Axarsköftin í fjölmiðlum á árinu 2022

Hér eru nokkuð af því sem ég hef fjallað um á árinu 2022. Óþarfi er að hafa frekari orð um upptalninguna. Hún skýrir sig sjálf. Linkar eru á allar fréttir. Forvitnilegt að að skoða hvort fjölmiðlar leiðrétti málfar eða vitleysur. Slíkt er afar sjaldgæft.

Númerin eru aðeins til hægðarauka, ekki mat á hvort eitt sé verra en annað. Þess ber að geta að þetta er aðeins brot af því sem ritað var um á þessum vettvangi. Margt annað ætti erindi hingað.

Alræmt

1. „… þar sem ís­inn á vatn­inu er orðinn of þykk­ur til að hægt sé að fram­kvæma þar köf­un …“ Frétt á mbl.is.           
2. „Hótelið er staðsett á Hellu …“  Auglýsing á blaðsíðu 12 í Morgunblaðinu 19.3.22.  
3. „…toppi Matterhorn en fjallið er staðsett í Ölpunum á landamærum Sviss og Ítalíu.“ Frétt á visi.is.      
4. „Bílsys átti sér stað á Sogavegi rétt í þessu.“ Frétt á visi.is. 
5. „Rússar eigi ekki stað í mann­réttinda­ráði SÞ.“ Frétt á fréttablaðinu.is.        
6. „Mik­il um­ferðarteppa er þessa stund­ina á Miklu­braut­inni í austurátt vegna bíl­slyss sem átti sér stað of­ar­lega í Ártúns­brekk­unni.“ Frétt á mbl.is.   
7. „Fyrir eru til staðar eða í ferli fjöldi kvíabóla annarra fyrirtækja í Djúpinu.“ Frétt á blaðsíðu 14, Sviðsljós, í Morgunblaðinu 27.9.22.  
8. „Viðbragðsáætlanir til staðar komi til hryðjuverkaárása.“ Frétt á ruv.is. 
9. „Yf­ir­völd í Úkraínu segja her­sveit­um sín­um hafa tek­ist að sprengja brú á mik­il­vægri staðsetn­ingu í Ker­son.“ Frétt á mbl.is. 
10. „Húsið er vel staðsett í jaðri hverfisins með …“ Auglýsing á fasteignablaði Fréttablaðsins 6.12.22. 
11. „Willgohs hyggst flytja frá Bandaríkjunum áður en bandarísku forsetakosningarnar eiga sér stað árið 2024.“ Frétt á vísi.is. 
12. „Eld­ur kviknaði í Skíðaskál­an­um í gær­kvöldi þegar þar fór fram fyrsta jóla­hlaðborð vetr­ar­ins.“ Frétt á mbl.is. 
13. „Nýjar rannsóknir Sensai benda til þess að hrukkur og fínar línur eiga til að varpa skugga sínum á húðina sveipa hana blæju grámans. Þessa skugga verður að hrekja á burt til að húðin geti risið upp í ljóma og sýnt sitt fegursta. Þegar hulu grámans er svipt í burtu þá laðast húðin að Silk skin sem lýsir upp að innan.“ Auglýsing í Fréttablaðinu 4.3.22.      
14. „Varnar­mála­ráðu­neyti Rússa til­kynnti í dag að sprengt hefði verið skrið­dreka sem Vestur­lönd hafi komið til Úkraínu.“ Frétt á fréttablaðinu.is.       
15. „Það er nátt­úru­lega ofboðslegt magn af fólki sem geng­ur Lauga­veg­inn og all­ir voru meðvitaðir um hvernig veðirð væri og vel upp­lýst­ir en nokkr­ir voru van­bún­ir til þess­ar­ar göngu.“ Frétt á mbl.is.  

Þoka

1. „For­maður FKA neitar að stíga frá borði.“ vísir.is.
2. „Þá er gott að vita af skjóli innan handar undan vætu og vindi.“ Myndatexti á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 12.1.22.
3. „Hætta með sér verðlaun fyrir söngvara og söngkonu ársins.“ Fyrirsögn á vísi.is.
4. „Fjöldi þess fólks sem þarfn­ast öndunarvélar hef­ur að sama skapi staðið óhaggaður …“ Frétt á mbl.is.                     
5. „Ef hópur fer hér um og leiðsögumaður kaupir kannski 40 brauð á leið upp á hálendið hlýtur að skapast ástand …“ Frétt á blaðsíðu tvö í Fréttablaðinu.
6. „Melník hef­ur átt há­væra rödd í umræðunni í Þýskalandi …“ Frétt á mbl.is.
7. „Hún segir það síðan hafa komið sér á óvart þegar aðrir stjórnarmeðlimir, og nefnir sérstaklega vin miðlimarins …“ Frétt á fréttablaðið.is. 
8. „Guðmundur Árni Stefánsson leiðtogi Samfylkingarinnar í Hafnarfirði gerði gott mót í síðustu kosningum.“ Staksteinar á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu.   
9. „Ein stærsta björgun sem gerð hefur verið á Vatna­jökli. Frétt á fréttablaðinu.is.    
10. „Áður en hann ýtti konunni ofan í holuna segir hún að á hann hafi sagt henni frá því að hann hafi drepið fyrrverandi eiginkonu sína.“ Frétt á vísir.is. 
11. „En til að vinna kosninguna í fyrstu umferð og komast hjá seinni umferð þann 30. október þarf hann að tryggja meira en 50 prósent atkvæða.“Frétt á blaðsíðu 10 í Fréttablaðinu 29.9.22.
12. „Hvað er verra heldur en að koma inn á heimili einhvers til að skoða húsið þeirra, í heimili ókunnugs fólks?“ Frétt á ruv.is. 
13. „Aðalritarinn kallaði sérstaklega til löndin Kína og Bandaríkin …“ Frétt á blaðsíðu 13 í Morgunblaðinu 8.11.22.
14. „Okkur finnst fólkið sem er lenda í því sjálft að það týnist dýr yfir áramótin og fólkið í kringum þau er að vakna vegna þess að þetta hefur þá gerst áður.“ Frétt á fréttablaðinu.is. 
15. „Minnst 10.300 grafir hafi verið grafnar í borginni allri en allar líkur séu á því að þúsundir líka hafi aldrei ratað í kirkjugarð.“ Frétt á vísi.is. 

Mismæli

1. „Fundu veiruna sem olli spænsku veikinni á safni.“ Frétt á dv.is.
2. „Þorgeir segir bíla sem skera sig úr fjöldanum samt ekki safna ryki á söluplaninu.“ Frétt á blaðsíðu 2 í bílablaði Morgunblaðsins 15.2.22.  
3. „Nú er frost á frónni og í morgun fraus í æðum blóð við það eitt að skoða mælingar Veðurstofunnar.“ Frétt á ruv.is.            
4. „Mál manns sem er grunaður um tilraun til manndráps gagnvart móður sinni var þingfest í Héraðsdómi Reykjavíkur í morgun.“ Frétt á fréttablaðinu.is.   
5. „Ert þú að fara erlendis?“ Auglýsing fyrirtækis á fésbókinn.
6. „Guðmundur Gunnarsson landsliðsþjálfari var myrkur í máli í viðtali 16. apríl sl.“ Frétt á ruv.is. 
7. „Móðir hans skildi eftir stóra kórónu til að fylla …“ Frétt á dv.is. 

Útlenskan

1. Við ákváðum því að halda okk­ur við dropp-heitið – sem all­ir skilja sem vilja … mbl.is.
2. „Vörulínan Eylíf býður upp á fjórar vörur, Active JOINTS, Stronger BONES, Smoother SKIN & HAIR og nýjasta varan er Happier GUTS, allt vörur sem hafa reynst fólki vel.“ Auglýsing í Fréttablaðinu 9.1.22. 
3. „Í ljósi þess hafi B-list­inn sent frá sér er­indi í formi kröfu­bréfs á Agnieszku Ewu, sitjandi formann Efl­ing­ar …“ Frétt á mbl.is.   
4. „Í gærkvöldi var maður tekinn niður af öryggisverði í verslun Hagkaupa í Skeifunni.“ Frétt á dv.is. 
5. „Triggeraðist við afsökunarbeiðni Frosta.“ Frétt á fréttablaðinu.is.       
6. „Með því að gera ekk­ert tök­um við hlið með árás­ar­mann­in­um.“ Frétt á mbl.is.   
7. „She Drew The Gun, eða Louisa Roach sem er mögulega skild Davíð Roach, hefur sent frá sér dystópísku diskónegluna Panopticon.“ Frétt á ruv.is.
8. „Elti drauminn eftir lífshættulegt slys.“ Frétt á blaðsíðu 40 í Morgunblaðinu 18.2.22.
9. „Leik­kon­an Anne Heche er í lífs­hættu­legu ástandi eft­ir að hafa slasast al­var­lega í bíl­slysi í gær.“ Frétt á mbl.is. 
10. „Hér birtast allar helstu íþróttafréttir dagsins í dag, þriðjudagsins 18.október, í lifandi uppfærslu.“ Frétt á ruv.is. 
11. „Brjótandi tíðindi …“ Frétt á dv.is. 
12. „Námskeið, workshop eða tími sem er fokuseraður á bætingu hefur gefið góð afköst.“ Frétt í íþróttablaði Fréttablaðsins 24.12.22.
13. „… mik­il­væg­ast á þess­um tíma­punkti til að koma til móts við fólkið í land­inu.“ Frétt á mbl.is. 
14. „Það sem við settum langmest út á var að verðbólgan var ekkert ávörpuð …“ Frétt á blaðsíðu tvö í Morgunblaðinu 13. desember 2022.

Stórfréttir

1. „Karlmaður situr í gæsluvarðhaldi meðal annars vegna gruns um tilraun til manndráps á fyrrverandi unnustu sinni á heimili hennar í desember.“ Frétt á ruv.is.   
2. „Fyrirtækið gaf frá sér afkomuviðvörun um helgina þar sem segir að líffræðilegar áskoranir hafi valdið dauða fisksins.“ Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 14.2.22. 
3. „Nýtt kerfi á að minnka líkurnar á því að smá­stirni grípi jarðar­búa í bólinu.“ Frétt á visi.is.  
4. „Kína muni þurfa að „greiða“. Frétt á mbl.is.       
5. „Við erum að sjá miklar hækkanir á hrávöru …“ Frétt á ruv.is.  
6. „… og eins megi ekki spila þjóðsöngva þessara ríkja, samkvæmt ákalli Alþjóðaólympíunefndarinnar.“ Frétt á blaðsíðu 10 í Morgunblaðinu 3.3.22.    
7. „Örfá til­felli slíkra mála hafa komið í ljós og hafa verið kærð en ekki það mörg að Trump hefði sigrað kosn­ing­arn­ar sem fóru fram í nóv­em­ber árið 2020.“ Frétt á mbl.is. 
8. „Þegar loks kom í ljós að Joe Biden hefði sigrað Arizona fylki í forseta­kosningunum í Banda­ríkjunum árið 2020 …“ Frétt á fréttablaðinu.is.    
9. „Ég vil keppnislag sem sigrar Eurovision.“ Frétt á vísi.is. 
10. „Nú er svo komið, að mati Morgan Stanley, að evrusvæðið horfir framan í efnahagslegan samdrátt á næstu tveimur ársfjórðungum …“ Leiðari Morgunblaðsins 30.6.22. 
11. „Viðvörun um loftskeytaárás óvart send út í Svíþjóð.“ Frétt á ruv.is. 
12. „… og ekki leyfa andrúmsloftinu að kyrkja okkur til dauða.“ Frétt á vísi.is.
13. „Elísabet Englandsdrottning lét lífið, 96 ára að aldri, nú fyrir skömmu.“ Frétt á mbl.is. 
14. „Allt að 680 áhafn­ar­meðlim­ir kom­ast fyr­ir á skip­inu.“ Frétt á mbl.is.

Hmm …

1. Þar var fyrsti andstæðingurinn Danmörk, ríkjandi heimsmeistari. Forystugrein Morgunblaðsins 29.1.22   
2. „Sam­kvæmt lög­reglunni er mikið af því að bifreiðastöðum hingað og þangað vegna snjórennings og ó­færðar sem gera að­stæður erfiðar á veginum.“ Frétt á fréttablaðið.is. 
3. „Á vef sveit­ar­fé­lags­ins er greint frá því að tek­ist hafi að forða tjóni.“ Frétt á mbl.is.
4. „Hópurinn er reynslulítill.“ Frétt á blaðsíðu 46 í Morgunblaðinu 26.5.22.          
5. „Fjórða barn Jóns og Hafdísar mætt.“ Frétt í fréttablaðinu.is. 
6. „Fyrstu laxarnir mættir í Kjósina.“ Frétt á mbl.is. 
7. „Markríllinn mættur á Þórshöfn.“ Frétt á blaðsíðu 8 í Morgunblaðinu 28.7.22.
8. „Hér nægir að rifja upp ófarir stórhýsisins Orkuveituhússins sem nú stendur tómt, hrakfarir Fossvogsskóla og ótal myglandi nýbyggingar kennitöluflakkara.“ Aðsend grein í Morgunblaðinu 7.5.22.   
9. „… og stakk hana því næst 21 sinni með hníf, árás sem hafði banvænar afleiðingar í för með sér.“ Frétt á blaðsíðu 19 í Morgunblaðinu 18.6.22.
10. „Til­ræðis­maður Reagan endanlega frjáls og heldur uppselda tónleika í Brooklyn.“ Frétt á vísi.is.     
11. „Innrásin var frá upphafi mjög hernaðaraðgerð og virtust ráðamenn í Moskvu gera hverja ranga ályktunina á fætur annarri.“ Frétt á vísi.is.   
12. „Olivia Newton-John skilur eftir sig eina dóttur …“ Frétt á blaðsíðu 28 í Morgunblaðinu 15.8.22.
13. „Dómsmálaráðherra segir komið að því að stíga fast til jarðar í baráttunni við glæpahópa.“ Frétt á vísi.is. 
14. „Í ástarsambandi með lögmanni sínum.“ Frétt á mbl.is. 
15. „Þol­endur eiga ekki að þurfa að ber­skjalda sig inn að beini til þess að við trúum þeim.“
16. „Þar hélt hann því fram að Guðlaugi væri ekki stætt á ráðherrastóli ef hann tapaði kosningunni.“ Frétt á dv.is.
17. „Alexandra Briem, borgarfulltrúi Pírata í Reykjavík og meðlimur í stjórn Strætó …“ Frétt á ruv.is. 
18. „Fyrirsætan setur allt á hliðina með fáklæddri mynd.“ Frétt á dv.is. 
19. „Formaður skýrsluhópsins reif enga þögn.“ Aðsend grein á blaðsíðu 13 í Fréttablaðinu 7.10.22.
20. „Þegar ilmir eru prófaðir getur …“ Frétt á blaðsíðu 8 í Viðskiptablaði Morgunblaðsins 14.12.22.
21. „Hópurinn er einnig sagður innihalda Birgit Malasack-Winkemann, fyrrverandi þingkonu …“ Frétt á vísi.is.

Nástaða

1. „Þá voru fjall­göng­ur sér­lega vin­sæl­ar á meðal þeirra sem ekki skelltu sér í sól­ina í út­lönd­um. Norður- og Aust­ur­land voru sérlega vin­sæl­ir áfangastaðir sum­arið 2021, enda var besta veðrið þar í júlí og ág­úst.“ Frétt á mbl.is.         
2. „Atvikið náðist á myndband, og náði ökumaðurinn að lifa af.“ Myndatexti á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 26.2.22.   
3. „Verulegt fé þarf til að kosta rannsókn á umfangi mengunar á Heiðarfjalli á Langanesi og hreinsun á staðnum verður gífurlega umfangsmikil og kostnaðarsöm.“ Frétt á blaðsíðu 9 í Morgunblaðinu 12.4.22.  
4. „Bókin er 263 blaðsíður með 224 myndum og 12 uppdráttum sem Guðmundur Ó. Ingvarsson dró upp.“ Auglýsing á blaðsíðu 39 í Morgunblaðinu 5.6.22. 
5. „Stundum fékkst þannig hreint mögnuð frammistaða frá honum og stundum frammistaða sem getur talist fremur furðuleg og/eða slök.“ Ljósvakinn á blaðsíðu 46 í Morgunblaðinu 28.5.22. 
6. „Fram kom í svari Jóns Baldvins við tillögu Þorsteins um viðurkenningu Íslands á sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna á Alþingi að viðurkenning Íslands á fullveldi Eystrasaltsríkjanna væri í fullu gildi.“ Frétt á vísi.is. 
7. „Eldgosið í Meradölum hefur undirstrikað mikilvægi raforkumála sem mikilvægs þáttar í þjóðaröryggi Íslands.“ Aðsend grein á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu. Aðsend grein á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu.
8. „Lygasaga að Helgi sé farinn að fara með fararstjórn“ Frétt á dv.is. 
9. „Í Kans­as lét­ust þrír í þrem­ur umferðarslys­um á miðviku­dags­kvöldið, einu veðurtengdu og tveim­ur lík­lega veðurtengd­um en rann­sókn á eft­ir að leiða það í ljós.“ Frétt á mbl.is. 
10. „… svo við vorum búin að undirbúa okkur …“ Frétt á fréttablaðinu.is. 
11. „Sif Bachmann er 33 ára gift móðir sem vildi snemma hvað hún vildi í lífinu.“ vísir.is.
12. Það var þannig að það sprakk Hamarshöllin hjá okkur í morgun …“ Frétt á ruv.is.  

Löggufréttir

1. „Annað slys átti sér stað í hverfi 104 í Reykjavík þar sem maður féll í jörðina …“ Frétt á ruv.is.  
2. „Skömmu áður var tilkynnt um líkamsárás í póstnúmerinu 112.“ Frétt á vísi.is.    
3. „Lögreglan á höfuðborgarsvæðinu var kölluð til í póstnúmerinu 113 …“ Frétt á visi.is.  
4. „Stórvirkar vinnuvélar eru á svæðinu og er verið að reyna að gera gott aðgengi og erum við að nota þetta veður til þess.“ Fésbókartilkynning frá Lögreglunni á Suðurnesjum.
5. „At­vikið átti sér stað í hverfi 108.“ Frétt á mbl.is. 
6. „Átta ölv­unar­akstr­ar komu inn á borð lög­reglu …“ Frétt á mbl.is. 
7. „Aðili var hand­tek­inn …“ Frétt á mbl.is. 
8. „Til­kynnt var um inn­brot í geymsl­ur í fjöl­býl­is­húsi í hverfi 108.“ Frétt á mbl.is. 
9. „Bif­reið var stöðvuð í hverfi 108.“ Frétt á mbl.is.  
10. „Í hverfi 105 í Reykjavík barst lögreglu tilkynning um ógnandi aðila í fyrirtæki.“ Frétt á fréttablaðinu.is. 
11. „Um hálf­tíu­leytið í gær­kvöldi var til­kynnt um inn­brot í íbúðargeymslu í hverfi 104.“ Frétt á mbl.is. 
12. „… um meinta hnífstungu á svæði 101 í Reykja­vík í dag.“ Frétt á mbl.is. 
13. „Viðeigandi viðbragð lögreglu fór þá strax af stað, þar sem leitað var að manninum og öryggi tryggt.“ Frétt á ruv.is.

Veðurtal

1. „Slitrótt úrkoma …“ Ríkissjónvarpið, veðurþáttur á eftir sjöfréttum 27.9.22.
2. „Talsverður vindur.“ Upplýsingar á vef Veðurstofu Íslands.
3. „Tals­verður vind­ur var á Hlíðar­enda sem hafði nokk­ur áhrif á leik­inn en …“ Frétt á mbl.is. 
4. „Ofankoma með vindi …“ Í hádegisfréttum Ríkisútvarpsins 8.9.22.
5. „Órólegt vetrarveður um helgina.“ ruv.is.  
6. „Úr frostinu dregur þegar vindurinn blæs.“ Veðurfréttir í Ríkissjónvarpinu eftir kvöldfréttir 22.12.19.
7. „Auk þess seg­ir Davíð að hefðbundið vindaút­kall hafi borist í morg­un …“ Frétt á mbl.is.  
8. „Veðurspá sem nær tíu daga er búin að vera að gefa til kynna að um helgina muni kólna.“ Veðurstofa Íslands.  

Íþróttafréttir

1. „Rauða stjarnan er ríkjandi deildar- og bikarmeistari í Serbíu.“ Frétt á vísi.is. 
2. „Það ríkir mikil eftirvænting í Vestmannaeyjum þar sem Íslandsmótið í golfi fer fram …“ Frétt í Morgunblaðinu, forsíða sérblaðs um golf.
3. „… að steypa sitjandi Evrópumeisturum, Þjóðverjum, af stóli eftir 22 ár sem meistarar.“ Frétt á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 2.8.22.
4. „Heimir gerði frábært mót með íslenska landsliðið frá því hann var fyrst ráðinn sem aðstoðarþjálfari.“ Frétt á vísi.is. 
5. „Stelpurnar okkar eru í leit að farseðli á sitt fyrsta heimsmeistaramót …“ Frétt á visi.is. 
6. „Arnar Bergmann Gunnlaugsson, þjálfari ríkjandi Íslands- og bikarmeistara í Víkingi …“ Frétt á íþróttasíðu Fréttablaðsins 31.8.22.
7. Ísland sýndi reyndar flotta frammistöðu á mótum Dönum eftir … Frétt á blaðsíðu 26 í Morgunblaðinu 24.1.22.
8. „Það hafa fáir íþróttamenn gengið í gegnum eins miklar hæðir og lægðir og kylfingurinn Tiger Woods.“ Frétt á mbl.is.  
9. „Gísli Gíslason, fyrrverandi stjórnarmeðlimur í KSÍ, og …“ Frétt á blaðsíðu 8 í EM blaði Fréttablaðsins 6.7.22.    
10. „Freyr Alexandersson er þjálfari Lyngby í dönsku úrvalsdeildinni, þar sem hann hefur verið að gera góða hluti.“ Frétt á fréttablaðinu.is. 
11. „Higu­ain gerði frá­bæra hluti með stór­liðum í evrópskri knatt­spyrnu …“ Frétt á fréttablaðið.is. 
12. „Manchester United hefur nú sýnt viðbrögð við því sem fram hefur komið …“ Frétt á ruv.is. 
13. „Arnar Þór Viðarsson, þjálfari A-landsliðs karla í knattspyrnu, gekk heilt yfir sáttur frá vináttulandsleiknum gegn Sádi-Arabíu um síðustu helgi.“ Frétt á blaðsíðu 18 í Fréttablaðinu 11.11.22.
14. „Elliði Snær Viðarsson átti góðan leik fyrir Gummersbach …“ Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 28.12.22.
15. „Það var erfitt að koma okkur í þá stöðu að þurfa að sækja úrslit á móti Frakklandi …“ Frétt á fréttablaðinu.is.
16. „Þrátt fyrir að vera fúll yfir meiðslum hefur Ingvar stigið upp.“ Frétt á fréttablaðinu.is.
17. „FH-ing­ar sýndu eina af sín­um bestu frammistöðum í sum­ar í fyrri hálfleik …“ Frétt á mbl.is. 

Missir sem er bagalegt - gráta úr gleði - vandmeðfarið að setjast við borð

Orðlof

Einsleitni

Ég var að lesa nýj­ustu bók Arn­ald­ar og á einni blaðsíðu sá ég býsna mörg venju­leg en frek­ar gam­aldags orð og hugsaði með mér: Nei, þetta skilja nem­end­ur ekki! Þannig að ís­lensk­an með öll­um sín­um sveigj­an­leika og fjöl­breyti­leika deyr út og eins­leitn­in verður meiri. Við hætt­um með allskon­ar fjúk, skafrenn­ing og hunds­lappa­dríf­ur og þetta verður allt einn snjóstorm­ur.

Stefán Þór Sæmundsson, íslenskukennari í viðtali við mbl.is. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Missir borholunnar bagalegt á köldum degi.“

Frétt á mbl.is.

Athugasemd: Auðvitað er bagalegt að geta ekki nýtt vatnið úr borholunni. Hins vegar er missirinn bagalegur. Missir er nafnorð í karlkyni, raunar eintöluorð. 

Í stuttu máli: Þar sem missir er karlkynsorð (hann missirinn) er lýsingarorðið það líka. Dæmi:

Missir er bagalegur (karlkyn)

Vonbrigðin eru bagaleg (kvenkyn)

Mótlætið er bagalegt (hvorugkyn)

Getur verið að einhverjir aðrir en blaðamenn semji stundum fyrirsagnir svo þær passi betur plássið sem gert er ráð fyrir að þær hafi?

Tillaga: Missir borholunnar bagalegur á köldum degi

2.

„Manni fannst fal­legt að sjá Svala Björgvins og fleiri eldri menn gráta úr gleði …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Sumir virðast „forsetningavilltir“. Vera má að það stafi af of litlum lestri í uppvexti.

Tillaga: Manni fannst fal­legt að sjá Svala Björgvins og fleiri eldri menn gráta af gleði …

3.

„Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra telur að samtal um innleiðingu rafvarnarvopna lögreglu þurfi að eiga sér stað innan ríkisstjórnarinnar og þingsins.“

Frétt á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 31.12.22.

Athugasemd: Skelfing hljóta það að vera ömurleg endalok íslenskunnar að að hún breytist í stofnanamál. Það væri nú ljóta geldingin.

Hér er kansellístíllinn allsráðandi. Allir þurfa að  „eiga samtal“ enginn er tilbúinn að ræða neitt. Hér áður fyrr voru haldnir fundir um margvísleg málefni. Er ekki hægt að ræða rafvarnarvopnin á fundi ríkisstjórnar og síðan á þingfundi?

Blaðamenn eru gjörsamlega meðvitundarlausir um orðalag. Taka upp kansellístíllinn; löggumálið, lögfræðingamalið (mal, ekki mál), veðurfræðingatalið og svo framvegis. Aldrei er stafkrók breytt til hins betra í málfari.

Enn er því trúað að því meiri menntun sem viðmælendur hafi því líklegra sé að þeir tali „gullaldarmál“.

Tillaga: Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra telur ræða þurfi innleiðingu rafvarnarvopna lögreglu í ríkisstjórn og þingi.

4.

„Það var vandmeðfarið að setjast við kjarasamningaborðið á þessum tímapunkti fyrir …“

Aðsend grein á blaðsíðu 31 í Morgunblaðinu 31.12.22. 

Athugasemd: Engum mun þykja „vandmeðfarið“ að setjast við borð. Orðalagið er della. Kjánalegt er að nota líkingar sem eru út í hött.

Draslorðið „tímapunktur“ er óþarft. Við höfum fjölda annarra orða sem hingað til hafa dugað ágætlega.

Vandinn er sá að vel menntað fólk virðist tjá sig almennt lakar á íslensku nú en áður.

Tillaga: Engin tillaga.

Snjóstormur - mikilvægi þess að öskra - hafði öruggan sigur

Orðlof

Rétturinn að skilja

Þótt Íslendingar tali allir íslensku eru mörg dæmi um orð og setningar sem einungis eru notaðar í ákveðnum hópum. Því er gott að hafa áheyrendur alltaf í huga og reyna að tala mál sem þeir skilja. 

Ekki er æskilegt að nota sértækt fagmál nema menn séu vissir um að það skiljist, t.d. þegar talað er við fólk innan sömu stéttar. 

Ekki er heldur til fyrirmyndar að nota slettur og slanguryrði sem viðmælandinn skilur ekki. 

Allir eiga sama rétt á að skilja ræðumann.

Margrét Pálsdóttir. Framsögn, Málsgreinar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Verið er að fara af stað með fylgd­arakst­ur frá Vík/ Höfðabrekku og aust­ur fyr­ir Dýra­læk í báðar átt­ir.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn afritar tíst frá Vegagerðinni en breytir niðurlaginu, þó ekki til hins betra. Vegagerðin orðar þetta svona:

Verið er að fara af stað með fylgd­arakst­ur frá Vík/ Höfðabrekku og aust­ur fyr­ir Dýra­læk og til baka.

Nokkur munur er á því að segja að fylgdarakstur sé „í báðar áttir“ eða hann sé austur fyrir Dýralæki og til baka.

Og hvar er „Dýralækur“? Hann er ekki til á örnefnakorti Landmælinga en á miðjum Mýrdalssandi eru Dýralækir, fleirtöluorð. Datt blaðamanninum ekki í hug að opna landakort á netinu. Sjálfsögð þjónusta er að segja frá því hvar staðurinn er.

Tillaga: Verið er að fara af stað með fylgd­arakst­ur frá Vík/ Höfðabrekku og aust­ur fyr­ir Dýra­læki og til baka.

2.

„… sem lést í snjó­storminum er hún festist á leið í vinnuna.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Á ensku er til fyrirbrigði sem nefnist „snowstorm“, jafnvel blizzard. Á íslensku er ekki til „snjóstormur“, heldur bylur, hríð, blindhríð, stórhríð, fannkoma, fannkynngi, hretviðri og jafnvel fjöldi annarra. Svo auðugt er tungumálið okkar.

Íslenskan breytist hægt og hægt án þess að það veki neina sérstaka athygli. Eða nennir enginn að gera athugasemdir? Nauðsynlegt er að leiðbeina ungum blaðamönnum áður en þeim er hleypt í andlitið á lesendum

Tillaga: … sem lést í byl er hún festist í snjó á leið í vinnuna.

3.

„Elliði Snær Viðarsson átti góðan leik fyrir Gummersbach …“

Frétt á blaðsíðu 22 í Morgunblaðinu 28.12.22.

Athugasemd: Sé þetta þýtt á íslensku mun Elliði Snær hafa leikið vel með félagi sínu, staðið sig vel. Á íslensku notum við sagnir til að lýsa atburði. Enskurinn segir „had a good game“.

Í fyrirsögn fréttarinnar segir:

Elliði skæður í endurkomu Gummersbach.

Enska orðið „comeback“ er haft um margt, til dæmis þegar lið í boltaleik er marki eða mörkum undir í leik en nær samt að sigra. Þetta kalla íþróttafréttamenn „endurkomu“. Tóm della.

Sambærilegt orðalag fyrir liðið sem tapar leiknum, missti niður forskot sitt, er ekki til. Má þá ekki tala um „bakfall“ liðsins, „niðurhrap“ eða álíka bjálfalegt orð.

Eftir að hafa lengi fylgst með handbolta og fótbolta hér á landi og erlendis má fullyrða að fjölmargt gengur á. Annað liðið kemst yfir og hitt jafnar og jafnvel nær að vinna. Þetta er engin „endurkoma“ vegna þess að hitt liðið gæti hafa staði sig illa meðan það var yfir, liðsmennirnir verið kærulausir.

Vilji íþróttablaðamaður leggja áherslu á árangur sigurliðsins getur hann einfaldlega skrifað að sigurliðið hafi rifið sig upp, tekið sig á og svo framvegis. Og þá má segja að hann Elliði Snær hafi rifið liðið sitt upp úr ládeyðunni og stuðlað að sigri þess.

Fyrir alla muni má blaðamaðurinn ekki verið hræddur við orðin, tefla þeim fram í sannfærandi lýsingu. Þó enskurinn tali um „comeback“ þurfum við ekki að gera það.

Tillaga: Elliði Snær Viðarsson lék vel fyrir Gummersbach …

4.

„Mikilvægi þess að öskra almennilega.“

Fyrirsögn á pistlinum Ljósvakinn í Morgunblaðinu 28.12.22. 

Athugasemd: Enski rithöfundurinn Oscar Wild samdi leikritið „The importance of being Earnest“. Í titlinum felst orðaleikur. Blaðamaður sem ekki er vel að sér í íslensku gæti orðað þetta svona:

Mikilvægi þess að vera Earnest.

Óþægileg flatneskja er í orðalaginu „mikilvægi þess“. Fornafninu „þess“ er algjörlega ofaukið og hjálpar lesandanum ekkert. Sé því sleppt verður setningin eins og segir í tillögunni.

Finnst lesandanum að tillagan sé lakar orðuð en tilvitnunin?

Á sama hátt myndi leikrit Oscars Wild vera þýtt svona á íslensku:

Mikilvægt að vera Earnest.

Svo er það hitt. Pistlahöfundurinn birtir mynd af opinmynntum fótboltamanni og undir henni stendur:

Kylian Mbappé kallar fram öskur. 

Nei en vera má að maðurinn sé að öskra, hann öskrar. Orðalagið að kalla eitthvað fram er annars eðlis.

Góður brandari getur kallað fram bros, jafnvel hlátur. Söngur Sólveigar eftir Grieg getur kallað fram tár, slík er fegurðin. Mark í fótboltaleik kallar oft fram öskur, hróp eða óp, hjá þeim skorar og ekki síður áhorfendum. Öskrið kallast fram, verður til.

Loks má geta þess að nokkur munur er á öskri, hrópi og ópi. 

Tillaga: Mikilvægt að öskra almennilega. 

Tillaga: Almennilegt öskur er mikilvægt.

5.

„Okkur finnst fólkið sem er lenda í því sjálft að það týnist dýr yfir áramótin og fólkið í kringum þau er að vakna vegna þess að þetta hefur þá gerst áður“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Blaðamaðurinn er greinilega nýliði, hefur enga tilsögn fengið í fréttaskrifum. Hann tekur það sem viðmælandinn segir upp á upptökutæki og skrifar allt orðrétt í fréttina. Útkoman er kjánaleg því viðmælandinn kemst ekki vel að orði. Hann segir.

Á Íslandi er núna allt fullt af snjó og ef við skoðum tilfelli hestanna þá eru allar girðingar á bólakafi um flest allt landið. 

Ef fólk er að fara að sprengja mikið þá gæti alveg hrossahópar farið að týnast því þeir geta bara gengið yfir girðingarnar sínar þegar þeir eru orðnir hræddir.

Hrædd dýr þau hlaupa bara. Þetta eru lifandi dýr sem við erum að henda út í þessar aðstæður.

Orðalagi er afar barnalegt og hangir varla saman því viðmælandanum hefur verið svo mikið niðri fyrir. Blaðamaðurinn hefði átt að skrifa orð hans í óbeinni ræðu.

Þessi málsgrein er illa samin:

Eygló segir að það sé líka ekki öllum tilfellum sem hundar og önnur dýr sem týnast finnist aftur lifandi.

Og ekki er þetta gæfulegra:

Aðallega viljum við minna fólk á að ef það er með matarboð eða partý yfir gamlárskvöld þá passa að hundar og önnur dýr komist ekki í þær aðstæður að þau komist í gegnum útidyrahurðina þegar gestir eru að koma inn. Eða krakkar eru að hlaupa í útidyrahurðina til þess að fara út og skoða flugeldana.

Án efa er það sárt fara í gegnum útidyrahurð eða hlaupa í hana. Líklega á viðmælandinn við dyrnar en blaðamaðurinn skilur ekkert.

Fréttin er hræðilega illa skrifuð og sökin er ritstjóra og fréttastjóra blaðsins. Þeir kenna ekki nýliðunum og allt bitnar á lesendum.

Mikilvægt er að vanda fréttaskrif. Illa skrifuð frétt fer ekki framhjá lesendum, þeir eru ekki neinir kjánar. 

Mestu mistök sem ritstjóri og blaðamenn gera er að halda að engin gagnrýni á fréttskrif þýði að fjölmiðillinn sé í miklu áliti lesenda. 

Önnur mestu mistökin er að ritstjóri og blaðamenn lesa ekki fjölmiðil sinn með gagnrýnum augum.

Tillaga: Engin tillaga.

6.

„… og hafði Norðmaðurinn ótrúlegi, Magnus Carlsen, þar öruggan sigur.“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Norðmaðurinn vann skákina. Eilíflega „hafa menn sigur“ segja fjölmiðlamenn sem er ekki rangt en tungumálið á að vera fjölbreytt. Maggi sigraði, vann, hafði betur og svo framvegis.

Enskumælandi segja að Magnus „had a win“, beita nafnorðinu eins og blaðamaður DV gerir. Þeir segja líka „he has won“ og nota þá sögina sem er sjaldgæfara. 

Á íslensku segjum við að hann hafi unnið því við notum sagnirnar miklu meira en enskir.

Tillaga: … og sigraði Norðmaðurinn ótrúlegi, Magnus Carlsen, þar öruggulega.

 

Lík sem rata ekki í kirkjugarð - námskeið, workshop og fokuseraður tími

Orðlof

Fúlasta alvara

Tökuorð úr dönsku þóttu ekki til fyrirmyndar þegar undirritaður var í skóla upp úr miðri síðustu öld. Stundum var svo langt gengið að fordæmd voru alíslensk orð fyrir það eitt að þau áttu sér samsvörun eða hliðstæðu í dönsku. 

Eitt þessara orða var handklæði en eg minnist þess að mér var kennt að betur færi á að nota önnur orð um fyrirbrigðið, t.d. mætti nota þerru. Í Brennu-Njáls sögu segir þó:

Flosi hugði að handklæðinu og var það raufar einar og numið til annars endans (ÍF XII, 290).

Af þessu má sjá að íslensk orð þurfa ekki að vera dönsk þótt þau eigi sér beina samsvörun í dönsku.

En andstæðan er einnig kunn: orð sem gætu virst alíslensk eiga sér danskar rætur ef að er gáð.

Orðasambandið fúl alvara […], einkum e-m er fúlasta alvara […], er kunnugt frá 19. öld og þar liggur að baki d. fuld alvor ’full alvara’.

Af sama toga er orðasambandið fúll fjandskapur […] og lýsingarorðið fúlskeggjaður […], sbr. d. fuldskæg ’alskegg’.

Jón G. Friðjónsson. Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Minnst 10.300 grafir hafi verið grafnar í borginni allri en allar líkur séu á því að þúsundir líka hafi aldrei ratað í kirkjugarð.“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Ansi er þetta nú óheppilega sagt. Orðalag þarf að hæfa efninu. Ekki má háalvarleg eða sorgleg frétt verða brosleg. 

Tillaga: Minnst 10.300 grafir hafi verið grafnar í borginni allri en allar líkur séu á því að þúsundir líka hafi aldrei verið grafin í kirkjugarði.

2.

„Í Kans­as lét­ust þrír í þrem­ur umferðarslys­um á miðviku­dags­kvöldið, einu veðurtengdu og tveim­ur lík­lega veðurtengd­um en rann­sókn á eft­ir að leiða það í ljós.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Einfaldara og eðlilegra er að segja vegna veðurs.

Ekki er annað hægt að segja en að blaðamaðurinn þýði samviskusamlega, er líklega mjög góður í ensku en óreyndur í þýðingum. Í heimildinni á vef CNN segir:

… one death was confirmed to be weather-related, and two were believed to be weather-related but need more investigation …

Vanir íslenskumenn vita að ekki dugir alltaf að þýða beint. 

Í fréttinni á ensku segir í niðurlaginu: „… but need more investigation …“ Blaðamaðurinn þýðir þetta ágætlega sem sýnir að honum er ekki alls varnað.

Held að tillagan sé skárri en ofangreind tilvitnun.

Tillaga: Í Kans­as lét­ust þrír í þrem­ur umferðarslys­um á miðvikudags­kvöldið, einu vegna veðurs og lík­lega tvö til viðbótar en rann­sókn á eft­ir að leiða það í ljós.

3.

„… svo við vorum búin að undirbúa okkur …“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Þetta er ekkert vitlausara en hvað annað sem skellur á lesendum fjölmiðla. Vond er nástaðan. Aftur á móti hefði mátt orða þetta betur og það er verkefni blaðamannsins. 

Jón G. Friðjónsson segir í Málfarsbankanum um svipað efni:

Umsjónarmaður hefur veitt því athygli að notkun orðasambandsins vera búinn að + nh. hefur aukist talsvert á kostnað hafa + lh.þt., t.d.: 

Skólinn er búinn að búa [hefur búið við] mörg undanfarin ár við fjárskort. 

við erum búin að bíða [höfum beðið] með 64 milljónir vegna þess að framlag ríkisins kemur ekki.

allt búið að ganga vel [hefur gengið vel] frá fyrsta degi, veðrið búið að haldast [hefur haldist] gott. 

þessi námstími er búinn að styttast [hefur styst] mikið.

Blaðamaðurinn á ekki að skrifa í frétt með misheppnuðum ummælum viðmælandans. Það er engin blaðamennska. Hann á þess í stað að leiðrétta, oft hjálpar að umorða í óbeina ræða.

Tillaga: … svo við höfðum undirbúið okkur …

4.

„Rétt fyr­ir klukk­an sex í morg­un barst út­kall frá Þing­valla­vatni þar sem að er­lend­ir ferðamenn höfðu fest bíl sinn á leið á ION hót­elið.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Mikið má ganga á hafi ferðamenn fest bíl sinn í Þingvallavatni. Það er að vísu frosið og svo sem ekki ólíklegt að þeir hafi ekið út á ísinn og fest sig þar í snjó.

Nei, útkallið kom ekki frá Þingvallavatni heldur frá bíl sem líklega var fastur á veginum yfir Mosfellsheiði eða í Grafningi. 

„Þar sem“ er samtenging, vísar til Þingvallavatns og ruglar þar með allan skilning á málsgreininni. Hins vegar eru lesendur orðnir því vanir að lesa í rétta merkingu að fæstir kippa sér lengur upp við ruglið. Stjórnendum fjölmiðla er eins farið og fyrir vikið tíðkast óskýrt orðalag í fréttum og öllum er sama. Svona aðfinnsla flokkast þess vegna sem tuð eða smáatriði sem engu skiptir.

Tillaga: Rétt fyr­ir klukk­an sex í morg­un barst út­kall frá vegum við Þing­valla­vatni, er­lend­ir ferðamenn höfðu höfðu fest bíl sinn á leið á ION hót­elið.

5.

„Námskeið, workshop eða tími sem er fokuseraður á bætingu hefur gefið góð afköst.“

Frétt í íþróttablaði Fréttablaðsins 24.12.22.

Athugasemd: Fólk sem slettir á þátt í að íslenskunni fer hnignandi. Þórarinn Eldjárn orti:

Á íslensku má alltaf finna svar
og orða stórt og smátt sem er og var …

Undir þetta taka allir á tyllidögum en svo gleymist það.

Íslenskunni hnignar, oft vegna þess sem nefna má „hryðjuverkastarfsemi“ fjölmargra, einstaklinga, stofnana, fyrirtækja og stjórnsýslunar. Dæmi um þetta hafa margsinnis verið talin upp hér; heiti fyrirtækja, ummæli í fjölmiðlum, svokallað „sérfræðingatal“, löggumál, stofnanamállýska og jafnvel orðalag í lögum og reglugerðum og svo framvegis.

Ofangreind tilvitnun er úr skýrslu sem skrifuð var fyrir KSÍ. Hún er illskiljanleg. Hér eru nokkur atriði úr fréttinni sem stinga í augun:

Squad depth og succession plan er stór hluti af skipulagningu …

Til að hafa auga á „what if?“ scenarios er …

High Performance kúltúr fyrir einstaklinga og starfsfólk. 

Skipulagningu í kringum landsliðshópa og kynna succ­ession plan og scouting.

Búa til data fyrir yngri flokka með hjálp Wyscout.

Af hverju var skýrslan ekki bara rituð á ensku? Veit höfundurinn og KSÍ ekki hvað ofangreind hugtök og orð merkja á íslensku?

Líklega er skýrslan ekki fyrir almenning með glöggan skilning á íslensku heldur útvalda sem hafa sama skilning á ensku en lítinn á móðurmálinu sínu. 

Margt hefur verið KSÍ mótdrægt á undanförnum misserum. Skýrsla með enskuskotnu orðalagi er engin greiði fyrir samtökin, eykur aðeins á vandann. Útgáfa hennar er höfundi og stjórn KSÍ til vansa. 

Íslensku máli er hægt að beita af list en á ekki að þurfa að þola leti og kæruleysi.

Fréttablaðið boða fleiri fréttir úr skýrslunni. Held að engum sé greiði gerður með svona hálfkáki í tungumálum. Ótrúlegt er að blaðamaðurinn skuli búa til svona frétt.

Tillaga: Námskeið, verkefnastofa eða tími sem nýttur er til að bæta afköst.

Dæmdur fyrir brennu - þegar vindur blæs - alvarlegt flugatvik

Orðlof

Frekjudallur

Lýsingarorðið frekjudós er kunnugt frá lokum 19. aldar […] en rætur þess eru vafalaust danskar þótt samsvörunin sé ekki bein, sbr. d. frækketøs. 

Með hliðsjón af frekjudósinni hafa málhagir menn svo myndað orðin frekjudolla […] og frekjudallur […].

Sagnarsambandið brenna af er fengið úr dönsku (brænde af ’hleypa af skoti’) en sá sem þetta ritar vandist því að það merkti ’skjóta knetti (úr vítaspyrnu) fram hjá marki’, sbr. no. afbrennsla. 

Nú virðast margir nota það með vísun til þess er vítaspyrna er misnotuð hvort sem markmaður ver knöttinn eða skotið er fram hjá.

Fjölmörg önnur orð sem öðlast hafa þegnrétt í málinu eiga rætur sínar í dönsku þótt þau beri það ekki með sér, t.d. bandóður (< d. bindegal); goggunarröð (< d. hakkeorden) og dægurfluga (< døgnflue).

Jón G. Friðjónsson. Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Landsréttur mildaði á föstudaginn dóm yfir [xxx], fyrir brennu …“

Frétt á dv.is. 

Athugasemd: Maður var dæmdur fyrir íkveikju. Blaðamaðurinn tekur upp orðalag úr dómi Landsréttar, en í honum segir:

Er ákærða gefin að sök brenna …

Vera má að þetta sé eitthvað lögfræðimál en engu að síður kveikti maðurinn í húsnæði. Varð líklega úr því brenna. Engu að síður var sakarefnið íkveikja.

Tillaga: Landsréttur mildaði á föstudaginn dóm yfir [xxx], fyrir íkveikju …

2.

„Ein tilkynning barst um að skjálftinn hefði fundist í Drangshlíðardal.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 19.12.22. 

Athugasemd: Jarðskjálfti varð í Mýrdalsjökli, ekkert tiltakanlega stór, 3,8 stig. Hann ætti þó að vera nægilega stór til að finnast í næsta nágrenni.

Mogginn birtir fréttina frá Veðurstofunni og í henni kemur fram að skjálfti hafi fundist í Drangshlíðardal, bærinn er við Skógá og í honum er Skógarfoss, handan árinnar eru Skógar sem flestir þekkja. Það er engin frétt því Drangshlíðardalur er um 25 km frá upptökum skjálftans. Þetta er svipuð vegalengd eins og frá Fagradalsfjalli að Skólavörðuholti í Reykjavík.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Úr frostinu dregur þegar vindurinn blæs.“

Veðurfréttir í Ríkissjónvarpinu eftir kvöldfréttir 22.12.19.

Athugasemd: Blæs vindurinn? Í alvöru, blæs hann? Er hann skepna sem setur stút á varirnar og blæs? Eða er þetta barnamál veðurfræðings?

Vindi hefur verið lýst sem hreyfing lofts. Honum hefur á íslensku hefur verið lýst á ótal vegu sem veðurfræðingar forðast að nefna. Þeir virðast sjaldan nota nota gömul og gegn orð sem lýsa vindstyrk. Segja þess í stað „lítill vindur“, „talsverður vindur“ eða „mikill vindur“. Ekki er mikil reisn yfir þess háttar mali. 

Hvers konar derringur er í manninum, kann sá að segja sem þetta les. Gott að hann nefndi orðið derringur, því orðið getur þýtt mikillæti en það er einnig veðurorð sem sumir þekkja og merkir stinningskaldi. 

Fyrir þá sem finnst umsjónarmaður vera með derring þá eru hér 112 orð sem lýsa vindi. Þau hafa verið birt hér áður en góð vísa er aldrei of oft kveðin:

1. aftakaveður
2. andblær
3. andi
4. andvari
5. áhlaup
6. bál
7. bál 
8. bálviðri
9. belgingur
10. blástur
11. blær
12. blæs
13. brimleysa
14. derringur
15. drif
16. dúnalogn
17. dús
18. fellibylur
19. fjúk
20. fok
21. foráttuveður
22. galdraveður
23. gambur
24. garri
25. gerringur
26. gjóla
27. gjóna
28. gjóstur
29. gol
30. gola
31. gráð
32. gustur
33. hrakviðri
34. hregg
35. hríð
36. hroði
37. hrök
38. hundaveður
39. hvassviðri
40. hviða
41. hvirfilbylur
42. hægviðri
43. illviðri
44. kaldi
45. kali
46. kári
47. kul
48. kuldastormur
49. kuldastrekkingur
50. kylja
51. kyrrviðri
52. kæla
53. lágdeyða
54. ljón
55. logn
56. lægi
57. manndrápsveður
58. mannskaðaveður
59. músarbylur
60. nepja
61. næðingur
62. næpingur
63. ofsarok
64. ofsaveður
65. ofsi
66. ofviðri
67. ókjör
68. óveður
69. remba
70. rembingur
71. rok
72. rokstormur
73. rumba
74. runta
75. ræna
76. skakviðri
77. slagveður
78. snarvindur
79. snerra
80. snerta
81. sperra
82. sperringur
83. stilla
84. stormur
85. stólparok
86. stólpi
87. stórastormur
88. stórveður
89. stórviðri
90. strekkingur
91. strengur
92. streyta
93. streytingur
94. stroka
95. strykur
96. súgur
97. svak
98. svali
99. svalr
100. sveljandi
101. svipur
102. tíkargjóla
103. túða
104. veðrahamur
105. veðurofsi
106. vindblær
107. vindkul
108. vindsvali
109. vindur
110. vonskuveður
111. ördeyða
112. öskurok

Þessi orð má ekki nota. Í stað þeirra nota veðurfræðingar þessi:

1. Lítill vindur
2. Talsverður vindur
3. Mikill vindur.

Alltaf skal veðurfræðingur segja að úr vindi dragi eða hann minnki. Sjaldan lægir eða hvessir.

Vel má vera að lögmál eðlisfræðinnar segi að í vindblæ dragi út frosti. Lögmál íslenskunnar eru hins vegar ekki svo ýkja flókin og því á að beita af af list en ekki leti. 

Tillaga: Úr frostinu dregur þegar hvessir.

4.

„Árin 1987 til 2000 smíðuðu Bandaríkjamenn alls 21 B-2. Þrjár þeirra hafa nú lent í alvarlegu flugatviki.“

Frétt á blaðsíðu 38 í Morgunblaðinu 22.12.22.

Athugasemd: Atvik er dálítið undarlegt orð enda getur það þýtt svo margt. Líklega er það hér notað yfir enska orðið „incident“ en það hefur mun víðtækari merkingu en orðið atvik. Enska orðið „event“ er mun mildara en getur varla átt við hér. 

Gera má ráð fyrir því að orðið „atvik“ sé notað um atburð, orðið hefur fjölmargar merkingar en á ekki við hér. Betri eru orð eins og óhapp, slys, tjón og fleira.

Þegar tæki skemmast er varla hægt að tala um „atvik“. Ekki heldur þegar fólk meiðist eða slasast. 

Tillaga: Á árunum 1987 til 2000 smíðuðu Bandaríkjamenn alls 21 B-2. Þrjár þeirra hafa nú lent í alvarlegu tjóni.

5.

„18 alþingismenn úr fimm flokkum flytja tillöguna …“

Frétt („Baksvið“) á blaðsíðu 40 í Morgunblaðinu 22.12.22.

Athugasemd: Eitthvað mikið er að á Mogganum þegar einn reyndasti blaðamaðurinn og einn af stjórnendunum byrjar málsgrein á tölustöfum. Kann hann ekki regluna? Aldrei skal nota tölustaf í upphafi málsgreinar. Það er hvergi gert í hinum vestræna heimi. Hann ætti að gúggla þetta.

Tillaga: Átján alþingismenn úr fimm flokkum flytja tillöguna …

Innbrot í hverfi 104 - fannfergi án hliðstæðu - djúp úrkoma á Selfossi

Orðlof

Gelísku gleraugun

Almenningur er miklu þorstlátari í að þetta verði íhugað betur ef marka má viðbrögð við bók Þorvalds Friðrikssonar um Kelta: Áhrif á íslenska tungu og menningu. 

Þorvaldur er leikmaður í málfræðum en vel að sér í norrænum nútímamálum og lætur sér detta í hug ýmis orð sem honum virðist að gætu verið ættuð vestan um haf. 

Þær uppástungur eru órannsakaðar með aðferðum orðsifjafræðanna en gætu vakið málfræðinga til umhugsunar um „að gjörðar séu eftirleitir“ í orðaforðanum með nýju gelísku gleraugun á nefinu. 

Það er ekki lengur þannig að líklegasta upprunaskýring íslenska orðaforðans sé ævinlega í öðrum norrænum málum. Sú sjálfkrafa skýring er enn ein úrelt arfleifð rómantískrar söguskoðunar og þjóðernishugmynda 19. aldar. 

Gísli Sigurðsson. Tungutak. Blaðsíða 28 í Morgunblaðinu 17. desember 2022. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Um hálf­tíu­leytið í gær­kvöldi var til­kynnt um inn­brot í íbúðargeymslu í hverfi 104.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Blaðamenn á Mogganum halda að allt það sem frá löggunni kemur sé hafið yfir gagnrýni. Þeir taka vitleysu trúanlega, skrifa að póstnúmer séu heiti á hverfum og birta hreyknir.

Næst búast við að blaðamenn á Mogganum segi að stjórnarskipti hafi orðið í 45 (landsnúmer síma í Danmörku) eða verkföll séu í 44 (landsnúmer síma í Bretlandi).

Tapa blaðamenn glórunni við lestur á svokallaðri dagbók lögreglu? Ekki er blaðamaður Vísis neitt skárri en kollegar hans á Mogganum.

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„… setti hljóða þegar hún opnaði úti­dyr sín­ar í morg­un og við blasti fann­fergi án hliðstæðu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hvað er „fannfergi án hliðstæðu“? Vera má að blaðamaðurinn hafi látið útlenskuna ráða orðalagi sínu. Af fréttinni má ráða að orðið hliðstæða merki fordæmi, það sem sjaldan eða aldrei hafi gerst áður. Það gæti verið rétt en hliðstæða getur þýtt margt annað.

Í mörgum erlendum málum eins og ensku (veit ekki um norsku) er áherslan á nafnorð en íslenskan byggir á sagnorðum. Þar af leiðir að við ættum ekki að rembast við að tala enska íslensku, hnoða óþarfa nafnorðum í ritmálið.

Margfalt betra er að leita að sagorði, jafnvel þó það þýði að setningin verði aðeins lengri en ella. Í það minnsta verður hún skýrari og eðlilegri, sjá tillöguna.

Skemmtileg er frásögn blaðamannsins af vandræðum fólks vegna fannfergis í Noregi. Fólki var ekki aðeins boðið húsaskjól og veitingar; „… og fólk get­ur brugðið sér á sal­ernið“.

Tillaga: … setti hljóða þegar hún opnaði úti­dyr sín­ar í morg­un og við blasti meiri snjór en hún hefur áður séð.

3.

„Úrkoma á Sel­fossi í nótt og morg­un mæld­ist 39 millí­metr­ar og 15 millí­metr­ar á Kalf­hóli á Skeiðum.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Hvað á að segja um þetta orðalag? Staðreyndin er einfaldlega sú að á Selfossi snjóaði, það „úrkomaði“ ekki. Vissulega má orða það þannig að úrkoma geti bæði verið rigning og snjór en þannig er það ekki í reynd. Almenningur talar um að það snjói eða rigni. Og íslenskan á orð yfir allt þar á milli. Í daglegu tali er orðið „úrkoma“ því sem næst óþarft.

Veðurfræðingar segja ekki rétt frá. Þeir eiga það til að finna upp orð eða nota óþarfa fræðileg orð og tala sig frá alþýðlegu máli. Þeir hræra í hefðbundnu orðalagi íslensku og útkoman er „gelding“ á málinu.

Aldrei myndi lesandinn heyra svona samtal á förnum vegi:

Jæja, það er aldeilis úrkoman. (Snjóar mikið)

Já, og hún er djúp. (Snjórinn er djúpur)

Bílar komast ekki lengur leiðar sinnar fyrir úrkomuhleðslunni. (Ófærð vegna snjóa)

Þó er verið að ryðja úrkomunni af vegum. (Snjóruðningur)

Verst er þegar talverður vindur blæs úrkomunni til. (Skafrenningur)

Veðurfræðingar mega ekki komast upp með að búa til nýja íslensku. Sjaldan nota þeir gömul íslensk veðurorð um vind, til dæmis kul, gjólu, andvara, rok, storm og svo framvegis. Nema kannski óvart. Hjá þeim er vindurinn aðalatriði; talsverður vindur, mikill vindur, lítill vindur. 

Úrkoma í föstu formi heitir snjór og í hvassviðri („mjög mikill vindur“) getur skafið.

Mikið óskaplega yrði missir íslenskunnar mikill ef veðurfræðingarnir myndu fá að ráða. Þó ber að geta þess að þeir ráða allmiklu, hafa ótrúlegan aðgang að fjölmiðlum með einhliða áróður sinni. Og enginn segir neitt.

Tillaga: Snjókoman á Sel­fossi í nótt og morg­un mæld­ist 39 millí­metr­ar og 15 millí­metr­ar á Kalf­hóli á Skeiðum.

4.

„… einn meðlimur hópsins, segir í samtali við Fréttablaðið að …“

Frétt á fréttablaðinu.is.

Athugasemd: Mörgum finnst orðið meðlimur ekki gott, líklega vegna þess að það líkist dönsku, „medlem“. Vera kann að það sé þegar orðið „íslenskt“. Látum það nú vera en íhugum í staðinn hvort ofangreind tilvitnun sé betri en tillagan.

Auðveldlega má sleppa orðinu „meðlimur“, það er hvort sem er algjörlega óþarft, ekkert breytist. Hins vegar má nota orðalagið einn úr hópnum, einn í hópnum eða einn þeirra. Nú er það lesandans að taka afstöðu.

Blaðamaðurinn hefði mátt vanda ýmislegt annað í fréttinni. 

Tillaga: … einn úr hópnum, segir í samtali við Fréttablaðið að 

Ilmir prófaðir - löggan með ákveðið viðbragð - fljótandi ammóníak flæðir

Orðlof

Breiða úr sér að fjölga sér

Ýmislegt getur breiðst út, t.d. sjúkdómur, þekking eða kunnátta. Sögnin breiða úr sér er einnig til í íslensku. Í Orðastað Jóns Hilmars Jónssonar er t.d. að finna eftirfarandi dæmi: 

breiddu ekki svona úr þér, ég þarf líka að geta sest. 

Hins vegar er erfitt að ímynda sér að kanínur geti breitt úr sér og því er svolítið spaugilegt að skrifa (eða segja): 

Hvers vegna er það vandamál ef þær [kanínur] breiða úr sér um allt land (Frbl. 5.10.05). 

Það er hins vegar alkunna að kanínum getur fjölgað mjög.

Málfarsbankinn. Jón G. Friðjónsson. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Þegar ilmir eru prófaðir getur …“

Frétt á blaðsíðu 8 í Viðskiptablaði Morgunblaðsins 14.12.22.

Athugasemd: Nafnorðið ilmur var eintöluorð. Kaupahéðnar hafa búið til fleirtöluorð og auglýsa grimmt „ilmir“.  Prófið að gúggla „ilmir“. Allt sem þar birtist er frá fyrirtækjum.

Lykt er til í eintölu og fleirtölu. Greinarhöfundur myndi aldrei segja:

Þegar lykt er prófuð getur …

Lyktarprófun er áreiðanlega óvinsæl atvinnugrein sé hún á annað borð til.

Ilmur er góður. Lykt er daunn, fýla, óþefur, til dæmis táfýla, andfýla, brennisteinsfnykur. Samt er sagt; góð ilmvatnslykt, blómalykt, matarlykt og jafnvel vindlalykt. 

Þefur er eintöluorð, ekki til í fleirtölu. Hann er á næstu hillu fyrir neðan lykt. Tröllskessan sem fann mannaþef í helli sínum var ekki kát með fnykinn.

Angan er eintöluorð og telst unaðslegur ilmur, ilman. Mörgum hillum fyrir ofan ilmur.

Allt sem nefið greinir heitir nú á alþýðumáli lykt, góð eða slæm. Allt annað virðist vera að hverfa úr daglegu máli nema þegar sölumenn hrópa. Þeir tala óhikað um marga „ilma“ en af fleirtölunni þeirra er skítfýla, að minnsta kosti í óeiginlegri merkingu. Fleirtalan kann engu að síður að vera orðin föst í málinu.

Svo er það hitt. Hvernig er ilmur „prófaður“? Jú, þá er þefað af honum. Hvað annað? En það er ekki nógu fínt. Enginn vill þefa af lykt? Ojj …

Hvað með vín? Er ekki vinsælt að kaupa dýra rauðvínsflösku á veitingahúsi? Þjónninn hellir nokkrum dropum í belgvítt kristalsglas og þá biður maður um korkinn … þefar (hvað annað) vandlega af honum, leyndardómsfullur á svip, tekur svo upp glasið, veltir því um stund svo anganin af víninu streymi upp, og svo … þefar maður (hvað annað). Muldra svo eitthvað fyrir sér og segja síðan svo ósköp gáfulega: 

Hm ... meðalfylling, ósætt, fersk sýra, þurrkandi tannín, og gleymum ekki bláberjunum, plómunni og allt fékk að taka sig í fornri eikartunnu. Já, ég held það bara. Aldeilis afbragð.

Og viðstaddir taka andköf af undrun og aðdáun. Með svona leikrænum tilburðum vex maður að áliti og vinsældum. Það held ég nú, hmm ...

Tillaga: Þegar hnusað er af ilmi …

2.

„Ríkislögreglustjóri er með ákveðið viðbragð í kjölfar þess að tveir karlmenn voru látnir lausir úr haldi vegna gruns um skipulagningu hryðjuverka.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Viðbragð merkir ekki viðbúnaður. Samkvæmt orðabókinni merkir viðbragð snöggur kippur, til dæmis tekur sá viðbragð sem fær rafstraum í sig eða brennir sig og svo framvegis. Viðbragð er ávallt hreyfing sem líður hjá.

Löggan getur brugðist við en sé það viðbragð er það ekki endalaust, ekki frekar en hjá þeim sem brennir sig. Kippur hættir yfirleitt jafn snögglega og hann byrjar.

Viðbúnaður er allt annars eðlis. Hann getur merkt ráðagerð, aðgát, skipulag, áætlun og álíka. 

Ef til vill er ofmælt að löggan sé óskrifandi en hún þarfnast hjálpar, ræður varla við íslenskt mál.

Svo er það hitt. Finnst blaðamanni ekki skrýtið að nota orðið viðbragð í þessu sambandi?

Tillaga: Ríkislögreglustjóri er með ákveðinn viðbúnað eftir að tveir karlmenn voru látnir lausir úr haldi vegna gruns um skipulagningu hryðjuverka.

3.

„Borgin lækkar hámarkshraða á rúmlega 150 götum.“

Frétt á fréttablaðinu.is. 

Athugasemd: Hvernig hámarkshraði sé lækkaður? Kemur löggan þar að málum? Það væri nú óskandi.

Í fréttinni eru taldar upp götur sem lækkunin nær til - eftir hverfum. Byrjað er á Kjalarnesi, þá Grafarholti og Úlfarsárdal, Árbæ, Háaleitis- og Bústaðahverfi og svo framvegis.

Löggan þyrfti að lesa þetta um göturnar og hverfin. Í svokallaðri „dagbók lögreglunnar“ og birtist daglega í fjölmiðlum er iðulega talað um hverfi 112, 108, 104, 105 svo dæmi séu tekin. Þetta eru póstnúmer, ekki heiti á hverfum. Getur nokkur maður villst á þessu tvennu?

Stofnun sem á að halda uppi lögum og reglum í landinu heldur að póstnúmer séu heiti á hverfum, sjá til dæmis á fréttablaðið.is. Ekki er það nú traustvekjandi.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Fljótandi ammoníak flæðir frá geimfari við Alþjóðageimstöðina.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Þarna hefði verið nóg að segja að ammoníak flæði frá geimfarinu. Það sem ekki er fljótandi getur ekki flætt. Lesandinn myndi samstundis skilja að það sé fljótandi, ekki frosið eða í loftkenndu ástandi. Hefði blaðamaðurinn orðað þetta á sama hátt hefði vatn flætt?

Í fréttinni segir:

Rússneskt geimfar tengt Alþjóðlegu geimstöðinni lekur kælivökva …

Betur fer á því að segja kælivökvi leki úr geimfarinu. Þetta er eins og að segja að verslun opni en það getur hún ekki. Mannshöndin hlýtur að stjórna því. Dauð tæki, vélar eða hús gera ekki neitt, það er grundvallaratriði. 

Jú, mótmælir einhver. Sjálfvirk tæki gera margt. Nei, sjálfvirk tæki eru forrituð af mönnum, þau eru dauðir hlutir.

Tillaga: Ammoníak flæðir frá geimfari við Alþjóðageimstöðina

5.

„… og valda henni alvarlegum líkamlegum skaða viðurkenndi hún ekki það sem hann kallar lygavef Demókrata.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Hér er átt við að konan verði pyntuð sem er einfalt og vel skiljanlegt orð.

Í Málfarsbankanum segir Jón G. Friðjónsson:

Sögnin pynta/pynda, þf., er tökuorð úr fornensku pyndan ’loka inni’. Í nútímamáli mun myndin pynta [pynta-pyntaði-pyntað] vera algengust, t.d.: 

Öldungadeildin áréttar bann við að pynta stríðsfanga (Mbl 7.10.05).

Myndin pynda [pynda-pyndaði-pyndað] er einhöfð í fornu máli og henni bregður einnig fyrir í nútímamáli, einnig nafnorðinu pyndingar, t.d.: 

Þeir eigi á hættu að sæta pyndingum (Blaðið 5.11.05);
Með verktaka í pyndingum (Blaðið 5.11.05). 

Báðar myndirnar pynta og pynda eru því í samræmi við málvenju.

Tillaga: … og pynta hana viðurkenndi hún ekki það sem hann kallar lygavef Demókrata.

Landa kjarasamningi - tímapunktur - ávarpa verðbólguna

Orðlof

Angra, öng, engja

Sögnin angra (sem merkir: hryggja, gera einhverjum til ama) er leidd af nafnorðinu angur (sem merkir: hryggð, sorg, iðrun), sem er skylt nafnorðinu öng (sem merkir: þrengsli, klípa), sbr. orðasambandið vera í öngum sínum (sem merkir: vera í vandræðum, vera hryggur). 

Til er lýsingarorðið öngur (sem m.a. merkir: þröngur) og af því eru leiddar samsetningarnar öngvegi (sem merkir: mjór stígur), öngvit (sem merkir: óvit, yfirlið), öngþveiti (sem merkir: þröng, ógöngur). 

Skyld þessum orðum er sögnin engja (sem merkir: þrengja, kreppa), sbr. orðasambandið engjast sundur og saman.

Málfarsbankinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Landa kjarasamningi.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Helgina 9. til 11 desember tönglaðist fréttamaður oft (ekki ítrekað) á að enn hefði ekki náðst að „landa“ kjarasamningi.  

Hvað er að því að ná samningi, semja um hann? Tilbrigði við almennt mál eru mörg og sum reglulega skemmtileg, en fyndnu eða skondnu orðin verða þreytandi til lengdar. Menn landa sigri í íþróttum (sigra), landa samningi (ná samningi), sumir landa nýju starfi (fá nýtt), úr skipum er landaður afli eða farmur.

Sniðugheitin eru farin að ryðja burtu hefðbundnu máli og eru sjálf að verða hefðbundið mál. Hringavitleysan er alltaf jafn furðuleg.

Tillaga: Ná kjarasamningi.

2.

„… mik­il­væg­ast á þess­um tíma­punkti til að koma til móts við fólkið í land­inu.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Skelfingar óþurftarorð er þessi „tímapunktur“. Vita gagnslaust, ekkert betra eða skiljanlegra en atviksorðin nú eða núna sem hafa verið notuð frá upphafi ritaldar á Íslandi og eiga sér enn lengri sögu í talmáli.

Þó skal viðurkennt að „tímapunktur“ er afar mikilúðlegt og greindarlegt orð sem fellur betur að orðfæri stjórnmálamanna, embættismanna og annarra spekinga sem telja alþýðlegt orðfæri sýni þá ekki nógu gáfulega. Í einu orði sagt; hégómaorð.

Í fréttinni er haft eftir forsætisráðherra landsins sem þó er oft ærið alþýðleg í tali:

Stærstu þætt­irn­ir eru hús­næðis- og barna­bóta­kerf­in þar sem við erum að gera það sem við telj­um að sé mik­il­væg­ast á þess­um tíma­punkti til að koma til móts við fólkið í land­inu.

Ofangreint er talmál sem ugglaust skilst ágætlega en fer illa í ritmáli því þá sést hversu óþarflega orðmörg málsgreinin er og ruglingsleg. Þess vegna hefði blaðamaðurinn átt að segja frá svörum ráðherrans í óbeinni ræðu eða umorða enda átti ráðherrann einfaldlega við:

Núna eru húsnæðis- og barnabótakerfin mikilvægust fyrir landsmenn.

Blaðamaðurinn skildi greinilega ekki það sem ráðherrann átti við. Hann vildi samt ekki láta sitt eftir liggja og spyr svo ósköp greindarlega:

Teljið þið að þetta sé nóg á þess­um tíma­punkti?

Ja, hérna. „Þessi tímapunktur“ tröllríður talanda fólks. Líklega hefði það gert út af við blaðamanni að spyrja:

Teljið þið að þetta sé nóg?

Eða:

Teljið þið að þetta sé nóg núna/að sinni?

Líklega hefði ráðherra skilið spurninguna þó „tímapunktinum“ hefði verið sleppt.

Annars staða á mbl.is. er haft eftir formanni BHM:

… þá er skamm­tíma­samn­ing­ur bæði skyn­sam­leg og eðli­leg niðurstaða á þess­um tíma­punkti, meðal ann­ars vegna efna­hags­legra óvissuþátta.

Á efa hefði banað manninum að segja:

… þá er skamm­tíma­samn­ing­ur núna bæði skyn­sam­leg og eðli­leg niðurstaða, meðal ann­ars vegna efna­hags­legra óvissuþátta.

Hann hefði jafnvel getað látið það nægja að sleppa orðunum „á þessum tímapunkti“ og látið þar við sitja. Allir hefðu skilið hann fullkomlega.

Tillaga: Núna eru húsnæðis- og barnabótakerfin mikilvægust fyrir landsmenn.

3.

„Það sem við settum langmest út á var að verðbólgan var ekkert ávörpuð eða …“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 13. desember 2022.

Athugasemd: Ofangreint er hrikaleg misnotkun á íslensku máli. Hugtök eða dauðir hlutir eru aldrei „ávarpaðir“. Orðið er ekki til í þessari merkingu. Punktur.

Enskan er mjög ágeng í íslenskum fjölmiðlum. Vandinn liggur hjá þeim sem skrifa í fjölmiðla, blaðamönnum og öðrum, sem eru kærulausir og illa að sér.

Enskumælandi segja: „He is adressing the meeting“ og er maðurinn þá að flytja ræðu á fundi, ávarpa fundinn.

Enskir segja „to address a problem“ og það þýðir að taka á vanda. 

Þeir sem eru afskaplega góðir í ensku eru ekki endilega góðir í íslensku. Þeir segjast „ávarpa verðbólguna“. 

Með því að tala svona, vitandi vits eða óafvindandi, grafa þeir undan íslensku máli. Hvorki meira né minna. Bjánalegar þýðingar úr ensku eru stórhættulegar í íslensku því ótalmargir gera ekki greinarmun á góðu eða slæmu máli að þessu leyti heldur apa upp eftir öðrum.

Vandinn lýtur ekki síst að blaðamönnum. Þeir verða að hafa vit á því rita ekki vitleysislegt orðalag frá viðmælendum sínum og birta. Þess í stað á að umorða eða segja í óbeinni ræðu það sem viðmælandinn lét sér um munn fara. 

Sá ágæti íslenskumaður Jón G. Friðjónsson segir í málfarspistlum sínum í Málfarsbankanum:

Um nýmælið ávarpa vandamál er ég orðlaus.

Blaðamaður Moggans hefði átt að breyta ofangreindum ummælunum á svipaðan hátt og hér er gert.

Tillaga: Það sem við settum langmest út á var að verðbólgan hafi ekki hafa verið nefnd eða …

Hópur inniheldur þingkonu - Birgitta tröllríður - Alias eykur orðaforðann

Orðlof

Íðþrótt

Íþrótt er samsett orð þó lítið sé. Seinni hluti orðsins er líklega skyldur orðinu þróttur ’afl, þol; hreysti’, en hinsvegar er fyrri hlutinn, ’í-’, nokkur ráðgáta. Oft er talið að það sé sprottið af orðunum ið og íð (sbr. iðn). 

Upphaflega hefði orðið þá átt að vera ’íð-þrótt’ og gæti merkt: ‘iðn stunduð af þrótti og elju’, enda hafði orðið mun víðari merkingu áður fyrr og var notað um ýmiss konar athafnir sem kröfðust ákveðinnar leikni, t.d. hannyrðir og kveðskap.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Hópurinn er einnig sagður innihalda Birgit Malasack-Winkemann, fyrrverandi þingkonu …“

Frétt á vísi.is.

Athugasemd: Nei, þetta má ekki segja. Svona orðalag er hroðvirknislegt. Hópur „inniheldur“ ekki fólk. Fólk myndar hóp, er í hópi. Aftur á móti inniheldur sælgæti óþarfa eins og sykur og fleira áferðarfallegt en óhollt.

Í fréttinni er talað um skipulagningu valdaráns sem er gott orðalag. 

Í fréttinni er talað um „húsleit í rúmlega 130 stöðum“. Skárra er að orða þetta þannig að húsleitin hafi verið gerð á meira en 130 stöðum …

Hrósa má blaðamanninum fyrir að koma aðalatriði fréttarinnar fyrir í upphafi og skýra nánar frá atvikum eftir það. Hann getur kennt kollegum sínum og jafnvel stjórnendum Vísis að skrifa á þennan hátt.

Tillaga: Í hópnum er Birgit Malasack-Winkemann, fyrrverandi þingkonu …

2.

„Birgitta Haukdal hefur tröllriðið bóksölulistum lengi …“

Frétt á vísi.is. 

Athugasemd: Sögnin að tröllríða er ekki jákvæð. Þeir sem vilja geta sagt að glæpir, spilling, óheiðarleiki tröllríði samfélaginu. Enginn myndi segja að jólin „tröllríði“ almenningi í desember.

Tröllið sem ríður hesti á slig er að skaða hann. Slig er að þjaka eða brjóta niður og sá sem sligast er að bugast, brotna niður.

Oftast er betra að sleppa málsháttum og orðtökum í fréttum. Alltaf er hætta á því að rangt sé farið með. 

Tillaga: Birgitta Haukdal hefur lengi verið efst á bóksölulistum …

3.

„Notið ímyndunaraflið og aukið orðaforðann.“

Auglýsing um spil í Fréttablaðinu 7.12.22.

Athugasemd: Þetta lofar góðu ef spilið héti nú eitthvað annað en „alias“. Hvað er eiginlega að spilahöfundum. „Alias“ og „kviss“. Er þetta beinlínis ætlað að breyta íslensku máli?

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Borgin hætti við breytingar á Vin.“

Frétt á blaðsíðu 18 í Morgunblaðinu 10.12.22.

Athugasemd: Viðtengingarháttur getur verið varasamur, ekki síst í fyrirsögnum fjölmiðla. Halda mætti að borgin hafi hætt við breytingar, það er sögnin að hætta sé þarna í þátíð. Svo er ekki þegar nánar er lesið.

Auðvitað er þetta smáatriði en vert að hafa í huga að orðalag má ekki valda misskilningi.Tillagan er skárri því hún tekur mið af ÖBÍ réttindasamtaka sem er efni fréttarinnar.

Svo er það annað mál og alvarlegra að viðtengingaháttur er við það að hverfa úr málinu eins og hér hefur oft verið bent á.

Tillaga: Vilja að borgin hætti við breytingar á Vin.

5.

„11 manns hafa þegar verið teknir af lífi fyrir sakir …“

Leiðari Morgunblaðsins 10.12.22. 

Athugasemd: Enginn fjölmiðill nema Morgunblaðsins byrjar jafn oft málsgrein á tölustaf. Gera má fyrir að þeir sem ráða þarna ríkjum skrifi á þennan hátt og er því ekki furða þó almennir blaðamenn api eftir, því „það nema börnin sem í bæ er títt“.

Letinni er engin takmörk sett telji ritari leiðarans miklu auðveldara að skrifa með tölustöfum en bókstöfum, 11 í stað ellefu.

Skyld’ann Davíð vita af þessu? Mjög ólíklegt er að hann sé höfundurinn. 

Tillaga: Ellefu manns hafa þegar verið teknir af lífi fyrir sakir …

Vel staðsett hús - það að ofkæling sé orsök - svæði í Reykjavík -

Orðlof

Brigsl, rógur og kjaftasögur

Svipaðrar merkingar er til dæmis að rægja, brigsla og væna; að láta ærumeiðingar berast og liggja í loftinu. Að segja, eða gefa í skyn að tiltekinn aðili hafi gert eitthvað af sér; að svipta mann ærunni utan við réttarkerfið. 

Mörg orð hafa sambærilega merkingu: Orðrykt, byggðarymt, vont orð, orðrómur, baktal, söguburður, slúður, undirróður og einelti. 

Í þessu samhengi varðar útbreiðsla á kjaftasögunni um ósannaðar sakir meiru en hvort sagan sé sönn. 

Lára Magnúsardóttir. Málaferlar, blaðsíðu 24 í Morgunblaðinu 3.12.22. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Húsið er vel staðsett í jaðri hverfisins með …“

Auglýsing á fasteignablaði Fréttablaðsins 6.12.22. 

Athugasemd: Allt er staðsett, fátt er á góðum stað. Svona dreifist einhæft ritmál út um allt. 

Enskir myndu segja: „the house is well located“.

Tillaga: Húsið er á góðum stað í jaðri hverfisins með …

2.

„Kalla þurfti út dælu­bíl og sjúkra­bíl til að bjarga drengj­un­um í gær af eyj­unni …“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Orðaröð í setningu eða málsgrein skiptir máli. Rökréttara er orða þetta eins og segir í tillögunni.

Svo má velta því fyrir sér til hvers dælubíllinn var notaður. Var kannski ætlunin að dæla úr Elliðavatni til að ná til drengjanna? Sem betur fer var það ekki gert. Þó er ekkert um þetta sagt í fréttinni.

Tillaga: Kalla þurfti út dælu­bíl og sjúkra­bíl í gær til að bjarga drengj­un­um af eyj­unni …

3.

„33 af 34 jöklum sem norska vatns- og orkuforðastofnunin mælir hafa hopað síðasta árið.“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Sú regla að byrja ekki málsgrein á tölustaf er gömul. Hafi nýliðar í blaðamennsku ekki lært hana í mennta- eða fjölbrautarskóla ættu þeir að hafa tileinkað sér hana af lestri fjölmiðla og bókmennta, jafnvel í háskóla. 

Hafi þeir hvorki tekið eftir í skóla eða lesið fjölmiðla og bókmenntir en hefji engu að síður störf sem blaðamenn á Ríkisútvarpinu verður að segjast eins og er að stjórnendur stofnunarinnar hafi brugðist. 

Hafi blaðamaðurinn þýtt heiti norsku stofnunarinnar ber að hafa það með stórum staf.

Í fréttinni segir:

Jöklarnir 34 hopuðu að meðaltali 25 metra.

Þetta er skrýtið. Hvers vegna er meðaltalið reiknað af 34 jöklum en ekki 33? Einn jökull hopaði ekki en samt er hann með í útreikningnum.

Tillaga: Alls hafa 33 af 34 jöklum sem Norska vatns- og orkuforðastofnunin mælir hafa hopað síðasta árið.

4.

„Það að ofkæling sé orsök andlátsins eykur ábyrgðina á lækninum …“

Frétt á dv.is.

Athugasemd: Ekki geta allir þýtt á íslensku svo vel sé jafnvel þó enskukunnáttan sé framúrskarandi. Ofangreind málsgrein er komin úr enska fréttavef „Daily mail“. Þar segir:

The cause of death being hypothermia increases the responsibility of the doctor …

Greinilega vel skrifað á ensku en þýðingin er slæm. Enginn byrjar málsgrein á flatneskju eins og „Það að ...“. Google translate þýðir betur en blaðamaðurinn:

Dánarorsök er ofkæling eykur ábyrgð læknisins …

Þetta er samt alls ekki nógu gott. Tillagan er skást.

Tillaga: Sé ofkæling dánarorsökin ber læknirinn ábyrgðina …

5.

„… um meinta hnífstungu á svæði 101 í Reykja­vík í dag.“

Frétt á mbl.is. 

Athugasemd: Stundum gerist það að maður fær álit á blaðamanni sem bæði virðist ritfær og skynsamur. Svo birtist „frétt“ eftir sama mann og er hún höfð er eftir löggunni. Blaðamaðurinn virðist hafa týnt skynseminni og birtir lögguþvæluna orðrétta.

Hvar er til dæmis „svæði 101“ í Reykjavík? Í fréttinni eru lögreglustöðvar á höfuðborgarsvæðinu  kenndar við tölustafi. „Lögreglustöð einn“ var til skamms tíma sögð vera lögreglustöðin við Hverfisgötu og það nægði.

Sami blaðamaður, sá sem hér var sagður bæði ritfær og skynsamur, talar um atburði sem gerast í póstnúmerum. Það er jafnvitlaust og að segja að eitthvað hafi gerst í 26/1994 (lög um fjöleignahús) eða í fimmtu línu í dagbók löggunnar.

Svo er það fréttamatið. Er það frétt að einstaklingur (karl eða kona) hafi verið sofandi í bíl eða að börn hafi verið á ísi lögðu Rauðavatni? 

Svo voru það „aðilarnir“ sem voru „með rænulaus konu á milli sín“. Ekki kemur fram kynferði aðilanna eða hvort þau/þær hafi verið í rúminu. Vera má að „aðilarnir“ hafi verið tveir  „viðbragðsaðilar“. Báru „aðilarnir“ konuna sem var „á milli þeirra“? Sá sem er „rænulaus“ getur verið sofandi. Var hún ekki vakin og spurð að því hvað hún væri að gera á milli „aðilanna“? Þetta minnir á ævintýrið um Þyrnirós og aðilana sjö.

Fréttin er illa gerð, teygð og toguð og stendur varla undir nafni. 

Ein regla er svona: Sé ekkert fréttnæmt í dagbók löggunnar er engin ástæða til að tíunda smælkið sem þar er að finna.

Tillaga: Engin tillaga

6.

„Portúgal lék á als oddi gegn Sviss“

Frétt á ruv.is. 

Athugasemd: Óskaplega er nú gaman þegar blaðamaður fer rétt með orðtak. Sá sem leikur á als oddi er sagður ráða sér varla fyrir gleði, leikur við hvern sinn fingur.

Alur er oddhvasst verkfæri úr járni. Algjörlega óljóst er hvernig skýringin á orðtakinu er fengin. Síst af öllu er skemmtun í því fólgin að stíga dans á oddhvössu járni.

Eflaust getur lesandinn skýrt þetta fyrir aumum pistlahöfundi. Hins vegar á blaðamaður Ríkisútvarpsins hól skilið fyrir að skrifa ekki „alls oddi“.

Tillaga: Engin tillaga.