn er endaleysa með nástöðu sem eyðileggur. Samanlagt er hugsunin loðin og skrifin flóknari en þau þurfa að vera. Ef blaðamaður les ekki yfir það sem hann skrifar með gagnrýnu hugarfari er hann að bregðast lesendum. Lesi hann yfir og heldur að allt sé í lagi eru líkur til þess að hann sé ekki vel ritfær. Framar öllu eiga yfirmenn hans á ritstjórninni að leiðbeina honum.

Áður en eldgosið hófst voru fell eða fjallsranar milli Geldingadala. Þar eru þau enn og óþarft að kalla þau hóla. Helgafell við Stykkishólm er 78 m og engum dettur í hug að kalla það „hól“. Áhorfendafellið eða „gónhnúkurinn“ stendur álíka hátt upp úr hraunbreiðunni.

Þar að auki er það óumdeilanleg staðreynd að margir viðmælendur fjölmiðla ekki vel máli farnir. Þó menn séu í einkennisbúningi og beri fínan titil eru þeir ekkert endilega skýrir og vel máli farnir. Þá er betra að blaðamaðurinn endurskrifa í óbeinni ræðu skilji hann á annað borð það sem hinn sagði (en sleppi því ella).

Tillaga: Gunnar segir að í nokkurn tíma hafi verið búist við því að hraun myndi renna yfir skarðið milli fellanna í Geldingadal og yfir í næsta dal.

Pýnu nörd, siglir í Stykkishólm og stjórnhæfni skips

Orðlof

Þarfaþing

Ýmsir gagnlegir hlutir eru stundum kallaðir þarfaþing. Merking fyrri hlutans er augljós, hann vísar til einhvers sem þarft er og tengist t.d. lýsingarorðinu þarfur. 

Orðið þing merkir oftast ’samkoma’ (sbr. alþing) en það getur líka merkt ’hlutur’ og það er auðvitað sú merking sem þarna er á ferðinni. Hún sést vel á líkindum við danska orðið ting, hið þýska Ding og enska orðið thing sem öll hafa þessa merkingu og eru runnin af sömu rót og íslenska orðið.

Orðaborgarar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ég er pýnu nörd og …“

Frétt á visir.is.                                        

Athugasemd: Pína getur hvort tveggja verið atviksorð og lýsingarorð. Á málið.is segir að orðið geti þýtt svolítið og nokkuð. Og ennfremur:

[Stendur] oftast með lýsingarorði í stöðu atviksorðs, eins og dæmin sýna, en kemur líka fyrir með nafnorði: "pínu stress", og flokkast þá sem lýsingarorð.

Orðið í frétt Vísis er rangt skrifað. Kostar ekkert fyrir blaðamann að láta leiðréttingaforritið í gang áður en fréttin er birt. Leiðréttingarforritið sem fylgir Moggablogginu gerir athugasemd við orðið „pýnu“.

„Nörd“ er sletta út ensku, „nerd“. Í orðabókinni minni segir:

a foolish or contemptible person who lacks social skills or is boringly studious.
a single-minded expert in a particular technical field.

Á málið.is er orðið skýrt svona:

sérvitur einstaklingur með litla félagsfærni.

Ekki er langt síðan að það þótti ekki góð meðmæli með manni að hann væri sérvitur. Nú vilja hins vegar allir vera „nördar“, þykir fínt. Klár maður kallar sig „nörd“. Líklega er hann að afsaka sig á þennan hátt. Nokkur munur er á þeim sem býr yfir sérþekkingu á einhverju sviði og sérvitrum náunga.

Maðurinn sem sagt er frá í fréttinni hefur komið sér upp bíósal í íbúð sinni. Varla er það sérviska, miklu frekar skynsemi. Bókelskt fólk setur upp bókahillur, fólk sem er hrifið af myndlist hengir upp myndir á alla veggi og sá stundar líkamsrækt hefur hlaupabretti og lóð í einhverju horni eða kemur græjunum fyrir í sérstöku herbergi.

Tillaga: Ég er frekar sérvitur og …

2.

„Einn var hand­tek­inn á vett­vangi og karl og kona skömmu síðar þar skammt frá en þau höfðu farið af vett­vangi.“

Frétt á mbl.is.                                         

Athugasemd: Vettvangur er staður þar sem eitthvað gerist. Á málið.is er orðið skýrt svona:

Af vétt- ’bardagi, víg’ og vangur ’völlur’. Upphafl. merk. ’vígvöllur, staður þar sem barist er’.

Nú er orðið sjaldnast notað nema í lögfræðimáli eða upphöfnu löggumál í fjölmiðlum. Glæpur er rannsakaður á vettvangi en fuglshreiður er á einhverjum stað. Eflaust kemur það einhverjum skrifurum á óvart að glæpur sé rannsakaður á þeim stað þar sem hann var framinn og fuglinn eigi hreiður á vettvangi sínum.

Í fréttinni segir að skötuhjú hafi verið handtekin skammt frá vettvangi og því svo bætt við „en þau höfðu farið af vettvangi“. Liggur þetta ekki ljóst fyrr að þar sem þau voru ekki á vettvangi glæpsins höfðu þau yfirgefið hann? 

Af hverju kemur orðið „vettvangur“ fyrir tvisvar í sömu málsgrein? Skrifari sem skilur ekki nástöðu á í vanda jafnvel þó hann geri sér ekki grein fyrir því.

Og í fréttinni segir:

Þau voru vistuð fyr­ir rann­sókn máls í fanga­geymslu lög­reglu.

Nei, þau voru sett í varðhald vegna rannsóknar málsins.

Tillaga: Einn var hand­tek­inn á vett­vangi og karl og kona skömmu síðar þar skammt frá.

3.

„Breið­a­fjarð­ar­ferj­an Bald­ur sigl­ir nú í Stykk­is­hólm eft­ir að hafa ver­ið tvær vik­ur í slipp í Reykj­a­vík.“

Frétt á frettabladid.is.                                         

Athugasemd: Er ekki réttara að segja að hún sigli til Stykkishólms? Annars staðar á Breiðafirði orti sjógarpur sem var í kappsiglingu við ungan mann:

Ýtar sigla út með sjó
á unnarjónum káta.
Skipið er nýtt en skerið hró
og skal því undan láta.

Auðvitað braut maðurinn bátinn á skerinu þó gamalt væri. Nærri má geta að sigli Baldur „í“ Hólminn verður hann varla á eftir í ástandi til að halda áfram áætlunarferðum yfir Breiðafjörð.

Tillaga: Einn var hand­tek­inn á vett­vangi og karl og kona skammt frá.

4.

„Austurhöfn opnar.“

Fyrirsögn á auglýsingu á blaðsíðu 3 í Morgunblaðinu 19.5.20.                                        

Athugasemd: Eflaust má halda því fram að ekkert sé að fyrirsögninni og hægt að færa til þess dæmi að svona orðalag sé algengt. Það breytir því þó ekki að höfn er ekki fær um að opna eitt eða neitt. Fólk opnar.

Eflaust er hægt að persónugera dauða hluti. Segja að Háskólinn taki á móti skráningum nýstúdenta, verslun hafi opnað og svo framvegis. Hvort tveggja er að svona stenst ekki. Dauðir hlutir gera ekki neitt. Og svo er það hitt að eflaust lendum við í vandræðum með íslenskuna ætlum við að fara strengilega eftir því sem hér er boðað.

Tillaga: Austurhöfn opnuð.

5.

„Nýja ferjan ristir minna og hefur meiri stjórnhæfni.“

Undirfyrirsög á blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 20.5.21.                                        

Athugasemd: Hvað er stjórnhæfni? Líklega er það sá sem er góður að stjórna. Samkvæmt orðabókinni er sá hæfur sem hittir í mark. Hæfinn er sá sem er hittinn, til dæmis í skotfimi með boga, byssu eða öðru áhaldi. Hæfni er hittni, færni. Hæfileiki manns getur verið hæfni.

Skip hefur varla hæfni. Þó er talað um sjófærni skips. Á útlenskunni kann stjórnhæfni að vera „manoeuvrability“.

Tungumálið er að breytast. Enskan er svo ráðandi í hugsun fólks að það leitar eftir einu nafnorði til lýsingar á aðstæðum. Í stað þess að segja að auðvelt sé að stjórna skipinu þarf endilega að finna upp nafnorðið „stjórnhæfni“ skips („ship’s manoeuvrability“). 

Tillaga: Nýja ferjan ristir minna og lætur vel að stjórn.

 

Samanstendur af sjö þotum, í gærkvöld og handsömuðu manneskju

Orðlof

Í geldingadölum íslenskunnar …

Geldingadalir eru það sannarlega, því markvisst er unnið að því í fjölmiðlum að svipta tungumálið okkar fegurð sinni og þokka. […]

Ef fram fer sem horfir mun verða brýn þörf á að fá andlausa skriffinna, sérhæfða í tungu geldleikans, til að endurrita allar okkar bókmenntir og aðrar ritaðar heimildir sem fylgt hafa þjóðinni um aldir. 

Þar mun manndrápsveður trúlega verða kallað fólksdauðaveður, mannafælur einstaklingafælur, manngangur stykkjahreyfingar, mannamál fólksmál, mannbroddar einstaklingsbroddar, landsmenn landsfólk, manntal manneskjutal, mannamót aðilahittingar, og skessur munu ekki lengur finna mannaþef í helli sínum, heldur aðilafýlu. 

Vala Hafstað, grein í Fréttablaðinu.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Flugfélagið Play stefnir á að floti þess samanstandi af sex til sjö farþegaþotum um komandi áramót þegar flug til Bandaríkjanna kemst á.“

Frétt á forsíðu viðskiptablaðs Morgunblaðsins 5.5.21.                                       

Athugasemd: Stundum virðast blaðmenn vera svo uppteknir í efni fréttar að þeir gleyma að vanda skrif sín og framsetningu. Engin þörf er hér á þessu skrýtna sagnorði „samanstanda“ þegar einfaldast er að nota það algengasta í íslenskri tungu, að vera.

Betur fer á því að segja um næstu áramót en „næstkomandi áramót“.

Og um þau áramót byrjar flugfélagið Play að fljúga til Bandaríkjanna sem er einfaldara orðalag en í fréttinni.

Í fréttinni segir:

Ekki liggur ljóst fyrir á þessum tímapunkti hvenær félagið fær heimild til þess að fljúga inn á Bandaríkin …

Þetta er furðuleg málsgrein. Kjánaorðinu „tímapunktur“ er algjörlega ofaukið hér eins og í flestum öðrum tilfellum. Og hvernig félag „flýgur inn á Bandaríkin“ er óskiljanlegt. Málsgreinin ber vott af stofnanamállýsku en ekki eðlilegu íslensku máli.

Hér fer betur á því að orða málsgreinina svona:

Ekki liggur ljóst fyrir hvenær félagið fær heimild til þess að fljúga til Bandaríkjanna …

Enn segir í fréttinni:

Þá gera áætlanir félagsins ráð fyrir að áætlunarflug til Bandaríkjanna komist í gagnið í kringum áramót en þá þurfi floti félagsins að samanstanda af sex til sjö vélum. 

Blaðamaðurinn endurtekur það sem þegar hefur komið fram í fréttinni sem er ábyggilega mjög þarft skilji lesendur ekki það sem þeir lesa. Eða þá að hann er viljandi að teygja lopann í efnislítilli frétt sem varla ætti að vera á forsíðunni.

Loks segir í fréttinni:

Þá eru samningarnir að hluta til þannig úr garði gerðir að Play greiðir aðeins fyrir nýtta blokktíma. 

Varla er það á allra vitorði hvað orðið „blokktími“ merkir. 

Tillaga: Flugfélagið Play stefnir á að í flota þess verði sex eða sjö farþegaþotur um næstu áramót þegar flug til Bandaríkjanna byrjar.

2.

„627 lögðu leið sína á gosstöðvarnar í gær.“

Frétt á visir.is.                                       

Athugasemd: Gera verður kröfu til þess að blaðamen viti að málsgrein má aldrei byrja á tölustaf.  

Í fréttinni segir:

Umræddur stígur er líklega um 200 metrar á lengd og hægra megin við brekku nokkra í aðdraganda þess að komið var að kaðlinum margfræga.

Aðdragandi merki atburðarás, ekki gata eða leið, að minnsta kosti ekki í þessu tilfelli. Óskýrt er að tala um hægri og vinstri, betra að nota áttirnar því þær breytast ekki eftir því hvert sögumaður snýr nefi sínu. 

Málsgreinin öll er þunglamaleg og ber einkenni stofnanastíls. Eftirfarandi er skárra:

Stígurinn er um tvö hundruð metra langur og er austan við brekkuna þar sem kaðallinn margfrægi er.

Þess ber þó að geta að lýsing blaðamannsins er svo óskýr að jafnvel gjörkunnugur maður veit ekkert hvað hann á við.

Í fréttinni er talað um „stærðarinnar gröfu“. Stór grafa er einfaldara og skýrara orðalag.

Tillaga: Í gær fóru 627 manns á gosstöðvarnar.

3.

„Í gærkvöld …“

Algengt orðalag í Ríkisútvarpinu.                                       

Athugasemd: Hvorugkynsorðið kvöld beygist svona samkvæmt Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls:

Nú er kvöld
um kvöld
frá kvöldi 
til kvölds

Aftur á móti beygist gærkvöld á þessa leið:

gærkvöld
gærkvöld/gærkvöldi
gærkvöldi
gærkvölds

Í Ríkisútvarpinu virðist krafist að allir noti „gærkvöld“ í þolfalli. Líklega draga stjórnendur fjölmiðilsins þá ályktun að þar sem fyrrnefnda orðið sé í þolfalli „kvöld“ þá hljóti hitt að vera alveg eins, „gærkvöld“. Að vísu er tala um „í fyrrakvöld“ en ekki „í fyrrakvöldi“.

Niðurstaðan er þó þessi, það er alls ekki rangt að segja í gærkvöldi.

Tillaga: Í gærkvöldi ...

4.

„Handsömuðu manneskju og biðu eftir lögreglu.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Að öllum líkindum var maður handsamaður. Annað hvort var hann karl eða kona. Ástæðan fyrir því að blaðamaðurinn notar orðið „manneskja“ er líklega sú að sá handtekni var kona. 

Í Málfarsbankanum er afskaplega fróðlegt bréf frá Katrínu Axelsdóttur. Hún segir:

Karlkyn hefur haft tvö meginhlutverk í íslensku. Það vísar annars vegar til nafnorða í karlkyni eða karlkyns einstaklinga og hins vegar til óþekktra/ótilgreindra manna (sem geta verið af hvoru kyninu sem er).

Af þessu leiðir að blaðamanni er óhætt að orða það svo að maður hafi verið handtekinn jafnvel þó hann hafi verið kona. Orðið „manneskja“ hjálpar lesandanum ekkert.

Um orðið manneskja segir Katrín í ofangreindu bréfi í Málfarsbankanum:

Öðrum hafði verið kennt að það [orðið manneskja] væri dönskusletta (sem það er reyndar ekki þótt vissulega sé það afar sjaldgæft í fornum ritum, þar virðist það nær eingöngu koma fyrir í þýðingum, skv. seðlasafni fornmálsorðabókarinnar í Kaupmannahöfn). Þar að auki væri orðið einkum notað í neikvæðu samhengi. 

Þá var bent á að það væri órökrétt að ýta á þennan hátt út orðinu maður en halda í orð eins og mannréttindi og mannúð, sambönd á borð við fjöldi manns og málshætti eins og Maður er manns gaman og Batnandi manni er best að lifa. Þarna lifði orðið maður góðu lífi í sinni víðari merkingu og því þá ekki áfram í „Maður ársins“? Loks var nefnt að í sumu samhengi væri orðið manneskja nær eingöngu notað um konur: Hvað er að þér, manneskja? Hvert er manneskjan að fara? 

Þetta er stórmerkilegt bréf sem og greinin í Fréttablaðinu eftir Völu Hafstað og vitnað er til í upphafi pistilsins. Blaðamenn og ekki síður stjórnendur fjölmiðla hefðu gott af því að lesa hvort tveggja.

Tillaga: Handsömuðu mann og biðu eftir lögreglu.

Kafbátur í bútum, fara hratt í gegnum hluti og svolítið óskrifað blað

Orðlof

Arabískur sófi

Ýmis orð í íslensku eru langt að komin, þar á meðal orðið sófi. Það er reyndar fengið að láni úr dönsku en á samt uppruna sinn í arabísku. 

Í fljótu bragði virðist þetta orð hafa lagað sig fullkomlega að íslensku en eitt lítið atriði kemur þó upp um erlendan uppruna þess. 

Það er nefnilega alltaf borið fram með f-hljóði öfugt við önnur orð þar sem ’f’ stendur á milli sérhljóða því það er yfirleitt borið fram sem ’v’, t.d. í gáfa og háfur, en það á líka til að hverfa eða því sem næst, t.d. í lófi og húfa.

Orðaborgarar

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Kafbáturinn fundinn, brotinn í að minnsta kosti þrjá búta.“

Fyrirsögn á visir.is.                                        

Athugasemd: Eðlilegra hefði verið að segja að kafbáturinn hafi brotnað í þrennt. Í fréttinni segir:

Kafbátur indónesíska sjóhersins sem hvarf á miðvikudag með 53 manna áhöfn innanborðs er fundinn, brotinn í sundur í að minnsta kosti þrjá hluta.

Bútur merkir samkvæmt orðabókinni lítið stykki, stubbur. Blaðamaðurinn sér sig um hönd í fyrstu málsgrein fréttarinnar og segir þar að kafbáturinn hafi brotnað í þrjá hluta, sem er miklu betra.

Talsverður munur er á orðunum bútur og hluti. Upp í hugann kemur teppi sem saumað er úr margvíslegum bútum og kallað bútasaumsteppi, ekki hlutasaumsteppi.

Í fréttinni segir:

Í gær hafði báturinn sjálfur þó ekki fundist enn en nú virðist sem flakið sjálft sé komið í leitirnar. 

Þetta er óskiljanleg málsgrein. Kafbáturinn hefur ekki fundist en flak hans hefur hins vegar fundist. Þetta er efnislega rugl, hroðvirknislega gert. 

Tillaga: Kafbáturinn fundinn, brotinn í að minnsta kosti þrjá hluta.

2.

„Prestur á­kærður fyrir að hafa myrt horfna eigin­konu sína.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                        

Athugasemd: Fyrirsögnin bendir til þess að eiginkonan hafi horfið og eftir það hafi eiginmaðurinn myrt hana. Í fréttinni kemur þó hið gagnstæða fram.

Tillaga: Prestur á­kærður fyrir að hafa myrt eigin­konu sína.

3.

„71 prósent var ánægt.“

Málið, blaðsíða 23 í Morgunblaðinu 27.4.21.                                       

Athugasemd: Hér er stundum vitnað í hinn ágæta en stutta dálk Málið í Morgunblaðinu. Í dag varð höfundinum alvarlega á í messu sinni. Í heild segir svo í dálknum:

„Fjöldi manna voru handteknir“ og „71 prósent þeirra voru ánægðir“. Þessi setningabrot eru hvort úr sínu samhenginu eins og glöggir lesendur hafa séð. Það sem þau eiga sameiginlegt er að vitleysunni í þeim svipar saman. Fjöldi manna var handtekinn. 71 prósent var ánægt. 

Lengra er þetta ekki en afar upplýsandi þangað til kemur að töluorðinu sjötíu og einn. Höfundur dálksins gerir eins og margir aðrir blaðamenn Moggans, byrjar setningu á eftir punkti á tölustaf. Hvergi er slíkt gert nema hjá óupplýstu fólki sem er óvant skrifum og er lítt lesið hvort heldur er í bókmenntum eða á öðrum sviðum.  

Tölustafir og bókstafir eru um allt ólíkir. Sem dæmi má nefna að í byrjun setningar er alltaf stór stór stafur sem eðlilega er líka nefndur upphafsstafur. Tölustafir er tákn sem alltaf eru eins, lítill eða stór tölustafur er ekki til.

Blaðamenn Moggans verða að taka sér tak og útrýma þessum andskota að byrja setningu með tölustaf. Allir ættu að geta gúgglað regluna og fæst hún á mörgum tungumálum.

Tillaga: Fjöldi manna var handtekinn og 71 prósent var ánægt.

4.

„Hann fór svo hratt í gegnum hluti eins og fartölvur og síma, sem oft lentu á veggjum, að sérstakur skápur var fylltur af auka-eintökum, ef ske kynni.“

Frétt á ruv.is.                                        

Athugasemd: Ofangreind tilvitnun skilst varla. Enginn „fer í gegnum hluti“. Ekki er heldur ljóst hvernig hlutir „lenda á veggjum“ nema þeim sé kastað. Hvað er átt við að skápur sé „fylltur af aukahlutum“? Loks er lesandinn skilinn eftir með orðalaginu „ef ske kynni“.

Víða er blandað saman frásögn í þátíð og síðan breytist hún og verður í nútíð.

Hér er ýmislegt úr greininni sem hefði mátt laga:

1. Þau voru eftir allt hluti af hans stjórnarháttum …
2. Sjálfur grobbaði hann sig af því að hafa brennt sig í gegnum 119 aðstoðarmenn á aðeins fimm árum.
3. Í bræðiskasti, ku Rudin hafa mölvað tölvuskjá frá Apple á hendi aðstoðarmannsins.
4. … en glerskálin lenti á veggnum og mölbrotnaði yfir allt gólfið. 
5. Geffen segir að Rudin glími við geðræn vandamál sem hann þurfi að eiga við …

Greinin bendir til þess að hún hafi verið þýdd í snarhasti úr ensku og gleymst að lesa hana yfir með gagnrýnu hugarfari höfundarins.

Hroðvirkni blaðamanns bitnar fyrst og síðast á lesandanum enda engum öðrum til að dreifa.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„… hafa stofn­end­ur þess, bræðurn­ir Garðar Ólafs­son og Óli Hauk­ur Mýr­dal, farið ítrekað á gosstöðvarn­ar til að taka upp mynd­skeið.“

Frétt á mbl.is.                                       

Athugasemd: Þetta er einfaldlega rangt. Bræðurnir hafa farið oft á gosstöðvarnar, ekki „ítrekað“. Margir blaðamenn halda að ítrekað merki alltaf oft en svo er ekki. 

Hægt er að ítreka beiðni fáist ekki svar í fyrstu tilraun. Sumir hafa oft ítrekað beiðni sína en án árangurs. Margir ferðast oft til Spánar, ekki ítrekað. Ég hef farið oft í Geldingadal, ekki ítrekað.

Máltilfinning fólks er mismunandi og því minna sem fólk les af bókmenntum því lakari verður hún.

Tillaga: … hafa stofn­end­ur þess, bræðurn­ir Garðar Ólafs­son og Óli Hauk­ur Mýr­dal, farið oft á gosstöðvarn­ar til að taka upp mynd­skeið.

6.

„Deildin er svolítið óskrifað blað í sumar.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 4.5.21.                                       

Athugasemd: Þetta er ábyggilegasta lélegasta fyrirsögn sem um getur.

Einkenni orðtaka er að þau hafa oft fleiri en eina hlið. Sá sem brýtur blað er til dæmis í óeiginlegri merkingu að breyta um stefnu, hverfa frá einhverju. Í gamla daga braut maður efra hornið á síðunni og lokaði bókinni. Þá var síðar auðveldara að halda áfram lestrinum. En þetta var talinn ósiður, ekki mátti að skemma bækur.

Óskrifað blað er blað sem ekkert hefur enn verið skrifað á. Það getur hins vegar ekki verið „svolítið óskrifað“. Annað hvort hefur verið skrifað á blaðið eða ekki. Í yfirfærðri merkingu gengur þetta ekki heldur upp.

Blaðamaðurinn á eflaust við að deildin sé svo jöfn að nær útilokað sé að gera upp á milli liða, spá fyrir um sigurvegara eða fallista.

Ein grundvallarreglan í skrifum er að nota ekki málshætti eða orðatiltæki sem maður skilur ekki. Best er að tala eðlilegt má og sleppa málsháttum og orðatiltækjum.

Tillaga: Deildin í sumar er óskrifað blað.

Heimsækja ítrekað, kalla eftir því að óska eftir og gera stóruppgötvun muna

Orðlof

Afkynjun tungumálsins

Við erum orðin dauðhrædd við að taka okkur orðið „maður“ í munn. Það er að verða eitt ferlegasta bannorðið.

Ég tek t.d. eftir því að fréttamenn byrja stundum á „mað“ eða „me“, þagna síðan augnablik en segja svo: manneskja/ manneskjur, einstaklingur/ einstaklingar eða aðili/ aðilar.

Orðið kvenmaður heyrist jafnvel ekki lengur. Ekki er heldur talað um alþingismenn – nei, alþingisfólk skal það vera. Og lögreglufólk og hestafólk er á þeysireið inn í tungumálið. 

Morgunblaðið. Tungutak, Baldur Hafstað. Blaðsíða 22, 24.4.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Síðan þá höfum við heimsótt eldstöðvarnar ítrekað, gert athuganir og …“

Eldfjalla- og náttúruvárhópur Suðurlands á Facebook.                                        

Athugasemd: Atviksorðið ítrekað merkir ekki endilega oft heldur það sem er endurtekið og þá eiginlega í sömu mynd. 

Við förum ekki „ítrekað“ á gosstöðvarnar í Geldingadal heldur oft. Enginn fer „ítrekað“ í gönguferð heldur oft. Margir skilja ekki orðið ítrekað og fara því oft rangt með það (ekki ítrekað).

Hópurinn fer hins vegar rétt með þegar hann talar um opnanir, það er þegar gígar opnast á sprungunni.

Fjölmiðlar fara oft (ekki ítrekað) rangt með og segja að sprungur hafi opnast í Geldingadal. Sprungan er hins vegar ein, löng og mjó, og víða á henni hefur komið upp eldur, opnanir. Stundum, þó ekki alltaf, hafa myndast gígar. 

Svo má geta þess að löggan gefur stundum út yfirlýsingu að „gosstöðvarnar opni á morgun“ eða á tíma sem nánar er sagt frá. Þessu má ekki rugla saman við opnanir á eldsprungunni. Löggan er bara svona illa að sér. Gosstöðvarnar opna ekkert en gígar opnast. Löggan leyfir sér að opna fyrir umferð að gosstöðvunum sem er allt annað mál.

Tillaga: Síðan þá höfum við oft heimsótt eldstöðvarnar, gert athuganir og …

2.

„Stjórn­ar­þing­mönn­um í­trek­að hafn­að.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                     

Athugasemd: Þetta er furðulega orðað og án efa er fullyrðingin röng. Fréttin er um prófkjör tveggja stjórnmálaflokka sem haldin hafa verið í nokkrum kjördæmum. Í sumum þeirra hafa þingmenn lent svo neðarlega að vonlítið er að þeir nái aftur kosningu.

Þetta þýðir ekki að stjórnarþingmönnunum hafi „ítrekað“ verið hafnað. Ekki heldur er hægt að segja að þeim hafi „oft“ verið hafnað. 

Í fréttinni segir:

Í öllum tilvikum hafa sitjandi þingmenn flokkana beggja mátt þola vonbrigði.

Orðið „sitjandi“ er marklítið í þessu samhengi. Hver skyldi vera munurinn á þingmanni og „sitjandi þingmanni“. Enginn. Orðalagið kemur úr ensku en í íslensku er það óþarft. Þingmaður er þingmaður þangað til hann hættir.

Hvað kom svo fyrir þann sem „mátti þola vonbrigði“? Jú, hann varð fyrir vonbrigðum. 

Tillaga: Mörgum stjórnarþingmönnum hafnað í prófkjöri.

3.

„Þar af voru 8 utan sótt­kví­ar. 1.923 sýni voru tek­in í dag.“ 

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Einu sinni var sagt að rónarnir kæmu óorði á brennivínið. Að sama skapi koma hugsunarlausir og fljótfærir blaðmenn Moggans óorði á fjölmiðilinn.

Svo virðist sem enginn annar íslenskur fjölmiðill brjóti eins oft þá reglu að byrja ekki setningu á tölustöfum. Það er hvergi gert í heiminum nema í Mogganum og einhverjum minniháttar fjölmiðlum sem eru miklu síðri að gæðum. Sjá meðfylgjandi mynd úr mbl.is. 

Tillaga: Þar af voru átta utan sótt­kví­ar. Í dag voru tekin 1.923 sýni.

4.

„… kallaði eftir því að Ísland óskaði eftir að fá …“

Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 24.4.21.                                      

Athugasemd: Enginn veit hvað orðalagið „að kalla eftir“ merkir á íslensku. Má vera að það sé einhvers konar „jæja“, túlkunin velti á tónfalli þess sem mælir og hugsanlega samhenginu. Munurinn er hins vegar sá að hið fyrrnefnda er tóm vitleysa, komin úr ensku „to call for“ sem framar öðru merkir að krefjast.

Samkvæmt enskum orðabókum er orðalagið í fjölbreytilegum samsetningum:

1. Desperate times call for desperate measures
2. The report calls for an audit of endangered species
3. I’ll call for you around seven
4. The forecast is calling for more rain
5. This calls for a celebration
6. The situation calls for prompt action
7. The opposition have called for him to resign

Ekkert af ofangreindu er hægt að þýða með því að nota orðalagið „að kalla eftir“. Hvað er átt við með eftirfarandi tilbrigðum orðalagsins „kalla eftir“?

1. „Kalla eftir afsögn“. Krefjast.
2. „Kalla eftir skýrslu“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
3. „Kalla eftir úrbótum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
4. „Kalla eftir mótmælum“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
5. „Kalla eftir svörum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
6. „Kalla eftir lægra verði“. Krefjast.
7. „Kalla eftir upplýsingum“. Óska eftir, krefjast eða biðja um.
8. „Kalla eftir meira frumkvæði“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
9. „Kalla eftir umræðu“. Hvetja til, biðja um, óska eftir.
10. 10.„Kalla eftir aðstoð“. Biðja um, óska eftir.

Í mörgum tilvikum getur orðalagið að „kalla eftir“ verið ósköp eðlilegt. Framkoma einstaklings, látbragð hans getur kallað eftir athygli eða ekki. Sá sem gengur með veggjum vill líklega ekki láta á sér bera. Ekki eru allir að auglýsa sjálfan sig þó þeir veki athygli á einhverju markverðu.

Maðurinn sem stendur á kassa á Lækjartorgi og flytur ræðu kallar örugglega eftir athygli annarra enda vill hann láta ljós sitt skína. Ekki er víst að sá sem fram kemur í fjölmiðlum sé að kalla eftir athygli.

Með pistlinum er ég að biðja um að fólk veiti athygli ofnotkun á orðalaginu „kalla eftir“. Ég „kalla samt ekki eftir því“.

Tillaga: … krafðist þess að Ísland óskaði eftir að fá …

5.

„… og við gerðum stórupp­götv­un muna frá brons­öld hér árið 2017.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Í fréttinni er sagt frá fornleifafundi í Noregi. Á einum stað segir að forleifafræðingar hafi „gert stóra uppgötvun muna“ sem á eðlilegu máli merkir að þeir hafi fundið merka fornmuni í jörðu.

Orðalagið er dæmi um ensk áhrif, nota nafnorð með hjálparsögn í stað þess að nota sagnorð eins og eðlilegt er í íslensku máli. Við finnum eða uppgötvum en „gerum ekki uppgötvun“. 

Í óþarflega langri og flókinni málsgrein segir:

Það sem bræðurn­ir og Beistad fundu á akri í Stjør­dal, rúma 30 kíló­metra aust­ur af Þránd­heimi, er kelt­nesk­ur skraut­grip­ur, fest­ing fyr­ir hand­fang á fötu eða ker, tal­inn um 1.500 ára gam­all, og að mati forn­leifa­fræðinga lík­ast til hluti ráns­fengs eða þýfis vík­inga sem gert hafi strand­högg á Írlandi og tekið grip­inn með sér þaðan, en svipaður hlut­ur var í Ásu­bergs­skip­inu sem fannst við Tøns­berg árið 1904.

Nokkur munur er á ránsfengi og þýfi. Hvort tveggja er það sem hefur verið stolið. Málkenndin bendir okkur á að hið fyrrnefnda er það sem fengist hefur með ofbeldi eða árás. Upprunalega er átt við að ræningi fari ekki leynt með athæfi sitt. Þjófur læðupokast og stelur frá öðrum.

Víkinga rændu og var ekkert hetjulegt við það athæfi, að minnsta kosti frá sjónarhóli nútímamannsins.

Tillaga: … og við fundum hér merka muni frá brons­öld árið 2017.

Spúa gasi og deyja friðsamlega ...

Orðlof

Nú til dags

Orðasambandið „nú til dags” er fengið að láni úr dönsku „nu til dags” og er ekki alveg nýtt af nálinni. Dags í dönsku er gamalt eignarfall sem stýrðist af forsetningunni til. 

Í íslensku þykir vandaðra mál að segja til dæmis „nú á dögum.”

Vísindavefurinn. Guðrún Kvaran, prófessor.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Spúa gasi yfir borgina.“

Fyrirsögn á forsíðu Morgunblaðsins 14.4.21.                                        

Athugasemd: Samkvæmt orðabókinni minni merkir sögnin spúa að spýta út úr sér með krafti. Nokkrum sinnum hef ég komið að gosstöðvunum austan við Fagradalsfjall. Ofmælt er að segja að þar spýtist gasið upp með krafti. Frekar liðast það upp og feykist með vindi, stundum er hvasst á þessum slóðum.

Gasið berst ekki aðeins yfir Reykjavík, fer varla eftir mörkum sveitarfélaga.

Vera má að önnur orð eigi betur við í þessu tilfelli en að spúa. Eimyrja eða eimur er varla við hæfi en orðið getur meðal annars merkt óþefur sem berst frá eldgosi.  

Árin frá 1783 til 1785 eru nefnd móðuharðindin. Þá ollu Skaftáreldar, gosið úr Lakagígum, miklum raunum um allt land. Á vef Wikipedia segir:

Móða eða eiturgufa lagðist á jörðina, gras sviðnaði og búfénaður féll. 

Samskonar móða berst stundum til norðausturs frá gosstöðvunum í Geldingadal og yfir höfuðborgarsvæðið, jafnvel Akranes og Borgarnes. 

Ekki myndu allir skilja ef fyrirsögnin á Mogganum væri eins og tillagan fyrir neðan segir. Margt fólk veit ekkert hvað móða er nema sem raki innan á bílgluggum eða á spegli í baðherbergi. Þannig hrakar þekkingu á íslensku máli. 

Prófið að spyrja stálpuð börn eða barnabörn hvað móða merkir. Viti þau það ekki er kominn tími til að þau lesi Jón Trausta (1873-1918); Sögur frá Skaftáreldi. Eða Eldrit Jóns Steingrímssonar (1728-1791) eldklerks.

Svo er það hitt að móða getur merkt fljót. Um síðir förum við „yfir móðuna miklu“, deyjum.

Og nú kemur upp í hugann ljóð Sadovnikovs um Stenka Rasin foringja kósakka í Rússlandi á sautjándu öld. Í því segir segir í þýðingu Jóns Pálssonar, sjá allt ljóði hér:

Volga, Volga, mikla móða,
móðir Rússlands ertu trú.
Aldrei djarfir Don-Kósakkar
dýrri gjöf þér færðu’ en nú.

Ivan Rebroff söng oft Stenka Rasin og hér er linkur á söng hans. 

Tillaga: Móða frá eldstöðvunum berst til höfuðborgarsvæðisins.

2.

„Kappinn, klæddur rykfrakka og hatti að hætti rökkurhetja fimmta áratugarins …“

Kvikmyndagagnrýni á blaðsíðu 63 í Morgunblaðinu 15.4.21.                                       

Rökkurhetja er aldeilis skemmtilegt orð. Vísar hugsanlega til leynilögreglumynda sem á tímabili gerðust svo margar eftir sólarlag, dimmar og drungalegar myndir. 

Hetjan valsar um eftir ljósaskiptin, og í næturhúminu hittir hún fagrar konur, drekkur óblandað, reykir, á í persónulegum vandræðum en af mikill list kemur hann upp um morðingja og annað vont fólk.

Minnir á rökkursögur. Margt gerist í húminu. Sumir eru rökkurhljóðir, stundum heyrist rökkursöngur og svo framvegis. Mörg orð byrja á rökkur, sjá hér á orðaneti Árnastofnunar. Heillandi upptalning.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Ráðherrar mætast fyrst í Reykjavík.“

Fyrirsögn á visir.is.                                       

Athugasemd: Nokkur munur er á sögnunum að mætast og hittast. Sú fyrrnefnda er notuð þegar fólk hittist á förnum vegi. Vissulega getur sögnin að mætast merkt að koma til móts við, jafnvel funda. Þó er oftast sagt að menn hittist til að eiga fund.

Í fréttinni segir:

Sergei Lavrov, utanríkisráðherra Rússlands, mun ferðast til Íslands í næsta mánuði.

Ekki er þetta rangt en betur fer á því að segja að hann fari til Íslands eða komi hingað. Á ensku hefði verið sagt: „He will travel to Iceland next month“.

Í fréttinni segir:

Norðurskautsráðið er skipað af Bandaríkjunum, Danmörku, Finnlandi, Íslandi, Kanada, Noregi, Rússlandi og Svíþjóð.

Forsetningunni af er eiginlega ofaukið. Nærtækara hefði verið að segja:

Í Norðurskautsráðinu sitja Bandaríkjamenn, Danir, Finnar, Íslendinga, Kanadamenn, Norðmenn, Rússar og Svíar.

Og enn segir í fréttinni:

Samband ríkjanna tveggja hefur beðið verulega hnekki á undanförnum árum og eiga þau í deilum um fjölmörg málefni.

Betra hefði verið að segja að samband ríkjanna hafi verið brösugt, erfitt, gengið illa.

Tillaga: Ráðherrar hittast í fyrsta sinn í Reykjavík.

4.

„Hún lést friðsamlega á heimili sínu.“

Frétt á dv.is.                                       

Athugasemd: Hollywood leikkona deyr og er syrgð. Blaðamaður DV segir ekki einu sinni í fréttinni heldur tvisvar að hún hafi “látist friðsamlega“. Fyrra skiptið er eins og segir hér að ofan en svo skrifar blaðamaðurinn:

Hún lést friðsamlega á heimili sínu, umvafin ást vina og fjölskyldu.

Vel má vera að blaðamaðurinn sé frábær í ensku en ekki er hann góður í íslensku. Held að best sé að orða það þannig að konan hafi andast í faðmi fjölskyldunnar. Það er fallegt og einlægt orðalag.

Á vef BBC er haft eftir eiginmanni hennar:

The beautiful and mighty woman that is Helen McCrory has died peacefully at home, surrounded by a wave of love from family and friends

Fljótfærni er löstur og bitnar aðeins á lesendum.

Þegar minn tími kemur má vera að ég deyi „ófriðsamlega“ og því ættu nærstaddir að forða sér.

Flestir skilja enska orðalagið; „to die peacefully“ og tengja það á íslensku hvorki friði eða ófriði. En vafist getur fyrir mörgum að þýða það á íslensku.

Blaðamenn á mbl.is og frettabladid.is sleppa að þýða „peacefully“ og það er vel. En DV fellur lóðbeint í Google-translate gildru.

Fyrir tveimur árum stóð á vef dv.is: 

Í tilkynningu frá fjölskyldu hans segir að hann hafi dáið friðsamlega með eiginkonu sína, Amy Wright, og tvær dætur við sína hlið.

Mikið afskaplega var þetta nú illa skrifað.

Tillaga: Hún andaðist í faðmi fjölskyldunnar.

5.

„76 ár eru nú liðin frá lokum seinni heimsstyrjaldarinnar …“

Viðtal á blaðsíðu 12 í sunnudagsblaði Morgunblaðsins 17.4.21.                                      

Athugasemd: Vér stórkostlegir spekingar grípum stundum í tilvitnanir á latínu til að sýna þekkingu vora og hefja oss yfir pöpulinn: „Et tu, Brute?“ segi ég og skrifa af gefnu tilefni.

Goðið féll goðið féll af stalli, ef svo má segja. Mikið sem ég hef dáðst að ritfimum blaðamanni Moggans, stíl hans og leikni. En hér byrjar hann setningu á tölustöfum. Enginn á að gera slíkt og það er hvergi gert. Aðeins þeir sem tóku ekki eftir í skóla hrasa um þetta.

Samkvæmt óvísindalegri athugun á skrifum í íslenskum fjölmiðlum er algengast að blaðamenn byrji setningar á tölustöfum. Líkur benda til að í ritstjórnarstefnu Moggans segi: 

Blaðamenn skulu allir byrja setningu á tölustöfum sé það hægt ella skal umorða setninguna til svo svo megi verða.

Ég verð þó að viðurkenna að þó að blaðamanninum hafi hérna brugðist bogalistin hefur stíll hans, fimi og leikni ekki minnkað.

Tillaga: Sjötíu og fimm ár eru nú liðin frá lokum seinni heimsstyrjaldarinnar …

Upphaflegur gýgur, bóluefni sem lendir og leggja stein í eigin götu

Orðlof

Líknarbelgur

Líknarbelgur er eitt þeirra orða sem hefur verið gefin ný merking. Nú er það stundum látið tákna loftpúða í bíl, sem á að þenjast út við árekstur og forða þannig bílstjóra og farþegum frá meiðslum. 

En orðið er gamalt í málinu og merkir fósturhimnu, belginn sem umlykur fóstur manna og dýra. 

Líknarbelgir voru oft þurrkaðir og notaðir í stað glers í glugga. Nefndist líknarbelgurinn þá skjár.

Orðaborgarar.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„29 ára knattspyrnumaður hefur verið dæmdur í tuttugu daga fangelsi …“

Frétt á visir.is.                                         

Athugasemd: Rangt er að byrja setningu á tölustöfum. Annað hvort á að nota bókstafi til að greina frá tölunni eða umorða setninguna svo tölustafurinn verði ekki fremstur. 

Ekki er samræmi í fréttinni. Fimm sinnum skrifar blaðamaðurinn tölur með bókstöfum, sem er ágætt, en hann þarf endilega að byrja setninguna á tölustöfum. Og fyrir það fær hann falleinkunn. Hvers vegna? Vegna þess að ritað mál í fjölmiðlum getur haft áhrif til góðs en stundum á hinn veginn. 

Tillaga: Tuttugu og níu ára knattspyrnumaður hefur verið dæmdur í tuttugu daga fangelsi …

2.

„Fyrsta nýja sprungan sem myndaðist á annan í páskum í Fagradalsfjalli til viðbótar við upphaflega gýginn má segja að hafi verið lán í óláni …“

Frétt á visir.is.                                         

Athugasemd: Gýgur merkir tröllkona eða skessa. Gígur er aftur á móti eldstöð, úr honum streymir kvikan. Villuleitarforrit veit ekki hvort orðið á að nota, bæði orðin eru góð og gild íslenska. 

Fréttin er hörmulega illa skrifuð og hér skulu nefnd dæmi. Ofangreind málsgrein er illskiljanleg. Í heild er hún svona (og batnar ekkert):

Fyrsta nýja sprungan sem myndaðist á annan í páskum í Fagradalsfjalli til viðbótar við upphaflega gýginn má segja að hafi verið lán í óláni fyrir björgunarsveitir á svæðinu, sem ákváðu vegna hennar að færa tjaldið sem komið hafði verið upp á svæðinu.

Blaðamaðurinn hefði átt að gera sér grein fyrir flækjunni í röð setninga og aukasetninga. Er ekki þetta kjarni málsins:

Gígurinn sem myndaðist á annan í páskum við Fagradalsfjall þótti of nálægt tjaldi björgunarsveitanna og það var því flutt.

Enginn gígur er „upphaflegur“ og bendir það til að blaðamaðurinn skilji ekki orðið.

Strax á eftir segir í fréttinni:

Nýja sprungan kallaði ekki ótvírætt á þá aðgerð enda um 200 metra frá tjaldinu en björgunarsveitum virtist sprungan þó geta stækkað í áttina að tjaldinu.

Tvisvar í sömu málsgrein er talað um sprungu. Og að auki tvisvar um tjald. Þetta kallast nástaða. Þar að auki er málsgreinin illa samin, klúðursleg.

Þetta er haft eftir viðmælanda:

Það má eiginlega segja að sprunga númer tvö hafi bjargað tjaldinu frá bráðum dauða …

Tjald deyr ekki, hvorki bráðum dauða né hægum. Það skemmist eða eyðileggst. Blaðamanni ber skylda til að lagfæra kjánalegt orðalag viðmælandans.

Ennfremur segir í fréttinni:

Miklu tjóni var forðað með því að taka niður tjaldið á þessum tímapunkti og þar dugðu engin vettlingatök …

Málsgreinin ber ekki höfundinum gott vitni. Hvort var tjóni forðað eða tjaldi? Málsgreinin er tóm vitleysa vegna þess að tjaldinu var forðið frá eyðileggingu. Skárra hefði verið:

Komið var í veg fyrir mikinn skaða með því að fella tjaldið og flytja á brott.

„Tímapunktur“ er vitleysislegt orð og gerir ekki gagn, er síðra en að nota sögnina að vera eða einfaldlega nafnorðið tími.

Og enn segir í fréttinni:

Umrædd þriðja sprunga skapaði ekki hættu á mannskaða enda hafði svæðinu verið lokað fyrr um daginn vegna sprungu númer tvö.

Þetta er nú meira ruglið. Hefði ekki mátt segja þetta á einfaldari hátt:

Fólki stafaði ekki hætta af nýja gosinu því svæðinu verið lokað fyrr um daginn vegna gossins sem hófst annan í páskum.

Ekki nokkur maður orðar hlutina á þessa leið: „skapa hættu á mannskaða“. Nema kannski löggan eða einhverjir blýantsnagarar sem eru svo elskir að stofnanamállýsku.

Gera má athugasemdir við margt fleira í fréttinni. Hún er illa skrifuð, eiginlega ónýt. Enginn les yfir, enginn gerir athugasemdir, hvorki aðrir blaðamenn né stjórnendur. Þetta er óboðlegt.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Bóluefni Janssen lendir á miðvikudaginn.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                        

Athugasemd: Nei, flugvélin sem flytur bóluefnið lendir á miðvikudaginn. Bóluefnið kemur á miðvikudaginn, kemur til landsins á miðvikudaginn. Það „lendir“ ekki. Er eitthvað flókið að tala eðlilegt mál?

2.400 skammtar af bóluefni Janssen eru væntanlegir 14. apríl og er það fyrsta sendingin af því bóluefni sem kemur til landsins. 2.400 skammtar til viðbótar eru væntanlegir 26. apríl.

Skelfing er þetta illa skrifað. Blaðamaðurinn var greinilega að flýta sér. Reglan er sú að byrja aldrei setningu á tölustöfum. Þetta er regla um nánast allan heim. Með örlítilli hugsun hefðu málsgreinarnar geta verið svona:

Þann 14. apríl koma hingað 2.400 skammtar af bóluefni frá lyfjafyrirtækinu Janssen. Næsta sending verður jafn stór og er væntanlega 26. apríl.

Og í fréttinni segir:

Síðasta sending af Astra Zeneca kom til Íslands í gær og segir Júlía að enn sem komið er sé dreifing Astra Zenenca á áætlun og er búist við 16 þúsund skömmtum frá 12. apríl og til loka mánaðar.

Þarna er nástaða sem auðvelt hefði verið að komast hjá. Og orðalagið „enn sem komið er“ er bara tafs. Skárra er að orða þetta svona:

Síðasta sending af Astra Zeneca kom til Íslands í gær og segir Júlía að enn sé dreifingin á áætlun. Búist er við 16 þúsund skömmtum frá 12. apríl og til loka mánaðarins.

Mikilvægt er að blaðamenn lesi frétt sína yfir fyrir birtingu, helst með gagnrýnu hugafari.

Tillaga: Bóluefni Janssen kemur á miðvikudaginn.

4.

„Stjórnvöld leggja stein í eigin götu.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 13.4.21.                                         

Athugasemd: Orðalagið að leggja stein í götu einhvers merkir að hindra hann eða spilla fyrirætlunum hans. 

Enginn leggur stein í eigin götu, það er varla hægt. Draga má í efa málskilning blaðamanns sem skrifar svona.

Mikilvægt er að sá sem freistast til að nota máltæki, orðtök og staðlað orðafar skilja þau, vita hvað liggur að baki. Annars er hætt við ruglingi.

Tillaga: Stjórnvöld gera sér erfitt fyrir.

Forða dauðsföllum, neikvæð heilsufarsleg áhrif og rímið gossvæðið

Orðlof

Klósettrúlla

Tíminn líður ofboðslega hratt þegar maður er orðinn gamall. Ekkert líkt og á táningsárunum, þegar hann ætlaði bókstaflega aldrei að líða. 

Gárungi sagði mér um daginn að mannslífið væri eins og klósettrúlla. Þess færri blöð sem væru eftir, þeim mun hraðar snerist hún.

Þórir S. Gröndal, grein í Morgunblaðinu 29.3.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Segir að hægt hefði verið að forða mörgum dauðsföllum af völdum COVID-19.“

Fyrirsögn á dv.is.                                         

Athugasemd: Er hér átt við að hægt hafi verið að forða dauðsföllum eða fólki frá dauða? Á þessu er talsverður munur. 

Ofmælt og óþarft er að forða dauðsföllum. Frá hverju væri þá verið að forða þeim?

Blaðamaðurinn áttar sig ekki á sögninni að forða. Hún merkir að koma einhverju undan, koma einhverjum undan eða burtu. Gott dæmi er að forða verðmætum úr brennandi hús. Ekki forða brunanum. Forða bókum frá eyðileggingu, ekki forða eyðileggingunni.

Mikilvægast er að forða fólki frá dauða.

„Af völdum“ er merkir hér vegna. Hið síðarnefnda er forsetning sem hentar oft ákaflega vel.

Tillaga: Segir að hægt hefði verið koma í veg fyrir dauðsföll vegna COVID-19

2.

„Ef hundar drekka vatn á svæðinu, éta snjó, eða sleikja þófa getur það haft neikvæð heilsufarsleg áhrif.“

Fyrirsögn á visir.is.                                          

Athugasemd: Blaðamaðurinn skrifar stofnanamál. Eitrun getur skaðað heilsu hunda en „neikvæð heilsufarsleg áhrif“ er afspyrnu lélega orðalag, keimlíkt ensku: 

Negative health effect.

Orðalagið kemur frá Matvælastofnun, sjá hér. Svona orðalag er stofnanamállýska. Hún ber það með sér að fólk á helst ekki eða skrifa eins og almenningur, nauðsynlegt hefja sig upp yfir hann.

Og blaðamaður Vísis birtir þetta orðrétt, ekki sem tilvitnun heldur eins og hann hafi skrifað þetta sjálfur. Þar með er vitleysunni dreift út um allar jarðir. Einungis vantar að segja að þetta sé gullaldarmálfar.

Tillaga: Drekki hundar vatn í Geldingadal, éti snjó, eða sleiki þófa getur það skaðað heilsu þeirra.

3.

„En þeir sem ætla í eldgosaleiðangur á morgun þurfa að búa sig vel því það verður kalt á morgun.“

Fyrirsögn á ruv.is                                        

Athugasemd: Annað hvort er þetta fljótfærni eða blaðamaðurinn er óvanur skrifum. Hann hefði auðvitað getað skrifað svona:

En þeir sem ætla í eldgosaleiðangur á morgun þurfa að búa sig vel á morgun því það verður kalt á morgun.

En hann var svo klár að hann notaði „á morgun“ bara tvisvar. Ég velti því samt fyrir mér hvort ekki hefði verið vissara að endurtaka það þrisvar svo lesendur skildu nú almennilega hvað hann ætti við. 

Tillaga: En þeir sem ætla að skoða eldgosið á morgun verða að búa sig vel því þá verður kalt.

4.

„Rímið gossvæðið. Umferð bönnuð. Ný sprunga að myndast.“

Smáskilaboð til ferðamanna við Geldingadali kl. 12:10, 5.4.21.                                        

Athugasemd: Löggan kann ekki að skrifa. Þetta sést best í löggufréttum fjölmiðlanna sem margir blaðamenn asnast til að birta orðréttar.

Með smáskilaboðum á gossvæðinu í Geldingadölum skipar löggan okkur göngumönnum að „ríma“ gossvæðið en getur ekki druslast til að skrifa rétt. 

Og ég fékk einnig sendingu frá „112“, hver sem það nú er. Fyrirbrigðið „112“ kann ekki stafsetningu frekar en löggan.

Auðvitað datt mér ekki hug að fara af gossvæðinu enda var fyrirskipunin um allt annað. Göngumaður getur varla skilið hana nema bókstaflega. Stafsetning skiptir máli. Rangt stafsett orð getur valdið misskilningi. Dæmin eru mýmörg.

Jæja, en ég get svo sem nefnt fjölmörg orð sem ríma við orðið „gosssvæðið“. Hér er slatti:

Atkvæðið, bannsvæðið, bersvæðið, bjargræðið, blóðflæðið, brjálæðið, bráðræðið, einræðið, eldstæðið, forræðið, frjálsræðið, frumkvæðið, granstæðið, gullæðið, hafsvæðið, hagræðið, handklæðið, harðræðið, heilræðið, hjálpræðið, húsnæðið, jafnræðið, jarðnæðið, kaupsvæðið, kjaftæðið, landsvæðið, leiksvæðið, loftflæðið, látæðið, líkklæðið, lýðræðið, miðsvæðið, málæðið, siðgæðið, sjálfræðið, sjálfstæðið, skrifræðið, smáræðið, snarræðið, stjórnsvæðið, tilræðið, tjaldstæðið, tjaldsvæðið, vefsvæðið, verkstæðið, viðkvæðið, áklæðið, ákvæðið, áræðið, ódæðið, ónæðið,, úrræðið þingræðið, þorpstæðið.

Að vísu fékk ég aðstoð á vefsíðunni rímorðabók sem er einstaklega hjálpleg leirskáldum.

Hér er fyrripartur sem góðviljaður maður sendi mér:

Rímið Geldingadala gossvæðið, 
góðu bestu, afsakið ónæðið.

Og botni nú þeir sem geta. Munum samt að ríma er ekki sama og rýma og það gefur ansi marga möguleika.

Tillaga: Rýmið gossvæðið. Umferð bönnuð. Ný sprunga að myndast.

5.

„Brjálaðir út í Mourinho sem var gómaður við að ljúga um helgina.“

Fyrirsögn á dv.is.                                         

Athugasemd: Þegar talað er um að góma einhvern er átt við að sá hafi verið gripinn við eitthvað tiltæki. Vel má vera að maðurinn hafi logið og það vitnast. Betur fer á því að segja að hann hafi verið staðinn að ósannindum. Orðið lygi er svo þrungið neikvæðri merkingu að erfitt getur verið að draga það til baka.

Ekki er alltaf nauðsynlegt að kalla það lygi sem reynist ósatt. Samheitin eru mörg og ekki öll yfirgengileg. Nefna má ósannindi, blekkingu, uppspuna, fleipur, fals, bull, ímyndun, skrök, blaður, ýkjur, fjarstæðu, rangfærslur, getsakir, blekkingu, staðlausa stafi, þvælu, plat og jafnvel misskilning.

Erfitt er að átta sig á því hvað blaðamaðurinn á við með „lygum“. Fréttin er ekki vel skrifuð. Hún ber þess merki að blaðamanninum sé ansi heitt í hamsi út í þennan Mourinho og kunni ekki orð eins og nefnd voru hér að ofan.

Tillaga: Brjálaðir út í Mourinho sem var staðinn að ósannindum um helgina.