Spiluðu skák - umferðarpóstur - ökumenn í áfengisástandi

Orðlof

Ógn 

Sá er þetta ritar vandist við það í æsku, við lestur Íslandssögu, að Ísland og íslensk tunga hefðu aðeins átt óvin af einum uppruna, það voru Danir og dönsk tunga. 

Næsta ógn sem kom til sögunnar var útvarpsstöð varnarliðsins með ensku og 1958 birtist einn óvinur enn, það voru Bretar og breskir veiðiþjófar. 

Reyndar var það um aldir að Íslendingurinn þoldi vel hvers kyns köpuryrði, nema ef til vill að hann væri talinn danskur. 

Vilhjálmur Bjarnason. Blaðsíða 15 í Morgunblaðinu 3.12.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Spiluðu í yfir átta klukkutíma.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 4.12.21.                                     

Athugasemd: Hvað skyldi nú hafa verið spilað? Veiðimaður? Nei. Sjávarútvegsspilið? Nei. Bridds? Nei. Ég gefst upp.

Fréttin fjallar um tvo karla sem berjast um heimsmeistaratitilinn í skák. Og þeir „spiluðu“ skák? Getur það verið. Nei. Örugglega ekki.

Næst má alveg búast við því að sagt verði í fjölmiðlum að einhverjir hafi „leikið“ bridds

Tillaga: Tefldu í yfir átta klukkutíma.

2.

„Árásin sem um ræðir fór fram í Laugardalnum í maí árið 2016.“

Frétt á dv.is.                                      

Athugasemd: Það sem þarna er feitletrað er þarflaust orðalag, næstum því bjánalegt. Ráðist var á fólk og það barið. Orðalagið „sem um ræðir“ er algjör óþarfi. Árásin var í Laugardal … er miklu skárra. 

Hitt orðalagið, „fór fram“ er jafn vitlaust. Árásir eru gerðar.

Tillaga: Árásin var í Laugardalnum í maí árið 2016.

3.

„Lögregla setti meðal annars upp umferðarpóst í nótt þar sem áfengisástand ökumanna var kannað og reyndust tveir undir áhrifum.“

Frétt á visir.is.                                      

Athugasemd: Sumum er ekki sjálfrátt. Fjölmiðlar þurfa að hætta að birta bullið sem sagt er komið úr „dagbók“ löggunnar. Löggan á ekki að skrifa fréttir, hún kann það ekki, hún hefur ekkert fréttanef. Blaðamenn þurfa að varast „kansellístíl“ löggunnar og meint „lögfræðilegt“ orðalag hennar, skrifa þess í stað fréttir á „eðlilegu máli“.

Orðið „umferðarpóstur“ er ekki til í orðabókinni minni. Af samhenginu má þó ráða í merkinguna. 

Á íslensku eins og mörgum öðrum málum merkir póstur „bréf, blöð og annar varningur sem póstþjónusta flytur“ eins og segir á málinu.is.

Á ensku hefur orðið „post“ fleiri merkingar. Getur til dæmis verið tengt pósti eða tilkynningum, varðstöðu eða varðstöð, embætti og fleira. Þannig er það ekki á íslensku.

Í fréttinni segir að löggan hafi stöðvað alla bíla og athugað hvort ökumenn séu undir áhrifum áfengis. Þetta kallar löggan að kanna „áfengisástand“ ökumanna. Fram kemur að tveir hafi verið í „áfengisástandi“.

Blaðamenn þurfa að verja nokkrum mínútum í að umorða það fáa sem er fréttnæmt í dagbók löggunnar. Og þeir eru eða eiga að vera betri í skrifum en löggan með stirðbusalega „stíl“.

Tillaga: Lögreglan stöðvaði meðal annars umferð til þess að kanna hvort ökumenn væru undir áhrifum áfengis. Tveir voru teknir.

4.

„Átta­tíu Co­vid smit greindust innan­lands í gær …“

Frétt á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Hrósið fær blaðamaður sem birtir frétt um Covid-19 á vef Fréttablaðsins. Hvergi byrjar hann málsgreinar á tölustöfum. Hann er því einn af fáum blaðamönnum sem kunna regluna. Vonandi segir hann öðrum til. Svona menn eiga að starfa á hverjum fjölmiðli.

Tillaga: Engin tillaga.

5.

„Eldfjallið Semeru á austur Java í Indónesíu hefur verið að gjósa nokkuð reglulega frá árinu 1967 til dagsins í dag …“

Frásögn á samfélagsmiðli.                                     

Athugasemd: Mjög algengt er að fólk noti sagnir í nafnhætti í stað þátíðar. Veit ekki hvort þetta sé dæmi um hnignun tungumálsins. Hins vegar hefði farið betur á því að segja að fjallið hafi gosið eða gaus.

Óþarfi er að segja frá og til dagsins í dag. Það leiðir af sjálfu sér að enn gjósi nema annað sé tekið fram.

Tillaga: Eldfjallið Semeru á austur Java í Indónesíu hefur gosið nokkuð reglulega frá árinu 1967 …

Skilja virði þess - vinna gott starf - 50/50 líkur á gosi

Orðlof

Par

Orðið par er ekki af germönskum stofni frekar en önnur orð málsins sem byrja á ’p’. Par kemur þó fyrir þegar í fornu máli, og líklega hafa fæstir verulega andúð á orðinu. 

En vilji menn komast hjá að nota það er stundum hægt að nota í staðinn orðið tvennd, og talað er um tvenndarkeppni og tvenndarleik í íþróttum. Samt er varla hægt að tala um þrjár tvenndir af sokkum, heldur þrenna sokka eða þrjú pör. 

Par er líka fast í ýmsum samsetningum, og þar er útilokað að nota tvennd í staðinn og segja t.d. bollatvennd eða hnífatvennd í stað bollapar og hnífapar.

Orðaborgarar. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… en í hinu frjálslynda og friðsama Hollandi skaut lögregla á mótmælendur, þannig að nokkrir særðust hættulega.“

Leiðari Morgunblaðsins 24.11.21                                     

Athugasemd: Hvaða tilgangi þjónar þetta „þannig að“? Lögreglan skaut á mótmælendur og nokkrir særðust hættulega. Lesendur Moggans hljóta að gera þá kröfu að leiðarinn sé þokkalega skrifaður, nógar eru ambögurnar annars staðar í blaðinu og vefútgáfunni.

Í leiðaranum segir:

Hvernig stendur á því að Evrópusambandið stendur þögult hjá þegar stór hluti þessara lýðræðisþjóða í Mið-Evrópu – allt að þriðjungur landsmanna – á að sæta stofufangelsi? 

Í samræmu við það sem á undan segir í leiðaranum færi betur á því að segja að sambandið aðhefðist ekkert. Lakara er að persónugera þetta risastóra samband Evrópuríkja.

Tillaga: … en í hinu frjálslynda og friðsama Hollandi skaut lögregla á mótmælendur og nokkrir særðust hættulega.

2.

„Þegar þú vaknar í rúmi frá Hästens munt þú skilja virði þess að ná fullkomnum nætursvefni.“

Auglýsing á baksíðu Viðskiptablaðs Morgunblaðsins 24.11.21.                                     

Athugasemd: Óskaplega er þetta nú illa skrifað. Hver er þessi ’þú’ sem nefndur er? Ekki ég, vegna þess að ég er ekki ’þú’. Dæmigerð ensk þýðing á orðinu „you“ sem ekki merkir alltaf þú.

Svo er það orðalagið „virði þess“. Það er í ætt við hið alræmda „mikilvægi þess“. Lélegir skrifarar halda að þetta sé rismikið orðalag en því miður er ekki svo. Þar að auki er „fullkominn nætursvefn“ ekki til, algjörlega óskilgreind fullyrðing. Tillagan hér fyrir neðan er ekki merkileg en þó mun skárri en í auglýsingunni.

Eigendur fyrirtækisins virðast ekki gera sér grein fyrir rassbögunni, gera enga kröfu til málfars, samþykkja það sem sennilega hljómar. 

Aðalfyrirsögnin er á ensku: „We sleep. Do you?“ Líklega hafa þessi orð verið höfundi textans ofviða og hann því sleppt að þýða þau. Sama er með þetta: „Be awake for the first time in your life“. 

Hvernig stendur á því að fyrirtæki leyfir sér að nota hrærigraut af ensku og íslensku í auglýsingu fyrir íslenskan markað? Þetta á líklega að vera flott. Um leið gerir fyrirtækið lítið úr tungumáli okkar sem þó á undir högg að sækja.

Tillaga: Eftir næturhvíld í rúmi frá Hästens finnst að góður svefn er öllum mikilvægur.

3.

„Tillögurnar munu nær örugglega valda mörgum vonbrigðum en nefndin vann gott starf og …“

Leiðari Fréttablaðsins 24.11.21.                                     

Athugasemd: Hvað merkir að „vinna gott starf“? Líklegast hefur nefndin unnið vel, staðið sig vel og svo framvegis. Höfundurinn gæti svo sem hafa hoppað gott hopp, skrifað góð skrif, sýnt góða sýningu … Engin reisn yfir þessu.

Tillaga: Tillögurnar munu nær örugglega valda mörgum vonbrigðum en nefndin vann vel og …

4.

„Mánuður í jól.“

Fyrirsögn á forsíðu Allt í Fréttablaðinu 24.1.21.                                     

Athugasemd: Þetta er skrýtið en ef til vill ekki kolrangt. Venjulega er sagt að mánuður sé til jóla. Hvers vegna að breyta því? Má þá ekki alveg eins segja: Mánuður þangað til jóla eða mánuður í að jól komi. Er þetta skýrara og betra. Nei, síður en svo.

Hins vegar er ekkert að því að segja að mánuður sé þar til daginn taki að lengja (ekki að mánuður sé í að daginn taki að lengja). Mánuður er í afmælið hennar (ekki mánuður til afmælisins hennar) og svo framvegis. Þó getur verið mánuður í að skipið komi eða mánuður í kosningar.

Þegar brugðið er út af hefðbundnu og góðu orðalagi er oft slæmri máltilfinningu um að kenna. Mikill og fjölbreyttur bóklestur er það eina sem byggir upp tilfinningu fyrir málinu. Fyrir marga er of seint að byrja lesturinn.

Tillaga: Mánuður til jóla.

5.

„Segir „50/50“ líkur á gosi.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Líklega er hér átt við að helmingslíkur séu á gosi. Orðalagið „50/50“ er það sem segir á ensku máli „fifty-fifty chance“ og er þá átt við hlutfall. Þetta er klúður, gæsalappirnar bjarga engu.

Auðvitað er það miklu flottara að segja „fiftífiftí“ heldur en að tala eins og gamall afdalabóndi í sóttkví sem segir helmingslíkur og snýtir úr tóbaksfullum nösum upp í vindinn.

Í fréttinni er haft eftir viðmælanda:

Bjarki Kaldalóns Fri­is, nátt­úru­vár­sér­fræðing­ur á Veður­stofu Íslands, seg­ir þó að menn taki ekki handa­hlaup yfir stöðu mála enn, þar sem eng­in gosórói hef­ur mælst og ekk­ert orðið vart við gas­uppstreymi á og við jök­ul­inn.

Málsgreinin er ferlega illa samin, óljós og of löng. Hvað merkir orðalagið að „taka handahlaup“ út af einhverju? Vera má að þetta sé „frísneskt“ orðalag en er óskiljanlegt á íslensku.

Atviksorðið ’enn’ er á röngum stað í málsgreininni. 

Skárra hefði verið að orða þetta svona:

Bjarki Kaldalóns Fri­is, nátt­úru­vár­sér­fræðing­ur á Veður­stofu Íslands, seg­ir að enn séu flestir séu rólegir vegna ástandsins. Enginn gosórói hefur mælst og ekki orðið vart við gasuppstreymi.

Engin ástæða er til að skrifa orðrétt upp eftir viðmælanda. Betra er að lagfæra orðalag hans og stytta án þess þó að merkingin breytist. Blaðamenn verða að muna að talmál er um margt frábrugðið ritmáli.

Í fréttinni segir:

Eins og fyrr seg­ir er sig ís­hell­unn­ar yfir Grím­svötn­um ákveðin vísbend­ing um að gos sé í vænd­um en Bjarki seg­ir þó að einnig geti verið að ekki komi til goss, ekki að svo stöddu það er. 

Skárra er:

Eins og fyrr seg­ir er sig ís­hell­unn­ar yfir Grím­svötn­um ákveðin vísbend­ing um að gos sé í vænd­um. Bjarki seg­ir þó að að hugsanlega komi ekki til goss. 

Blaðamaðurinn virðist fljótfær, les ekki yfir það sem hann skrifar eða er ekki dómbær á eigin skrif.

Tillaga: Segir helmingslíkur á gosi.

6.

„125 ár eru liðin í dag frá andláti Gríms Thomsen …“

Frétt á blaðsíðu 45 í Morgunblaðinu 27.11.21.                                     

Athugasemd: Daglega leyfir Mogginn sér að byrja málsgreinar á tölustöfum. Enginn skrifari með snefil af sjálfsvirðingu gerir það. Enginn virðulegur fjölmiðill leyfir slíkt. 

Þetta ber hvorki Mogganum né blaðamönnum hans gott vitni. Dæmin eru fjölmörg.

Tillaga: Í dag eru liðin 125 ár frá andláti Gríms Thomsen …

Andrúmsloft á uppleið - að gera sér ekki mikinn greiða - kjöt á beinum ásakana

Orðlof

Prentvillan

Fimmta útgáfan var Grútarbiblía, gefin út árið 1813. Hún er nefnd svo vegna prentvillu. Þar sem átti að standa Harmagrátur Jeremía stóð Harmagrútur Jeremía.

Morgunblaðið, 2.3.01, C hluti, blaðsíða 31 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ólaf­ur er höf­und­ur hinn­ar ný­út­gefnu bók­ar Ræt­ur, sem hann lýs­ir sem leit að spurn­ing­um sem hann hef­ur haft um eigið líf.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta er ekki vel orðað. Spurningarnar um lífið, tilgang þess og vegferð einstaklingsins eru ærið margar en svörin eru fá, mótsagnakennd og stundum þoku hulin. Getur verið að blaðamaðurinn hafi ruglast þarna eitthvað í ríminu. Að minnsta kosti skilst seinni hluti málsgreinarinnar ekki.

Lausi greinirinn á alls ekki við. Yfirleitt reyna vanir skrifarar að komast hjá því að nota tilvísunartenginguna ’sem’ tvisvar í sömu málsgrein. Betra er að umorða eða nota punkt. Stundum er það erfitt.

Jón F. Friðjónsson segir í Málfarsbankanum:

Tilvísunarorðin sem og er vísa ávallt til fallorða í íslensku, t.d.:

Bókin, sem ég las, var skemmtileg. 

Í öðrum tungumálum, t.d. ensku og dönsku, geta tilvísunarorð einnig vísað til setninga, t.d.:

He said he was innocent which is true (’hann sagðist vera saklaus og það er satt’). 

Þess gætir í vaxandi mæli að tilvísunarorð í íslensku séu notuð að erlendum hætti, þannig að þau séu látin vísa til sagnorða, t.d.: 

Hann sagði að þetta væri lygi sem er [þ.e. en það er] ekki rétt. 

Þetta er athyglisvert.

Tillaga: Ólaf­ur er höf­und­ur Róta, bókar sem hann segir vera um leit að svörum við spurningum sínum um líf sitt.

2.

„900 nýjar bitcoin-myntir eru „grafnar“ upp á hverjum degi …“

Frétt á blaðsíðu 23 í Morgunblaðinu 20.11.21.                                     

Athugasemd: Morgunblaðið reynir án afláts að koma því inn hjá lesendum sínum að það sé í lagi að byrja málsgreinar á tölustöfum. Hvað á maður eiginlega að halda? Vita blaðamennirnir ekki betur? Enn ótrúlegra er að stjórnendur blaðsins skuli ekki vera betur að sér.

Á mbl.is hefst frétt á þessa leið:

37 ára göm­ul kona frá Kúbu seg­ir ...

Dæmi úr Mogganum eru enn fleiri. Hvað er eiginlega að þarna uppi við Rauðavatn?

Tillaga: Á hverjum degi eru 900 nýjar bitcoin-myntir „grafnar“ upp …

3.

„Ólöf Helga segir and­rúms­loft innan Eflingar á upp­leið.“

Fyrirsögn á fréttablaðinu.is                                     

Athugasemd: Frekar óhönduglega samin fyrirsögn. Sá sem bjó hana til hefur haft í huga að andrúmsloftið hafi skánað og allt sé því á uppleið. Ekki er hægt að blanda þessu tvennu saman svo vel sé.

Tillaga: Ólöf Helga segir and­rúms­loft innan Eflingar sé að skána.“

4.

„Bretar hentu rúmlega 600.000 skömmtum af bóluefni AstraZeneca gegn kórónuveirunni eftir að þeir runnu út.“

Frétt á dv.is.                                     

Athugasemd: Glösin undir bóluefnið hafa líklega verið lek annars hefði það ekki runnið út. Þó gæti verið að síðasti dagur notkunar hafi runnið upp og því hafi ekki verið hægt að nota það. 

Sögnin að renna er ekki góð í þessu sambandi því þá mætti halda að bóluefnið hafi lekið úr glösunum. Réttara er að segja að skammtarnir hafi runnið úr á tíma og ruglast enginn á því orðalagi.

Tillaga: Bretar hentu rúmlega 600.000 skömmtum af bóluefni AstraZeneca gegn kórónuveirunni eftir að þeir runnu út á tíma.

5.

„Kínversk stjórnvöld hafa ekki gert sér mikinn greiða utan landsteinanna með framferði sínu vegna ásakana tennisstjörnunnar Peng Shuai.“

Leiðari Morgunblaðsins 22.11.21.                                     

Athugasemd: Er hægt að gera sjálfum sér greiða? Orðalagið er tóm vitleysa því hver og einn vinnur að eigin hagsmunum meira eða minna.

Greiði merkir aðstoð, hjálp. Til er orðið greiðasala sem merki veitingasala. Sá sem er greiðasamur eða greiðvikinn er hjálpsamur. 

Engu líkar er en að höfundurinn sé annað hvort fljótfær eða hann áttar sig ekki á blæbrigðum íslensks máls. 

Tillaga: Kínversk stjórnvöld hafa staðið sig illa utan landsteinanna vegna ásakana tennisstjörnunnar Peng Shuai.

6.

„Ekki mikið kjöt á beinum ásakana.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 23.11.21.                                   

Athugasemd: Asnalegt orðalag. Ein besta reglan fyrir skrifara er að ofnota ekki orðtök eða orðatiltæki heldur nota einfalt mál. Þegar sagt er að ekki sé mikið kjöt á beinunum er átt við að eitthvað sé lítið eða rýrt. Best er að segja það beinum orðum.

Í fréttinni segir viðmælandinn og er tekið fram að hann hafi sent blaðinu skriflega yfirlýsingu:

Við því hefur ekki verið brugðist – sem gefur til kynna að ekki sé mikið kjöt á beinum þessara ásakana.

Þarna á ekki að vera þankastrik, frekar komma. Greinilegt er að viðmælandinn forðast að taka ákveðið til orða, fer undan í flæmingi í stað þess að segja að ásakanirnar séu beinlínis rangar. Kemur þetta greinilega í ljós í lok fréttarinnar.

Hefði viðmælandinn viljað halda áfram í flæmingnum hefði hann átt að nota svipað orðalag og er í tillögunni hér fyrir neðan.

Tillaga: Ekki mikið til í þessum ásökunum.

 

Verslanir hrynja hægri vinstri - jarðskjálftahrina staðsett - gámur sem líkir eftir fangelsi

Orðlof

Velgjörðarmenn

Sá sem veitir mannkyninu fegurð er mikill velgerðarmaður þess. Sá sem veitir því speki er meiri velgerðarmaður þess. En sá sem veitir því hlátur er mestur velgerðarmaður þess.

Þórbergur Þórðarson. Bréf til Láru. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Býst við að verslanir hrynji „hægri, vinstri“ á miðnætti í kvöld.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta er óskiljanleg fyrirsögn og ótrúlegt að hún skuli hafi verið valin. Gæsalappirnar bjarga engu.

Í meginmáli fréttarinnar stendur:

Ég sit bara spennt við tölvuna á miðvikudagskvöldinu og hringi inn klukkan 12 á miðnætti. Þá hefst sturlunin. Þá hrynja verslanirnar hægri vinstri. Þá bara klárum við jólin á netinu,

Ekkert af þessu auðveldar lesandanum að skilja. 

Tillaga: Engin tillaga.

2.

„Unnendur hjólhýsa og hinnar víðfrægu bókar Hermans Melvilles um Moby Dick geta nú glaðst saman yfir nýjustu framþróun á markaði útilegubúnaðar, þar sem kínverski hönnuðurinn Hu Yong hefur svipt hulunni af hvalshljólhýsi sínu.“

Frétt á blaðsíðu 6 í bílablaði Morgunblaðsins 16.11.21.                                

Athugasemd: Málsgreinin hangir efnislega ekki saman. Hvers vegna?

1. Hún er alltof löng
2. Ágiskun blaðamannsins út í hött
3. Algjör óþarfi að blanda bókinni um Moby Dick inn í fréttina 
4. Niðurlag málsgreinarinnar kemur alltof seint en er þó aðalatriði málsins.

Bókin um Moby Dick er afar góð en ég get síst af öllu tengt hana við þetta „hvalshjólhýsi“ sem blaðamaðurinn kallar svo, en er þó frekar í ætt við fellihýsi. Skrifin eru beinlínis kjánaleg.

Hverjir eru „unnendur“ hjólhýsa? Ég þekki fjölda fólks sem á hjólhýsi og líkar vel við eign sína en flokkast varla sem „unnendur“.

Margir blaðamenn eru óskaplega lengi að komast að aðalatriði fréttar, virðist vera fyrirmunað að koma því fyrir í upphafi.

Þar að auki eru margir blaðamenn ótrúlega sparir á punkta sem þó hjálpa mikið í öllum skrifum séu þeir rétt notaðir. Lesendur eru „unnendur“ punkta án þess að vita það.

Allir geta lært af leiðbeiningum Jónasar Kristjánssonar á vefnum jonas.is. Þar segir hann meðal annars:

Einfaldasta leiðin og ódýrasta er að sleppa samtengingunum OG og EN. Setja í staðinn punkt og stóran staf. Sjálfgefið er að málsgreinar innan sama málsliðar séu í samhengi hver við aðra. Þær þurfa því ekki merkingarlaus orð til að tengjast.

Skýrar er ekki hægt að orða þetta. Sá sem skrifaði fréttina ætti að lesa leiðbeiningar Jónasar. Hann myndi stórbæta sig á örskömmum tíma.

Tillaga: Nýjasta framþróun í útilegubúnaði er hjólhýsi kínverska hönnuðarins Hu Yong.

3.

„Tek­in voru 4.422 sýni, þar af 2.124 ein­kenna­sýni. 1.773 eru nú í ein­angr­un vegna Covid-19 og 2.636 í sótt­kví.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Þetta virðist skýrt en er hundleiðinlegt enda gagnslaust að hrúga tölum saman í eina málsgrein. Í ótrúlega mörgum fréttum Moggans hefjast málsgreinar á tölustöfum sem er ljóta vitleysan. Í þessari frétt er það tvisvar gert. Hvers vegna? 

Svo mikið hefur legið á að birta fréttina að tvisvar er sama staðreyndin endurtekin:

… þar af níu á landa­mær­un­um.

Og tveimur línum neðar stendur:

Níu greind­ust á landa­mær­um …

Hroðvirknislega skrifaðar fréttir eiga ekki að birtast í Mogganum.

Útilokað er að skrifa skiljanlega frétt með fjölda tölulegra upplýsinga sem hrúgað er saman í belg og biðu. Þær eiga þess í stað heima í töflum, súluritum, línuritum eða með myndrænni framsetningu eins og gert er á vefnum covid.is.

Tillaga: Tek­in voru 4.422 sýni, þar af 2.124 ein­kenna­sýni. Í einangrun vegna Covid-19 eru nú 1.773 menn og 2.636 í sótt­kví.

4.

„Sú er staðsett í grennd við Þrengsl­in, suður af Syðri-Eld­borg.“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Verið er að tala um jarðskjálftahrinu. Blaðamenn þjösnast á lýsingarorðinu „staðsettur“. Ekkert breytist sé orðinu sleppt. Setningin verður einfaldari og skýrari.

Blaðamenn verða að varast heimatilbúið „tæknimál“ sem á ekkert erindi til almennings. Í fréttinni er haft eftir viðmælandanum:

Þar koma reglu­lega inn skjálft­ar …

Hvar koma jarðskjálftarnir inn? Jú, að öllum líkindum inn á jarðskjálftamæla. Blaðamaður má ekki gleypa við orðalagi viðmælandans heldur færa það til betra máls. Þarna hefði verið betra að lagfæra og segja:

Þar verða reglu­lega skjálft­ar …

Á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 18.11.21 segir:

Kennsla áttundu bekk­inga í Hagaskóla var felld niður í dag eftir að mygla greindist í múr þar sem stofur þeirra eru staðsettar. 

Ekkert gagn er hér af lýsingarorðinu „staðsettur“. Sé því sleppt breytist ekkert. Til hvers er þá verið að nota gagnslaust orð?

Tillaga: Sú er í grennd við Þrengsl­in, suður af Syðri-Eld­borg.

5.

„Gámur á Skóla­vörðu­holti líkir eftir neðan­jarðar­fangelsi.“

Fyrirsögn á frettabladid.is.                                      

Athugasemd: Gámur líkir ekki eftir neinu. Hann getur hugsanlega líkst einhverju. Á þessu tvennu er mikill munur.

Tillaga: Gámur á Skóla­vörðu­holti líkist neðan­jarðar­fangelsi.

Bera eldgos augum - nóvemberspá er lent - skólar opna aftur

Orðlof

Klámenska

Aumingja ástkæra,ylhýra málið okkar er á stöðugu undanhaldi. Það er sótt að því úr öllum áttum. Orrustan á samfélagsmiðlunum er nú þegar töpuð.

Hluti af spekinni þaðan, sem ég hefi séð, er skrifaður á lélegri klámensku, og það sem ritað er á íslensku er meira og minna skakkt og brenglað eins og höfundarnir hafi enga málfræði lært.

Þórir S. Gröndal. Blaðsíða 39 í Morgunblaðinu 4.11.21.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„36 ára maður er í haldi hjá lög­regl­unni vegna hvarfs­ins.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Á Mogganum telja sumir blaðamenn sjálfsagt að nota tölustafi í upphafi málgreinar. Enginn leiðbeinir þeim. Af þessu leiðir að ósiðurinn sést stundum í aðsendum greinum og einnig minningargreinum. Hér á sannarlega við að börnin gera það sem fyrir þeim er haft. Óvandað orðalag í dagblöðum, tímaritum og bókum getur verið smitandi.

Aldrei er tölustafur fremst í málsgrein. Þarfnist einhver skýringar er auðvelt að gúgla á ensku til dæmis „starting sentence with a numbers“.

Tillaga: Þrjátíu og sex ára maður er í haldi hjá lög­regl­unni vegna hvarfs­ins.

2.

„Nokkur fjöldi ferðamanna hefur lagt leið sína til La Palma til að bera eldgosið augum.“

Myndatexti á vísi.is.                                      

Athugasemd: Æ, æ, æ, æ. Vera má að blaðamaðurinn viti um orðasambandið að berja eitthvað augum og þarna hafi óvart fallið niður eitt ’j’. Það er þó engin afsökun, bendir aðeins til að hann hafi ekki lesið fréttina vel yfir fyrir birtingu hennar. Sé að þetta var síðar leiðrétt.

Tillaga: Nokkur fjöldi ferðamanna hefur lagt leið sína til La Palma til að berja eldgosið augum.

3.

„Nóvemberspá Siggu Kling er lent!“

Frétt á mbl.is.                                     

Athugasemd: Er betra að segja að spáin sé „lent“ frekar en að segja að hún sé komin. Spáin var þó hvorki á flugi né siglingu og því varla hægt að segja að hún sé „lent“. Hvers vegna er upphrópunarmerki notað?

Best er að tala einfalt og skiljanlegt mál jafnvel þó verið sé að tala um hindurvitni eða bábilju eins og stjörnuspá svo sannarlega er. Auðvitað er „stjörnuspá“ bara bull og vitleysa sem sæmir ekki virðulegum fjölmiðli að birta.

Tillaga: Nóvemberspá Siggu Kling er komin.

4.

„Kristján var ákærður fyrir að hafa ekið bíl sínum eftir tveimur vegum, Hlíðarvegi og Vallarbraut á Hvolsvelli, eftir að hafa verið sviptur ökuréttindum.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Fréttablaðinu 5-11-21.                                     

Athugasemd: Ekki er blaðamennskan upp á marga fiska. Í raun kemur það fréttinni lítið við á hvaða götum maðurinn ók og bæjarfélagið er algjör aukaatriði. Þarna er bara verið að teygja lopann

Stjórnendur Fréttablaðsins þurfa að lesa yfir fréttir sem byrjendur í faginu skrifa. Nema auðvitað að lesendur skipti engu máli, fréttir séu uppfylling á milli auglýsinga.

Tillaga: Kristján var ákærður fyrir að hafa ekið bíl sínum eftir að hafa verið sviptur ökuréttindum.“

5.

„Skólar opna aftur á Akranesi.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Er ekki einfaldara að segja að þeim verði opnaðir. Sumir íslenskufræðingar segja að nú sé nú allt í lagi, orðalagið sé svo algengt að ekki megi amast við því. Ég er ekki sammála.

Eitthvað ankannalegt er að segja að hús opni, stofnanir opni. Þar fyrir utan er það ekki rétt. En svona er nú lífið. Margir skilja ekki blæbrigði íslenskunnar og halda að öll tungumál séu eins og enskan eða eigi að vera eins og hún.

Tillaga: Skólar opnaðir aftur á Akranesi.

6.

„Stormurinn gengur niður með morgninum.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                     

Athugasemd: Ekki er þetta rangt, ósköp eðlileg íslenska. Hins vegar saknar maður sagnarinnar að lægja. Gömul og falleg veðurorð eru óðum að týnast. Fréttamaðurinn talar um storminn og er það réttnefni. Margir aðrir, og þar á meðal veðurfræðingar, segja að „vindurinn minnki með morgninum“. Þróunin er sorgleg.

Tillaga: Storminn lægir með morgninum.

Óvarleg sprenging - ökutæki sem taka á sig vind - mikilvægi þess

Orðlof

Ískyggileg þróun

„Íslenskan á vissulega undir högg að sækja,“ svarar Kristinn alvarlegur í bragði, „við erum með nemendur sem nálgast að vera tvítyngdir, það er orðið mun erfiðara að ná til nemenda með íslenskum fornsögum, Völuspá og slíku svo við þurfum virkilega að halda vöku okkar og ekki síður að bæta útgáfu kennslubóka á íslensku. 

Ef við gætum okkar ekki verður íslenskan bara tungumál sem við notum á tyllidögum,“ segir hann og kveður þróunina ískyggilega. 

Viðtal við Kristinn Þorsteinsson skólameistara FG. Morgunblaðið, 28.10.21 blaðsíða 32.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ó­var­leg sprenging lokaði vegi um Skorradal.“

Fyrirsögn á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Sprenging getur ekki verið „óvarleg“. Sprenging er bara sprenging. Hins vegar getur verið að óvarlega sé sprengt. Það er allt annað og rökrétt. 

Tillaga: Illa staðið að sprengingu sem lokaði vegi um Skorradal.

2.

„Útsalah á Old Trafford.“

Fyrirsögn á blaðsíðu 27 í Morgunblaðinu 25.10.21.                                     

Athugasemd: Manchester United lék á heimavelli sínum við  Liverpool. Einn leikmenna síðarnefnda liðsins er Egypti og heitir Salah. Hann er óumdeilanlega einn mesti markaskorari á Englandi, Egyptalandi og víðar um byggð ból.

Þeim leyfist ýmislegt, gárungunum á íþróttadeild Moggans. Víst er að þeir eru stundum fyndnir.

Ekki fer þó alltaf vel á því að stunda bögumælaíþrótt í fréttaskrifum. Þó gat ég ekki annað en glott er ég las fyrirsögnina. Ég skildi hana nokkuð fljótt enda þótt ég fylgist ekki svo ýkja mikið með enska fótboltanum. Svo brosti ég með sjálfum mér.

Blaðamenn taka áhættu með orðaleikjabrandara. Hann getur misheppnast og lesandinn skilur ekkert. Er þá ekki betra að sleppa brandaranum?

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Hættulegt ökutækjum sem taka á sig mikinn vind.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Staðlað orðalag er óskaplega þreytandi í fréttum. Ekki veit ég hvaðan ofangreind tilvitnun kemur upprunalega. Hún lyktar af stofnanamállýsku. Við, alþýða manna, tölum um bíla, rútur, flutningabíla en aldrei ökutæki.

Staðreyndin er sú að allir bílar „taka á sig mikinn vind“. Vindur sneiðir ekki framhjá sumum bílum en feykir öðrum um koll. Hvað er þá átt við með ofangreindum orðum? Ekki þarf að vera mjög hvasst til að hjólreiðamaður eigi í erfiðleikum. Sko, hjól eru ökutæki, einnig rafhjól, hlaupahjól, þríhjól og ef til vill hjólaskautar.

Segl á skipum eru hönnuð til að taka í sig mikinn vind. Hliðarvindur getur feykt litlum og stórum bílum um koll og jafnvel ýtt hús af grunni sínum. Fátt er betra en þegar seglskip sigla á lensi, það er með vindinn í bakið. „Ökutæki sem taka á sig mikinn vind“ er lítil hætta búin er þau aka undan vindi.

Tillaga: Hvassviðri sem getur verið hættulegt bílum.

4.

„Má hér nefna mikilvægi þess að malbikun Dynjandisheiðar verði lokið sem fyrst …“

Grein á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu 26.10.21.                                     

Athugasemd: Algengt er að lesa þessi orð: „mikilvægi þess“ í aðsendum greinum og fréttum fjölmiðla. Orðalagið er orðið svo gelt og að ekki tekur nokkru tali. Prófið að gúggla. Upp kemur ótrúlega mikill fjöldi tilvitnana og eru eins og „kassar á lækjarbakka og allir eins“ eins og segir í vinsælu lagi.

Mikilvægi þess að …

• … hugsa tuttugu ár fram í tímann
• … lesa fyrir börn
• … hafa rétt til tjáningar um lífsreynslu 
• … fara varlega í afléttingar
• … hugsa um stafrænu markaðssetninguna alla leið
• … setja heilbrigð mörk í samskiptum

Í öllum tilvikum er auðvelt að umorða til að höfundurinn lendi nú ekki í sama feninu og allir aðrir virðast vera svamlandi í.

Þegar ég hef leiðbeint fólki í smíði greina, ritgerða og jafnvel bóka hef ég lagt áherslu á að sleppa til dæmis hortittum eins og aukafrumlaginu „það“, „þess“ og álíka. Yfirleitt þarf fólk þá að hugsa nánar um frásögnina og uppbyggingu málsgreinarinnar sem er afar holl pæling. Betra er að nota sagnir fullum fetum en ekki flækja sig í stofnanalegum skrifum sem hendir ólíklegasta fólk, og er ég engin undantekning.

Svo má nefna hér að flestar aðsendar greinar í fjölmiðlum eru alltof langar. Auðvelt er að stytta þær um þriðjung án þess að efni eða hugsun bíði skaða af. Betra er fyrir vana og óvana skrifara að biðja aðra um að lesa yfir.

Málefnalega góð grein og full af fróðleik getur verið hundleiðinleg. Fólk gefst upp við lesturinn. Munum að ekki eru allar aðsendar greinar í fjölmiðlum mikið lesnar. Stuttar greinar með millifyrirsögnum eru bestar. Stærri greinar týnast.

Tillaga: Mikilvægast er að ljúka við að malbika Dynjandisheiði sem fyrst …

5.

„Birgir Ármannsson, formaður undirbúningsnefndar um rannsókn kjörbréfa, segir hefð fyrir því að telja atkvæði sem eru eingöngu merkt með strikun yfir frambjóðanda án þess að merkt sé við listabókstaf sem atkvæði greitt flokki þeim sem frambjóðandinn sem strikað er yfir sé í.“

Frétt á blaðsíðu 2 í Morgunblaðinu 1.11.21.                                 

Athugasemd: Er ekki hægt að orða þetta betur en með langri og flókinni málsgrein? Tillagan hér fyrir neðan er mun skárri.

Tillaga: Birgir Ármannsson, formaður undirbúningsnefndar um rannsókn kjörbréfa, segir hefð fyrir því að atkvæði með yfirstrikuðu nafni frambjóðanda sé gilt þó ekki sé krossað við flokksheitið.

Elta drauminn - allt múlígt maður - óleyfisíbúð

Orðlof

Brottfall

En nú virðist sem sagt hilla undir breytingar. Afleiðingarnar eru að málið breytist hratt. 

Áherslur eru að breytast, bæði í orðum og setningum, brottfall í áherslulausum atkvæðum er áberandi [fosstráðherrann, hljósstinn] - og hljóðrof og tafs er orðið algengt - og þykir fínt.

Tryggvi Gíslason.

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Ekkert sé komið fram sem bendi til þess að slíkir ágallar hafi verið á kosningunni í Norðvesturkjördæmi sem leitt geti til ógildar þeirra.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Hér er verið að tala um kosninguna, í eintölu. Þar af leiðandi á persónufornafnið líka að vera í eintölu, ekki „þeirra“ heldur hennar. 

Blaðamaðurinn virðist hafa gleymt að lesa yfir. Þarna stendur „leitt til ógildar þeirra“ sem er óskiljanlegt orðalag.

Tillaga: Ekkert sé komið fram sem bendi til þess að slíkir ágallar hafi verið á kosningunni í Norðvesturkjördæmi sem leitt geti til ógildingar hennar.

2.

„Dönsk útfærsla á rétti almennings til beinnar aðkomu að ákvörðunum með þjóðaratkvæðagreiðslum gæti átt fullt erindi í íslenska umræðu um meðferð fullveldisréttar og alþjóðlegra samninga ekki síður en til að mæta vilja þeirra sem kjósa lifandi málskotsrétt minni hluta þingmanna gagnvart nýjum lögum – eða til að mæta vilja annars áhugafólks um þjóðaratkvæðagreiðslur.“

Frétt á blaðsíðu 16 í Morgunblaðinu 22.1.021                                     

Athugasemd: Þessa löngu málsgrein skil ég ekki að fullu. Gæti trúað að svo sé um fleiri. Fréttin er um atriði sem gleymdist að birta í grein sem send var til blaðsins. Ekki veit ég hvort leiðréttingin er blaðamanns eða greinarhöfundar.

Fyrri hluti málsgreinarinnar er nokkuð skýr, svo er talað um „lifandi málskotsrétt“ sem er erfitt að skilja. Einnig er illskiljanlegt þetta um „vilja annars áhugafólks um þjóðaratkvæðagreiðslur“. Ég telst til hóps áhugafólks um fjallaferðir og því gengur hann á fjöll. Velti fyrir mér hvort „áhugafólk um þjóðaratkvæðagreiðslur“ hafi ekkert annað fyrir stafni en að vilja þjóðaratkvæðagreiðslur. Af þessu má sjá að hið minnsta einn lesandi er í skilningsþoku staddur ofan við dalinn.

Tillaga: Engin tillaga.

3.

„Ásamt kórónuveirufaraldrinum setti fornleifauppgröftur strik í reikninginn hvað framkvæmdahraða varðar.“

Frétt á blaðsíðu 6 í Morgunblaðinu 23.10.21.                                     

Athugasemd: Setningin er skelfilega ljót.

Tillaga: Kórónuveirufaraldurinn og fornleifauppgröftur töfðu framkvæmdirnar. 

4.

„Hætti í bankanum til að elta drauminn.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Aðalatriðið er hvers vegna draumurinn flúði  og hvers vegna þurfti að elta hann.

Á íslensku tölum við um að láta drauminn rætast. Við „eltum hann“ ekki eins og það er orðað á ensku. „Follow my dream“ þýðir ekki að „elta draum sinn“. Enska sögnin „follow“ hefur margar merkingar. Meðal annars að elta, fylgja, fara eftir og skilja svo dæmi séu tekin. 

Ekki má þýða beint af ensku yfir á íslensku, jafnvel þó orðin séu kunnugleg. 

Sagt er til dæmis á ensku: 

He follows Manchester United.

Varla mun nokkur maður þýða þetta á þessa leið:

Hann eltir Manchester United.

Svona þýðing væri ekki til fyrirmyndar, ekki frekar en að „elta drauminn“. Maðurinn hlýtur að halda með Manchester United, styðja félagið.   

Tillaga: Hætti í bankanum til að láta drauminn rætast.

5.

„Hæstaréttarlögmaðurinn Vilhjálmur H. Vilhjálmsson segist vera allt múlígt maður á lögfræðiskrifstofunni sinni en …“

Frétt á vísi.is.                                     

Athugasemd: Hvað merkir orðasambandið „allt múligt maður“? Er frekar illa að mér í færeysku. Vera má að stafsetningin sé röng, fann ekki þetta í orðabók.

Tillaga: Hæstaréttarlögmaðurinn Vilhjálmur H. Vilhjálmsson segist vera í mörgum og mismunandi verkefnum á lögfræðiskrifstofunni sinni en …

6.

„Kærðir fyrir að stofna lífi fólks í hættu í óleyfisíbúð.“

Fyrirsögn á ruv.is.                                      

Athugasemd: Ég hlýt að búa í „leyfisíbúð“? Hingað til hélt ég að ég ætti bara heima í íbúð. Hún er á efstu hæð í lítilli blokk. Í gamla daga var talað blokkaríbúð en það orð sést sjaldan núorðið. Stigi er frá kallara og alla leið upp til mín og niður aftur. Hann er til mikils hagræðis ekki síður en lyftan sem dragnast lóðrétt sömu leið. Án stiga eða lyftu gæti ég ekki tekið á móti öldruðum frænkum sem vilja koma í heimsókn. Ætli íbúðir í húsinu megi ekki kallist „stigaíbúðir“ eða lyftuíbúðir. Varast ber þó að kalla þá stigamenn sem hlaupa upp og niður stigann sér til heilsubótar. Er það þó réttnefni.

Í gamla daga bjó fólk í húsum sem voru bara ein hæð. Slík hús kallast í dag einlyft og er þó engin lyfta í þeim. Húsið mitt má því kallast „marglyft“ því það er fjórar hæðir með lyftu. Þó hefur enginn lyft húsunum, hvorki þeim sem eru ein hæð eða fleiri. Upplyfting var nafn á hljómsveit og lyfti hún þó engu en lék við hvern sinn fingur.

Ég hef búið úti á landi í „rafamagnsíbúð“ sem er auðvitað lakari en „hitaveituíbúð“ því „rafmögn“ eru dýr. Í útlandinu bjó ég eitt sinn í „óhitaveituíbúð“. Aldrei hef ég búið í öðrum en „leyfisíbúðum“. Ég hef gist nokkrum sinnum í tjaldi, það er sko „óíbúð“. Svo hef ég á ferðum mínum stundum sofið úti undir beru lofti. Er það eiginlega „ekkiíbúð“ og í sjálfu sér „óleyfisíbúð“. Vera má að líf mitt hafi verið í hættu.

Þetta datt mér í hug er ég sá fréttina um „óleyfisíbúð“ og ákvað að skrifa niður þanka mína áður en þeir myndu trufla líf mitt frekar á fögrum sunnudegi.

Tillaga: Kærðir fyrir að stofna lífi fólks í hættu í ósamþykktu húsnæði.

 

Fjall sem er staðsett - vistaðir fyrir rannsókn máls - gengið í gegnum hurð

Orðlof

Grafinn hnífur

Magnús Halldórsson skrifar: „Í fréttaskýringarþætti sem kallaður er hádegið, þ.e. ef ég man rétt, kom í viðtal kona. Sú mun vera sérfræðingur í japönskum keisarafjölskylduvandamálum. Þessi ágæta og greinargóða kona sagði til skýringar á vanda: 

„Þarna sem sagt liggur hnífurinn grafinn.“ 

Nú, auðvitað hef ég heyrt um grafinn hund og hníf sem stendur í kú. Ekki man ég eftir þessu ágæta orðatiltæki, er nokkuð víðlesinn þó“: 

Um örlög verður enginn krafinn, 
eitthvað hefur þarna skeð.
Eftir stendur aðeins vafinn,
er þá beljan hundinn með. 

Vísnahornið. Halldór Blöndal. Morgunblaðið 19.10.21, blaðsíðu 25.   

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Eng­ar fregn­ir hafa borist af meiðslum fólks en fjallið er staðsett í suðvesturhluta Jap­ans.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Fréttin er aðeins níu línur en illa skrifuð. Í stað þess að nota sögnina að vera segir blaðamaðurinn að fjallið sé „staðsett í suðvesturhluta Japans“. Hvernig dettur fullorðnu fólki í hug að segja svona?

Verst er hversu fréttin er ruglingslega skrifuð. Ofangreind málsgrein er annars vegar um fólk og hins vegar um fjallið. Þetta tvennt á ekki að vera þarna í einni málsgrein. Tvær eru betri, nota punkt eins og gert er í tillögunni hér fyrir neðan.

Í fréttinni segir:

Eld­gos er hafið í jap­anska eld­fjall­inu Aso með til­heyr­andi ösku­skýi sem nær þúsund­ir metra upp í loftið.

Mikill munur er á öskumekki og öskuskýi. Líklega er átt við hið fyrrnefnda. Samkvæmt frétt Reuters steig gosmökkurinn upp í 3,5 km hæð. Afar barnalegt er að segja gosmökkurinn hafi náð „þúsundir metra upp í loftið“. 

Of mikið er að segja „tilheyrandi öskuskýi“ vegna þess að misjafnt er hversu mikil aska kemur frá eldgosi. Askan úr gígnum í Geldingadal var frekar lítil, svo dæmi sé tekið.

Tillaga: Eng­ar fregn­ir hafa borist af meiðslum fólks. Fjallið er í suðvesturhluta Jap­ans.

2.

„… og vistaðir fyr­ir rann­sókn máls­ins í fanga­geymslu lög­reglu …“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Löggufréttir fjölmiðla byggjast á svokallaðri „dagbók lögreglu“. Hún er oftast illa skrifuð. Þar að auki er oft er þar sagt frá málum sem ekki geta kallast fréttir. Blaðamenn slökkva hins vegar bæði á dómgreind sinni og skynsemi og halda að allt sé frétt sem kemur frá löggunni.

Hvað merkir tilvitnunin hér fyrir ofan? Orðalagið að „vista fyrir rannsókn máls“ er merkingarleysa.  Menn eru settir í fangelsi meðan verið er að rannsaka meint lögbrot þeirra. Slíkt dvöl er ekki vistun, þeir eru í fangelsi. 

Réttara væri að segja þarna:

… og settir í fangelsi vegna rann­sóknar máls­ins …

Betra er þó:

… og settir í fangelsi meðan verið er að rannsaka málið …

Þar sem orðalagið er orðið ansi staðlað og að baki óljós hugsun er eiginlega skást að orða þetta svona:

… og settir í fangelsi …

Varla er neinn settur í fangelsi löggunni eða meintum lögbrjóti til skemmtunar. Nei, það er alltaf verið að rannsaka mál þess sem inn er settur. Algjör óþarfi er að tilgreina það sérstaklega að verið sé að rannsaka málið.

Svo má spyrja hvort fangageymslur séu víðar en hjá löggunni. Eða hvers vegna þarf er sagt „fangageymslu lögreglu“ í ofangreindri tilvitnun? Auðvitað eru þetta bara „pennaglöp“ hjá löggunni sem skrifar enda hugsar hún ekki og enginn les yfir.

Hvers vegna er fangelsi núorðið kallað „fangageymsla“? Síðarnefnda orðið er tómt bull enda hvorki tilhlýðilegt að „geyma“ fólk né „vista“ í örskamman tíma. 

Í fréttinni segir:

Af­skipti voru höfð af ung­um öku­manni bif­reiðar í hverfi 105 …

Hvað er átt við með „afskipti“? Svona yfirlýsingar frá löggunni eru staðlaðar og ætlast til að allir vita hvað við er átt. Hló löggan að ökumanninum, skensaði hann, skammaði eða hótaði honum? Allt telst þetta „afskipti.“

Seint ætlar löggunni að lærast sú einfalda staðreynd að póstnúmer eru ekki nöfn á hverfum. Fari löggan svona rangt með einfaldar staðreyndir hversu treystandi er henni fyrir mikilvægari málum? Og blaðamenn éta þetta hugsunarlaust upp.

Tillaga: … og settir í fangelsi vegna fyr­ir rann­sókn máls­ins í fanga­geymslu lög­reglu …

3.

„Þannig vilja heim­ilda­menn mbl.is meina að hver sem er hafi getað gengið inn og út um eina hurð á saln­um.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Álíka sárt kann að vera að ganga á hurð og á vegg. Hvorugt lætur undan. Hurðir eru gagnslausar nema í dyrum. Svo má hér upplýsa að nokkur munur er á dyrum og hurð.

Atviksorðið þannig er gott og gilt. Ekki fer þó alltaf vel á því að nota það upphafi setningar. Sé því sleppt í ofangreindri tilvitnun breytist ekkert, en setningin skánar mikið.

Dálítið dönskuskotið er að segja að menn „meini“ eitthvað. Í tilvitnuninni virðast heimildarmennirnir fullyrða það sem þarna kemur fram. Ef svo er ekki er útilokað að skilja málsgreinina og er það mein.

Tillaga: Heimildarmenn mbl.is fullyrða að hver sem er hafi getað gengið inn og út um einar dyr á saln­um.

4.

„49 óbirt ljóðahandrit voru send inn undir dulnefni en …“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Grundvallareglan er sú að byrja aldrei málsgrein á tölustöfum. Sá sem spyr hvers vegna hefur ekki tekið vel eftir í skóla. Eða þá að samstarfsmenn hans á fjölmiðlinum halda þessu leyndu til að gera lítið úr honum.

Tillaga: Handrit með 49 óbirtum ljóðum voru send inn undir dulnefni en …

5.

„Ó­hreinsað sorp rennur út í Faxa­flóa næstu vikurnar.“

Fyrirsögn á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Auðvitað er þessi fyrirsögn röng en einhver ber ábyrgðina á henni, blaðamaðurinn eða annar starfsmaður. Þarna á að standa skólp. Skyldi þetta verða leiðrétt? 

Já, innan sólarhrings var búið að leiðrétta fyrirsögnina. Það er nú gott. Á mbl.is fá vitleysur að standa svo lengi sem jörðin snýst. Hvað síðar gerist veit ég ekki alveg.

Tillaga: Ó­hreinsað skolp rennur út í Faxa­flóa næstu vikurnar.

Viðbúinn - snögg viðbrögð - fjölpunkta beygja

Orðlof

Nú til dags

Orðasambandið „nú til dags” er fengið að láni úr dönsku „nu til dags” og er ekki alveg nýtt af nálinni. Dags í dönsku er gamalt eignarfall sem stýrðist af forsetningunni til. Í íslensku þykir vandaðra mál að segja til dæmis „nú á dögum.”

Vísindavefurinn. 

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„… segir að stýrivaxtahækkun Seðlabankans í gær um 0,25 prósent, eða alls í 1,5 prósent, hafi verið viðbúin.“

Frétt í Fréttablaðinu.is.                                     

Athugasemd: Af og til öðlast orð miklar vinsældir oft vegna þess að þau virðast flott og gáfuleg.

Ástæðan fyrir því að ég segi þetta um lýsingarorðið „viðbúið“ er að oft er óþarfi að notað það. Orðalagið að búast við dugar ágætlega og er langoftast miklu betra. Einnig má nota orðalagið von á, von til og vonast eftir.

Hér eru nokkur dæmi á vefnum um orðalagið: 

1. Viðbúið að réttarhöldin standi í níu mánuði.
2. Viðbúið að Bandaríkin opni á ferðalög …
3. … viðbúið er að hlaupvatn muni halda áfram að dreifa úr sér …
4. Einnig er viðbúið að fólksflutningar verði meiri hingað til lands þegar uppgangur verður meiri í atvinnulífinu.
5. Viðbúið er að stokkað verði frekar upp í ráðuneytum.
6. Eins og e.t.v. var viðbúið þá voru Valsmenn sterkari en Víkingar …
7. Það voru viðbúin vonbrigði að ekki hefði öllum tekist að rata þann gyllta meðalveg.
8. Hins vegar er viðbúið að þetta ástand vari fram til áramóta …
9. … og viðbúið að gosefni dreifist þá víða um sunnan- og vestanvert landið.
10. Nokkuð viðbúið að rokkhljómsveitin Hawks and Doves (sjá mynd) hafi hækkað vexti.

Í öllum tilvikunum færi betur á því að segja búist er við.

Tillaga: … segir að von hafi verið á stýrivaxtahækkun Seðlabankans í gær um 0,25 prósent, eða alls í 1,5 prósent.

2.

„Í tilefni af 10 ára fráfalli Steve Jobs var gerð þessi stuttmynd um líf hans og einstakrar sýn hans.“

Texti frá fyrirtækinu Epli á Facebook.                                     

Athugasemd: Textinn er ekki boðlegur. Svona var textinn á ensku á Youtube:

To commemorate the 10th anniversary of Steve’s passing, this short film is a celebration of his life and his extraordinary vision.

Íslenski textinn en hrákasmíði enda oft vonlaust að koma innihaldi til skila með beinni þýðingu. Tillagan hér fyrir neðan er ekki góð en mun skárri.

Tillaga: Nú er þess minnst að tíu ár er frá andláti Steve Jobs og því var þessi stuttmynd gerð um líf hans og stórkostlegar hugsjónir.

3.

„Páll hef­ur, eins og áður hef­ur komið fram, tekið ákvörðun um að stíga til hliðar eft­ir 8 ár í for­stjóra­stóln­um.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Blaðamaðurinn misskilur allt. Forstjóri Landspítalans er ekki að stíga eða víkja til hliðar. Hann er að hætta. Á þessu tvennu er mikill munur.

Á ensku getur orðalagið „step aside“ merkt tvennt; víkja til hliðar og hætta.

Svo ísmeygileg er enskan að fjölmargir ístöðulitlir blaðamenn halda að í lagi sé að þýða úr henni beint á íslensku. Nú er svo komið að fjöldi fólks heldur að orðalagið „stíga til hliðar“ sé römm íslenska.

Tillaga: Páll hef­ur, eins og áður hef­ur komið fram, tekið ákvörðun um að hætta eft­ir 8 ár í for­stjóra­stóln­um.

4.

„Von der Leyen boðar snögg viðbrögð vegna Póllands.“

Frétt á ruv.is.                                      

Athugasemd: Þegar finna þarf „rétt“ orð hlýtur leitin að byggjast á tilfinningunni fyrir málinu. Sé hún ekki til er skrifarinn í vanda. Góð máltilfinning fæst einna helst með drjúgum lestri bóka og helst talverðum skrifum, helst frá barnæsku.

Orðalagið snögg viðbrögð er ekki rangt. Þó má íhuga orð og orðalag eins og skjót viðbrögð, bregðast fljótt við, bregðast hratt við og svo framvegis. Í fréttinni er líka talað um „hröð viðbrögð“ sem gæti dugað.

Þó það skipti litlu máli má velta því fyrir sér hvað snögg, skjót eða fljót viðbrögð merkja í huga þeirra sem stjórna hjá ESB. Í fréttinni segir:

… hefur beðið embættismenn framkvæmdastjórnarinnar um að fara í saumana á því hvað sé hægt að gera. Næstu skref verða ákveðin að því loknu.

Snöggu, skjótu, hröðu viðbrögðin gætu því látið á sér standa og þeirra beðið um langa hríð. Viku eftir að fréttin birtist hefur ESB ekki enn brugðist við, að minnsta kosti opinberlega.

Tillaga: Von der Leyen boðar skjót viðbrögð vegna Póllands.

5.

„Bjargaði móður sinni frá eldsvoða.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Talsverður munur er á því að bjarga einhverjum frá eldsvoða eða úr eldsvoða. Samkvæmt fréttinni gerist hið síðarnefnda.

Í fréttinni segir:

Hefði hann ekki komið að móður sinni á þess­um tíma tel­ur hann ólík­legt að hún hefði lifað af en hann þurfti að breiða yfir and­lit henn­ar til þess að koma í veg fyr­ir frek­ari bruna því eld­ur lá á henni líka.

Þetta er nú meira bullið. Annað hvort las blaðamaðurinn ekki textann yfir eða hann er ekki dómbær á hann. Veit ekki hvort er verra.

Tillaga: Bjargaði móður sinni úr eldsvoða.

6.

„… á meðan hver og einn tek­ur fjölpunkta beygju til þess að snúa við í botn­lang­an­um og halda þá leið sem hann kom.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Aldrei hef ég heyrt um „fjölpunkta beygju“ og hef þó iðulega „fjölbeygt“ á ökumannsferli mínum. 

Í heild sinni er málsgreinin svona:

Í frétt BBC um málið seg­ir að íbú­ar göt­unn­ar segi ástandið stund­um svo slæmt að sjálf­keyr­andi bíl­ar bíði í röðum, hver eft­ir öðrum, á meðan hver og einn tek­ur fjölpunkta beygju til þess að snúa við í botn­lang­an­um og halda þá leið sem hann kom.

Látum nástöðu orðiðs „hver“ vera að þessu sinni. Af forvitninni eini saman skoðaði ég heimild fréttarinnar sem er vefur BBC. Þar stendur:

Residents say vehicles sometimes have to queue before making multi-point turns to leave the way they came.

Vissulega kann að vera að enskumælandi þjóðir tali dags daglega um „fjölpunkta beygjur“. Dreg það þó í efa, held að þetta sé tæknimál. Ég lagðist leit á vefnum og fann það út að „fjölpunkta beygja“ er ekki beygja jafnvel þó notað sé enska orðið „turn“.

Orðalagið er haft um það þegar ökumaður þarf að snúa við þar sem gata er þröng. Þá þarf hann að bakka, aka áfram, bakka, aka áfram og svo framvegis, þangað til hann á greiða leið til baka.

Ég minnist þess ekki að til sé á íslensku orðalag sem lýsir þessum aðgerðum ökumanns og dreg í efa að þörf sé á orðalagi eins og „fjölpunkta beygju“. Fyrir umhverfið er þetta vissulega vandi og var svo fyrir tíma sjálfkeyrandi bíla.

Margvísleg orð og orðasambönd á ensku „vantar“ á íslensku. Dæmi um það er „slow street“ sem er haft yfir þær götur þar sem umferðin er mikil og hæg. Heilalausir þýðendur eins og Google-Transleit kalla svona fyrir brigði „hæga götu“. Bíð eftir að sjá það í íslenskum fjölmiðlum.

Tillaga: … á meðan þeir þurfa margoft að bakka og aka áfram til þess að geta snúið við í botn­lang­an­um og komist til baka.

 

Í ferð sem verður farin - að óléttu lokinni - verða fyrir líkamstjóni

Orðlof

Mynd sem telur

No time to die" er lengsta Bond myndin til þessa. Hún telur tvær klukkustundir og 43 mínútur, …

… var lesið af reyndum fréttamanni í kvöldfréttum Ríkissjónvarpsins.

Getur kvikmynd talið?

Sögnin að telja er góð þar sem hún á við en hér er væntanlega um ensk máláhrif að ræða og jafnvel áhrif frá þýðingarforriti Google. Hér hefði auðvitað átt að nota sögnina að vera: 

Myndin er tvær klukkustundir og 43 mínútur (að lengd).

Kjartan Magnússon á Facebook.  

Athugasemdir við málfar í fjölmiðlum

1.

„Auk Shatners mun Au­d­rey Powers, aðstoðarfor­stjóri Blue Orig­in, halda með í ferðina sem far­in verður næsta þriðju­dag.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Hann ætlar að „halda með í ferðina sem verður farin“ … Þetta er auðvitað tóm vitleysa. Skárra er að orða þetta eins og segir í tillögunni.

Tillaga: Auk Shatners mun Au­d­rey Powers, aðstoðarfor­stjóri Blue Orig­in, fara í ferðina næsta þriðju­dag.

2.

„Borchardt lést 67 ára gamall eftir stutta sjúkrahúsinnlögn …“

Frétt á vísi.is.                                      

Athugasemd: Aumingja maðurinn lenti í „innanhúslögn“. Ekki furða þó hann hafi dáið. Aðrir eru lagðir inn á sjúkrahús og braggast margir við það séu þeir ekki í „innanhúslögninni“.

Tillaga: Borchardt lést 67 ára gamall eftir stutta sjúkrahúsvist …

3.

„Þriggja stiga skjálfti laust fyrir miðnætti.“

Fyrirsögn á mbl.is.                                      

Athugasemd: Loksins, loksins. Blaðamaðurinn orðar það þannig að skjálftinn hafi verið þrjú stig. Þetta gladdi mig en því miður entist gleðin ekki lengi. Megintextinn byrjar svona:

Jarðskjálfti af stærðinni …

Af orða allir fjölmiðlar þetta á sama hátt. Samantekin ráð? Jarðskjálftar eru stigvaxandi samkvæmt þeim kvarða sem notaður er. Þar af leiðandi er ekkert að því að segja þriggja stiga skjálfti.

Þess í stað er notað stirðbusalega, þreytta og leiðinlega orðalagið „skjálfti af stærðinni“.

Ég man það í sumar að hitinn í Ásbyrgi var af stærðinni 22. Ég veit um mann sem er af stærðinni 185 sm. Kjúklingurinn grillast í ofninum sem er af stærðinni 59,5 x 59,4 x 54,8 sm. Er þetta hægt? Nei, alls ekki.

Tillaga: Engin tillaga.

4.

„Þar segir hún á ensku að hún vilji sanna að það sé hægt að mæta aftur í atvinnumennsku að ó­léttu lokinni.“

Frétt á fréttablaðinu.is.                                      

Athugasemd: Hvernig lýkur óléttu, man það ekki alveg? Jú, yfirleitt með fæðingu. Vera má að blaðamaðurinn sem skrifaði fréttina viti ekkert um blómin og býflugurnar og hvernig lífið tímgast.

Fæðing, ekki endalok óléttu. 

Furðuleg skrif.

Tillaga: Þar segir hún á ensku að hún vilji sanna að það sé hægt að mæta aftur í atvinnumennsku eftir fæðingu.

5.

„Þá festi Al-Thani-kon­ungs­fjöl­skyld­an í Kat­ar kaup á tveim­ur af dýr­ustu heim­il­um London í gegn­um af­l­ands­fé­lög.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Eðlilega geta heimili aldrei verið til sölu. Á málinu.is er ágæt skilgreining á heimili:

Bústaður (með tilheyrandi húsgögnum og áhöldum) til einkanota manns (fjölskyldu) að staðaldri.

Lykilorðið er hér bústaður, sem merkir íbúð, hús, hellir, kofi, greni og svo framvegis. Þar sem maður býr er heimili manns. Heimilið flyst með manni. Enginn selur heimili sitt það líklega vonlaus gerningur.

Hitt er svo annað mál að í heimild fréttarinnar, vefur BBC, segir:

The Qatari ruling family purchased two of London’s most expensive homes through offshore companies …

Blaðamaðurinn þýðir þetta beint og hann grunar ekkert, heldur að „home“ þýði beinlínis heimili á íslensku. Svo er ekki alltaf. Skynsamlegt er að skoða samhengið áður en þýtt er blint að hætti „google-translate“.

Tillaga: Al-Thani-kon­ungs­fjöl­skyld­an í Kat­ar keypti tvö af dýr­ustu húsum/íbúðum í London í gegn­um af­l­ands­fé­lög.

6.

„Á mánu­dag­inn var ekið á stúlku við Grandatorg í Reykja­vík og varð hún fyr­ir lík­ams­tjóni.“

Frétt á mbl.is.                                      

Athugasemd: Löggan skrifar furðulegt mál sem er í órafjarlægð frá því sem öll alþýða manna talar. Blaðamenn sem margir skrifa oft ágætlega umbreytast þegar þeir fjalla um löggumál. Belgjast út og upphefjast eins og lögfræðinemar á fyrsta ári, buna út úr sér nafnorðakenndu stagli og búast líklega við föðurlegu klappi frá löggumanninum.  

Venjulegt fólk segir að einhver hafi meiðst eða slasast. Blaðamenn og löggan segja að fólk „verði fyrir líkamstjóni“.

Samtal löggunnar við stúlkuna var svona, samkvæmt áreiðanlegum heimildum vegfaranda:

Unga stúlka, varstu fyrir líkamstjóni þegar þú dast? Hvar var vettvangur umferðaóhappsins? Já, einmitt, í hverfi 107. Sástu ekki líkamstjónsvaldinn á bifreið sinni áður en að líkamstjónsatburðurinn gerðist? Hvert er nákvæmlega tjónið á líkamstjóni þínu?

Já, ekki alveg sannleikanum samkvæmt, dálítið, bara dálítið ýkt. Svona er enskuskotið mál. Nafnorðið „líkamstjón“ er orðið aðalatriðið, ekki að einhver hafi meiðst.

Í fréttinni segir:

Lög­regla hafði óskað eft­ir vitn­um að slys­in­um og sömu­leiðis beðið öku­mann­inn um að gefa sig fram.

Heppilegt er að blaðamenn láti villuleitarforritið í tölvunni lesa yfir texta fyrir birtingu. Þessi stafsetningarvilla mun aldrei verða leiðrétt frekar en aðrar sem í fréttum á mbl.is. Textinn var birtur klukkan tíu þann 6. október og rúmlega tíu tímum síðar var hann óbreyttur. Mogginn er hræðilega kærulaus. Klukkan. 18 þann 7. október var villan enn óleiðrétt og þannig verður þar til korter í heimsenda (segi bara svona, veit ekkert hvað gerist þá).

„Atviksorðið „sömuleiðis“ er oft gagnslaust eins og í málsgreininni hér fyrir ofan. Prófið að sleppa því. Ekkert gerist, merkingin er óbreytt en orðalagið betra, miklu betra. Orðið er þarna ómerkileg málalenging, svona „humm og ha“, sem þjónar engum öðrum tilgangi en að lengja mál án sýnilegs tilgangs. 

Jamm og já. Það er nefnilega það. Það held ég nú bara.

Tillaga: Á mánu­dag­inn var ekið á stúlku við Grandatorg í Reykja­vík og meiddist hún.